Tarihe Geçen Kadınlar

Lily Braun






DÖNEMİNDEKİ ÖNEMLİ OLAYLAR (1865-1916)


1865 Lily Braun'un doğduğu yılda Louise Otto Peters ve Auguste Schmidt, Leipzig'de "Alman Kadınları Birliği"ni kurarlar


1872 Hedwig Dohm iddialı yazılarını yayınlamaya başlar


1873 Burjuva kadın haklarının "radikal" denen sol kanadının, kadınlar için yayınladığı Kadın Hareketleri dergisi piyasaya çıkar


1879 İsviçre'de August Bebel'in Kadın ve Sosyalizm adlı eseri yayınlanır


1891 Bismarck'ın Sosyalistler Yasası yürürlükten kalktıktan sonra (1890), Clara Zetkin'in Eşitlik dergisi yayınlanır


1894 Berlin'de "Burjuva Kadınlar Cemiyeti Kongresi" yapılır


1895 Lily Braun kadınların oy hakkı için konuşma yapar


1901 Lily Braun'un Kadın Sorunları yayınlanır


1905 Helene Stöcker'in gayretiyle Berlin'de "Anaları Koruma ve Cinsel Reform Birliği" kurulur


1906 Finli kadınlar oy haklarını elde ederler


1906 Helene Lange ve Gertrud Baumer tarafından Kadın Hareketlerinin El Kitabı, beş cilt halinde yayınlanır


1908 Danimarkalı kadınlar oy haklarını elde ederler


1911 İzlanda, kadınlara oy hakkı ve tüm kurumlara (kültür kurumlarına da) girme hakkı verir


1914 Birinci Dünya Savaşı'nın başlangıcı


"KADINLARIN YÜREĞİNE TEDAVİ EDİLEBİLİR HOŞNUTSUZLUKLAR EKİN!"


General kızı genç Lily von Kretschman'a erken yaşlardan beri şu üç ana fikir işlenmeye çalışılmaktadır:


"İyi terbiye görmüş bir kız duygularını açığa vurmaz" "Bir kadın kendisi için değil başkaları için yaşamalıdır" "Kadınların kendilerine ait olmadıklarını bir an önce öğrenmek zorundasın"


Bu üç cümle de gelişim çağındaki kızı öfkelendirir Fakat bunlara karşı çıkmaya cesaret edemez Ama bir keresinde Lily 14 yaşındadır ve Konfirmasyon'una çok az kalmıştır Bir gün rahibi ziyarete gider ve kişisel dini inançlarını yazılı olarak önüne koyar


Yazıda şöyle der, "Ben bu Tanrı'ya inanmıyorum Dünyayı altı günde yarattığına, insanı kendi suretinde yarattığına inanmıyorum İncil'deki kıssadan hisseli masal öykülerinden çok bilime inanıyorum İsa'ya inanmıyorum, çünkü Tanrı'nın insan olduğuna inanmayı dinsizlik olarak görüyorum Onun ne kusursuz hamilelik sonucu doğuşuna, ne cehenneme ne cennete gidişine, ne de mucizelerine inanıyorum Bu kutsal ruha inanmıyorum Öldüren, yakan, kovalayan, taşlayan, ruhlara işkence eden, gerçekleri inkâr eden kutsal Hıristiyan kilisesine inanmıyorum Günahların affedilmesine inanmıyorum, çünkü günah sadece sevaplarla affettirir kendisini İnsanın bedensel dirilişine inanmıyorum, çünkü bilimsel olarak imkânsızdır"


Lily kendisinin başka bir inanca zorlanmasına kesinlikle karşıdır: Bir skandal! Şikâyetler, sitemler, tehditlere karşın pes etmez Kaçmaya karar verir Gerekli parayı sağlamak için gizlice mücevherlerini satar Anne ve babası bunun farkına varır "Korkunç bir sahne," diyecektir daha sonraki Anılarında "Babam kendisini bile tanımıyordu artık Temiz adım lekelendi,' diye inliyordu; 'kendimi vurmam lazım! Bu ayıpla yaşayamam!'"


Lily bu tehditleri yetişkin olarak da sık duyacaktır Fakat şimdilik "korkunç cesareti" kırılmıştır Kiliseye kabul törenine katılmak zorunda kalır ve eğitiminin son rötuşlarının yapılabilmesi için daha sonra halasına gönderilir


"Sanki karşılığında para alıyormuşum gibi eski Alman stili örtüleri işledim Saatlerce piyano başında yeteneksizliğimle savaşıyordum Azimle zenci çocukları için çorap örüyordum," diye tanımlar bu eğitimi


"Kendimi yine başkalarının idaresine bırakmıştım Fakat içimdeki boşluk kalmıştı" Geriye dönüp baktığında bu tür eğitimden ne sonuç çıktığını görünce korkar


Kuzeni Mathilde'ye gönderdiği bir mektupta, "Tüm genç kadınların ağzında kadercilik var Bunun bir düş kırıklığının ifadesi olduğunu sanıyorum," der Belki de en iyisi geleceği fazla düşünmek yerine çekici bir general kızı olarak hayatın tadını çıkarmaktır Son moda makyajıyla donanmış olan Lily sosyeteye karışır


Başarılıdır İnsanlar etrafında dolaşır Aşk maceraları yaşar ve evlenme teklifleri alır "Çok eğlendim!" diye yazar günlüğüne durmadan Saraylı bir kadının meslek sahibi olması söz konusu bile değildir Böyle şeyleri ciddiye almaz


Lily'nin babası General von Kretschman gözden düşer ve azledilir 24 yaşındaki Lily bu arada büyükannesinden bir mektup alır Jenny von Gustedt torununa yazdığı mektupta şöyle der: "Evlilik ender rastlanan bir şans işidir, özellikle balo salonlarında kararı verilen türden bir evlilik Tanrı sana öyle yetenekler vermiş ki, doğal kadınlık dünyanın dışında seni ve başkalarını tatmin edecek bir yaşam biçimi bulacaksın Bu nedenle sana verebileceğim belki de son öğüt şudur: Kendi ayaklarının üstünde dur"


Lily'nin büyükannesi gerçekten dış görünüşüyle eğlence delisi bir kız görünümü veren Lily'nin içinde ne fırtınalar koptuğunu hissedebilen tek kişidir Weimar sarayı döneminden kalma belgeleri, mektupları ve kendi yazdığı kitabı miras bırakır torununa Büyükannesinin derlediği kitabın adı Goethe'nin Arkadaş Çevresinden Barones Jenny von Gustedt'in Anılan'dır


Lily, hayatında ilk kez bir konuda ciddi şekilde çalışmakta ve kendisini gururlu, özgür ve bağımsız hissetmektedir İleride günlüğünde "hayatımın en güzel yılı" dediği 1891 yılında üniversite profesörü Georg von Gizycki ile tanışır Etik Kültür adındaki topluluğun ve aynı adla çıkan derginin kurucusu olan bu adamın etkisiyle Lily Amerikan ve İngiliz kadın hareketleri edebiyatına dalar


Bebel'in Kadın ve Sosyalizmdim okur Soylu bir genç kız olarak baba evinde oluşan zihniyetinin içindeki tüm değerler ve ölçüler yer değiştirir: "Sosyalizm, dar kafalı, nasırlı yumruklarıyla erkekler, veremli kadınlar ve yaşlı suratlı çocuklar, kin dolu çehreler, hayatımızı güzel ve zengin yapan her şeyi tehdit eden yumruklar"


Lily'ye aile ve tanıdık çevresince sosyalizm hakkında böyle bir tablo çizilmiştir Şimdi ise böylesine korkulan sosyalizmin "herkes için eşit haklar" istemesiyle, kendi cinsindekilerin kültürel, ekonomik ve politik kurtuluşu için ne kadar gerekli olduğunu anlamaktadır, "Çoğunlukla kendime özgü, çoktandır inandığım fikirleri yeniden buldukça sevinçten kıs kıs gülüyordum Mantığımın ayak uyduramadığı yerde duygularım evet diyordu, evet"


Günler ve geceler boyunca okur, tartışır Sanki hayatı yeni başlıyormuş gibidir İlk kompozisyonlarını, sosyalist ve kadın hareketinin güncel sorunlarına ilişkin makalelerini Gizycki'nin dergisinde yayınlar Hâlâ baba evinde yaşamaktadır Fakat gerçek evi Gizycki'nin yanıdır "O beni birdenbire kendisiyle barışık bir insan yaptı," diye ifade eder bunu


Sonra Lily'nin gençliğindeki sahneler tekrarlanır: Babası intiharla tehdit eder, Lily yeniden babasının adını kötüye çıkarmış ve şöhretini bu kez de yazılarıyla ve G von Gizycski ile evlenme arzusuyla yıkmıştır Profesör ağır hasta ve kötürümdür "Biz aşk evliliği değil dostluk ve iş evliliği yaparız, kadının da kendi emeğiyle ayakta durabileceği, geleceğin insanları gibi yaşarız" Bu sözlerle Lily'ye teklifte bulunur Gizycki Lily onunla evlenince baba eviyle bağları tamamen kopar


"Her şeyden önce bir şeyi halletmek gerekiyordu; Alman kadın hareketini öyle menekşe gibi durmaktan kurtarmak" Lily von Gizycki gelecek yıllardaki en önemli görevi olarak görür bunu Minna Cauer ile birlikte kurdukları Kadın Hareketi dergisinde ve Kadınların Selameti'nin yönetim kurulunda ileriye doğru itici bir güçtür İlk Alman kadın hakları savunucusu olarak 1895 yılında Berlin, Dresden ve Breslau'da kadınların oy hakkı için konuşma yapar


"Kadının Vatandaşlık Görevi" konferansının sonunda şöyle der: "Yer yer dolaşıp tüm reformların anası olan, tedavi edilebilir her hoşnutsuzluğu, kadınların yüreklerine ekmek istiyorum Ve onların uyuyan vicdanlarını sarsmak istiyorum ki, dünyadaki tüm sefaletin sorumluluğunu taşıdığımızın bilincine varılsın Fakat insanlığa hizmet eden herkesin ruhunda olması gereken bir başka güçlü duygu da yürekler egemen olmak zorundadır: Mutluluğun tüm insanlar için mümkün olduğu"


Kocası Georg von Gizycki 1895'in Mart ayında bu inançla ölür Lily ise bu inançla yaşamaya devam eder


1896: Lily SPD politikacısı Heinrich Braun ile evlenir ve Sosyal Demokrat Partisi'ne katılır Bu adımı atmasından sonra Burjuva Kadın Hareketlenendeki çalışması kendiliğinden yasaklanır


"Önyargısız ve mantıklı düşünen ve kadın sorunlarıyla -hanım sorunlarıyla değil kadın sorunlarının tümüyle- etraflıca ilgilenen kişi mutlaka sosyal demokrasiye ulaşmak zorundadır!" diye bağırır Berlin kadınlar kongresinde


"Belki de ait olduğunuz toplumsal sınıfın mesleksiz, tatmin edilmemiş kızlarından daha büyük, daha acıklı bir sefaletin var olduğunu; sizin çevreniz dışında doktor kepi uğruna verilenden daha ciddi, daha kutsal bir mücadelenin verildiğini duyacaksınız!"


Burjuva kadınları çok sarsılmışlardır "Dinleyiciler bağırıyor ve kıyameti koparıyorlardı," diye anımsar Lily Braun "Başkan hanım büyük bir kızgınlıkla çanı sallıyordu Kürsüden indim İki sıra halinde dizilmiş insanların arasından geçerken sanki sıra dayağı yiyordum İlk sırada oturan şık sonbahar giysileri içindeki Berlinli kadınlar, toplum içinde göstermeleri gereken kibarlıklarını kaybetmişlerdi Islık çalıyor, bana küfür ediyorlar, beyaz eldivenli yumruklarını tehlikeli biçimde burnumun dibinde sallıyorlardı"


Bu tür deneyimlerine rağmen Lily Braun durmadan burjuva ve işçi kadın hareketini birleştirmeye çalışır Başarısız bir denemedir bu


"Kadınlar sorunu hakkında bir kitap yok," der bir gün kocası, düşünceli bir biçimde "Şöyle gerçek olayların tanımından hareket eden, kadının ekonomik, sosyal ve hukuki durumunu ele alan bir kitap olsaydı keşke"


Bu düşünce Lily Braun'un peşini bırakmaz, "Heyecandan kalbim çarpıyordu Bu türden temel ilkeleri ortaya koyan, özetleyen bir kitap yoktu henüz Sadece benim için değil, tüm kadın hareketi için bir eksiklikti bu ve bunun için kadın hareketi kararsız bir şekilde el yordamıyla hareket ediyordu"


Kadın Sorunu hakkında bir kitabın ön çalışmalarına başlar Bu arada anne olmuştur ve şu gerçeği daha iyi anlar, "Çocuğumun doğumundan beri kadının kurtuluşu sorunu benim için sadece bir kuram değil artık" Kendi deneyimleri nedeniyle çalışan kadınlar için bir -analık sigortası- planı geliştirir


1901 yılında yayınlanan Kadın Sorunu kitabında bu plan önemli bir yer alır Doğumun dört hafta öncesinden sekiz hafta sonrasına kadar geçen süre için ortalama ücret kadar bir para yardımı verilmesini, ücretsiz doktor, ücretsiz ilaç, ücretsiz haftalık bakım ve bebek bakımı, ev içi ihtiyaçların karşılanması ve mümkünse çocuk kreşlerinin kurulması talebinde bulunur Bunun için gerekli olan para, sigortalıların aidatları yanında, genel olarak vergilerin yükseltilmesi ve bu konuda belki de evli olmayan ve çocuksuz çiftlerin özellikle bilinçlendirilmesiyle sağlanmalıdır


Lily Braun bu tür isteklerde bulunan ilk Alman kadınıdır "Evdeki köleliğin" nasıl ortadan kaldırılabileceği konusundaki fikirleri de aynı şekilde ilginçtir Lily bunu her gün işi ve evi arasında mekik dokuyarak yaşamaktadır Evdeki ıvır zıvır işlerle uğraşarak değerli zamanını kaybetmektedir Yanında olmadığı zaman çocuğuna iyi bakılacak mı, bakılmayacak mı, diye vicdan azabı çekmekten yakınır Eve yardımcı bir kadın alabildiği için durumunun imtiyazlı olduğunu da bilmektedir Kendisini fabrikadaki bir işçi kadının yerine koyduğunda, sorun kafasından hiç çıkmaz


"Evli bir kol ve kafa işçisi kadın, çifte yük altında inliyor," diye yazar "Her iki işi de tam olarak yapamıyor Kadın işçinin yükünü, ne mevcut olan ne de gerçekleştirilmesi düşünülen korumanın koşulları hafifletiyor Büyük olanaklar sağlanmadan, kadın mesleğini icra edemiyor Bu nedenle her ikisini de mümkün kılacak düzenin yaratılması gerekmiyor"


Sonraları geliştirdiği bir model yurtdışında benzer düzenlemelere önayak olur: "Böyle bir düzen, kooperatifçilikle kurulabilir Bunun dış görünümünü şöyle düşünüyorum: Büyük, güzel düzenlenmiş ağaçlıklı bir bahçenin etrafına 50-60 konut yapılsın Dairelerin mutfağı olmasın Sadece küçük bir odada hastalık hallerinde kullanılmak ya da küçük çocukların bakımı amacıyla bir gazocağı bulunsun 50-60 mutfak yerine içinde aynı sayıda kadının yemek pişirebileceği, iş zamanını kısaltacak tüm modern makinelerle donatılmış, giriş katında merkezi bir mutfak kurulsun Yakınında bir erzak deposu ile, otomatik çamaşır makinelerinin bulunduğu bir çamaşırhane bulunsun Aynı şekilde büyük bir yemek salonu, hem toplantı için hem de çocukların gündüzleri oynaması için ayrılabilir Bunun hemen yanında küçük bir okuma odası olsun Mesleği ev ekonomisi olan tecrübeli bir kadın tüm ev işlerini yönetsin Onun emrinde 2-3 kız mutfakta çalışsın Ev hizmetleriyle görevli olan bu insanların ve ortak işe alınacak çocuk bakıcılarının kalacakları yerler de aynı katta olsun Yemekler isteğe göre yemek salonunda birlikte yensin veya özel yemek asansörleriyle her kata iletilebilsin Anneleri işteyken, çocuklar salonda, ya da spor aletlerinin, kum havuzlarının bulunduğu bahçede bakıcının gözetiminde oynasınlar"


Lily Braun'un kendisini adadığı üçüncü konu, "kadın hizmetçilerin durumu"dur Başlangıçta sosyal demokrat bir kadın olarak "açık bir korkuyla" karşılanmasına rağmen (Biz krala bağlıyız! Biz Tanrı'dan korkarız! diye bağrılır kendisine) hizmetçiler toplantısına düzenli olarak katılır Çok kararlı bir şekilde, bağımlı hizmetçilerin iş güçlerini saat ücreti karşılığı satan serbest işçiler konumuna girmeleri için mücadele eder Kendi partisindeki yoldaşlar arasında ise, pek de coşkulu karşılanmaz


Çok mu kendi başına buyruktu? Sosyal demokrat kadın hareketinin resmi politik ilkelerine uymamakta mıydı? Parti sözcüsü Clara Zetkin'in "Soylu çevreden sosyalist kadın" demesi belli bir güvensizlikten mi kaynaklanmaktaydı? Her ne ise, 1902'de Lily Braun, "güvensizlik" nedeni ile Berlin Kadın Örgütü'nden atılır ve sosyalist Eşitlik dergisinde yazılarının yayınlanmasına izin verilmez


Ölümünden bir yıl önce, 50 yaşındaki Lily Braun oğlu Otto'ya yazdığı bir mektupta, "Yalnız heyecan duyabilirsem bir işe sarılabilirim, benim tarzım bu Tutkuya ihtiyacım var," diye yazar Bu tutkuyla da Lily Braun birçok şeyi harekete geçirmiştir: Analık sigortasının, üyesi olduğu partinin programına alınması, kooperatif modeline göre hizmet evlerinin ve benzeri kuruluşların ortaya çıkması, hizmetçi kızların daha fazla haklar ve daha iyi koşullar için mücadeleye yüreklendirilmeleri Fakat her şeyden önemlisi, kadınların kendi öz tarihlerim önemli bir eserde okuma imkânına kavuşmaları


Ama Lily Braun'un tutkunluğu onu hayatının son yıllarında yanlışlıklara götürür Birinci Dünya Savaşı sırasında kadınlara doğurganlık konusunda teşvik edici konuşmalar yapar ve 17 yaşındaki oğlunun gönüllü olarak savaşa gitmesine gururla izin verir Oğlunun 21 yaşında bu savaşta hayatını yitirmesini göremeyecektir Oğlunun ölümünü görseydi, herhalde "Kadınların duygusal edilgenliği" hakkında ölümünden kısa bir zaman önce yayınladığı düşüncelerini geri alırdı