Keman Hakkında

Keman bir yayla çalınan telli bir enstrümandır Keman Ailesinin en geniş aralıklı sesine sahip olan üyesi olan Kemanın yanında diğer üyeleri Viola, Çello ve Konturbas’ dır Keman kendine özgü biçimiyle 16 yüzyılda Avrupa’ da ortaya çıktı Teknesi, sırt ( Akçaağaç’ tan ) ve göğüs (Köknar’dan) ile yanlıklardan ( Akçaağaç’ tan ) oluşur Göğsündeki iki delik “F “ biçimindedir


Yanlıkların ortasında büyük bir girinti vardır Yine Akçaağaçtan yapılan sapın ucu salyangoz biçiminde kıvrımlıdır Keman imal edilirken, ön, arka kısımlar ve omurga boş bir kutu oluşturacak şekilde birleştirilir Kuyruğa bağlanan dört tel köprünün üzerinden geçip perdelerden uzanıp akort anahtarlarına bağlanır Anahtarlar vasıtasıyla akort edilir ve elin perdelere basılması ile değişik sesler ve tonlar elde edilebilir


Çalgının dört teli vardır Pesten tize doğru doğru Sol, Re, La, Mi Keman ailesinden çalgılar; keman, viyola, çello ve konturbas adlarını taşır İlk kemanlar, Bavyera’ nın Füssen kentinde İtalya’ nın Brescia ve Cremona kentlerinde ve aynı çağda Paris’ de yapıldı Teknenin uzunluğu 36 – 36 cm, toplam uzunluk yaklaşık 60 cm dir


19 yüzyılda İtalyanlar keman yapımında ilk sırayı Paris’li ustalara kaptırdı Bu ustalar Nicolas Lupot Jean – Baptiste, Vuillaume’ dir Bu dönemde çalgının tellerini daha çok gerebilmek, gücünü arttırmak ve ses alanını genişletmek amacıyla sap arkaya daha çok eğildi, Abanozdan yapılan perdelik uzatıldı ve yine abanozdan yapılan kuyruk eklendi Çalgının iç yapısında da gerekli değişiklikler yapıldı Köşeler, takozlar, bas balkonu ve can direğinin boyutları büyütüldüYapımcılar 19 yüzyıla değin her türlü telli çalgıyı yapıyorlardı 20 yüzyılda uzmanlaşmaya başladılar En büyük keman yapımcıları arasında GagliAnolar, CFegant, J B Guadagnini, A Guarneri, L Guersan, Klotlar, G P Maggini, D Montagnana anılmalıdır


Kemanın çocuklar için yapılmış daha küçük boyutları vardır Çeyrek, yarım (53 cm) ve üç çeyrek (56cm)


19 yüzyılın ortalarında Türk Müziğinde de kullanılmaya başlanan keman günümüzde gerek Klasik Türk Müziği, gerekse Türk Sanat Müziği ‘ nin vazgeçilmez çalgıları arasındadır Alaturka Kemanda Sol, Re, La, Mi akordu yerine La,Re,La,Re ve Sol,Re, La,Re akortları da kullanılır Alaturka kemancılar sesini arttırmak amacıyla genellikle çalgının göğsünü içten incelttirirler ( 1 )


Tarihte Kemanın Yeri

Lavignag, kemanın Türklerin Kemençeigos yani oğuz kemençesinden alındığını yazar Bazı kaynaklarda ise Arapların Rebab’ ından geliştirildiği öne sürülmüştür Keman asıl biçimini korumakla birlikte 19 yüzyılda bazı değişikliklere uğradı Çağdaş kemanda gövde ve sap daha uzun, köprü daha yüksektir Kemana orkestrada ilk olarak 1565’ de ST Riggo ve Corteccia’ nın eserlerinde yer verilmiştir Sonraki yıllarda orkestradaki görevlerinden dolayı birinci ve ikinci keman olarak adlandırılmış, orkestradaki sayıları çoğaltılmıştır


Türk Musukisi'nde Kemanın Yeri

Kemanın Türk ülkesine ne zaman geldiği tam olarak bilinmemektedir İstanbul ve Trabzon gibi Latin ülkeleri ile sıkı ilişkiler içinde bulunan şehirlerde çok eskiden beri kemanın en eski örneklerinin bulunduğu ileri sürülmüştür Kanun’i Sultan Süleyman’ın sadrazamlarından Makbul İbrahim Paşa nın gençliğinde padişahın şehzadesi olarak Manisa da bulunduğu yıllarda keman çaldığı biliniyor


Yine bu yüzyılda yaygınlık kazanmış bir saz olarak klasik musukimize girememiş olmakla birlikte halk arasında çok tutuluyor ve koltuk meyhanelerinde çalınıyordu Kemanı üst düzey sınıf arasına sokan kişinin Sultan 1 Mahmut dönemi sanatkarlarından olan Corci olduğu ileri sürülür Kemandan önce musukimizin yegane sazı Rebab idi O yıllarda kemana “Viola d’ Amore “ deniyordu ki bu sazın benzeri yakın zamanlara kadar kullanılmış olan Sine Kemanı’dır Kemani Corci’ ye kadar bütün kaynaklarda eski Türk Kemanını çalanların Türk olduğu halde 18 yüzyıldan sonra Türk olmayan kimseler batı kemanını çalmaya heves etmiş ve pek çok ünlü isim ortaya çıkmıştır Hiç şüphesiz bu sanatkarlar “ Viola d’ Amore’ nin farklı şekilleri olan Sine Kemanı’ nı çalıyorlardı


Yedi teli olan Sine Kemanı’nın sesi biraz boğukça olduğu ve kemençe sesine benzediği için musukiden anlayanlarca daha çok tercih ediliyordu 19 yüzyıl başına kadar keman çalan sanatkarlar kemanın her iki türünü de kullanmışlardır Daha sonra Sine Keman’ı unutulmuştur Son idrakarları Mustafa Sunar ile Nuri Duyguer olmuşturBatı kemanının ülkemize yerleşmesinde Romanyalı Miron’ Un büyük rolü olmuştur Ülkemizde Türk Musukisi ölçüleri içerisinde çok güçlü icrakarlar yetişmiştir ( 2 )

Bir devreye damgasını vuran bu sanatkarlardan bazıları


şunlardır

Kemani Hızır Ağa, Kemani Rıza Efendi, Kemani Corci, Kemani Körsebuh, Kemani Aleksan Ağa , Kemani Memduh, Bülbül-i Salih Efendi, Reşat Erer, Nubar Tekyay, Sadi Işılay, Hakkı Derman Selahhattin Ünal ve bunla gibi musuki termonolojimizde keman çalanlara kemani denir

Müzisyen tellerin üzerinde yayı doğru Açı ile sürtünce ses elde edilir Bu yay Pernan bUco2 dan yapılıp 75 sanimetre uzunluğundadır ve telleri at kılındandır


Kemanın en önemli özellikleri sahip olduğu ses aralığı ve hem lirik hem de hızlı ve parlak kullanıma elverişli olmasıdırKemancılar aşağıdaki teknikleri kullanarak özel


sesler de elde ederler

Pizzicato ( telleri çekerek ), Tremelo ( yayı hızlı hızlı telin üzerinde hareket ettirmek ), Sul Ponticello ( yayı köprüye çok yakın sürterek ince bir ses elde etme ), Collegno ( yayın teli yerine ahşap kısmını kullanarak ) ve Glissando ( yayların üzerinde parmakları gezdirmekle çıkan ses )

Kemanın ilk olarak 1500 lerde İtalya’ da ortaya çıktığı anlaşılmaktadır Lira da Braccio ce Fidle adlı iki enstrümandan türemiş olduğu sanılmaktadırKeman yapım sanatı 17 ve 18 yüzyıllarda Antonio Stradivari, Guissepe Guaneri ve Jacop Satyner gibi ustalarla başlamıştır O zamanki kemanların bugüne göre boyunları daha kısa, perde bölgesi daha kısa ve köprüleri daha düzdü Keman klasik eserlerde ilk kullanılmaya başlandığı zaman alt sosyal seviyede bir Alet olarak görülmüştür Ancak Claudio Monteverdi’ nin Orfeos’ u gibi eserler ve “24 Viyolons du Roi” gibi topluluklarla bu statüsü de yükselmeye başlamıştır Bu tırmanma Barok dönemde de Antonio Vivaldi Jsbach ve Georg Philip Telemann gibi bestecilerle devam etmiştir


Solo konçerto, sonat ve suit gibi müzik janrlarında keman en önde giden olmuştur Ancak keman virtiözleri ilk olarak 19 yüzyılda ortaya çıkmıştır Covanni Viotti, Isaac Stren Mischaelman ve Nathan Nilstain, David Oistrach Pinhas Zuckerman, jacah Heifelds bu konuda ün yapmış isimlerden bazılarıdır ( 3 )


Kemanın Özellikleri

Keman insanı erinden etkileyen eşsiz güzellikteki sesiyle yaylı çalgılar ailesinin en önemli üyesidir Sesi öteki çalgılara göre bir çok bakımdan insan sesine daha yakındır Keman çene altı ile omuz arasına sıkıştırılarak tutulur Sol elin parmakları sap üzerinde bulunan tellere basarak gezinirken sağ elle tutulan yay keman tellerine sürtülerek çalınırGövdenin orta bölümündeki yan girintiler yayın daha kolay hareket etmesini sağlar 35 ile 36 santimetre arasında değişen bir gövdesi vardır Küçük ve hafif bir çalgı olmakla birlikte ortalama 84 ayrı parçanın bir araya getirilmesi ile yapılır Genellikle 2 santimetre kalınlığında bir çam veya Akağaçtan oyma Kalemi ve rende kullanılarak biçime sokulur


Kemanın bir gövdesi ve buna bağlı bir sapı vardır Gövde, göğüs tahtası yada tabla denilen üst kapak, alt kapak ve onları birleştiren yanlık adı verilen bir kasnaktan oluşur Tellerin köprü aracılığı ile gövdeye yaptığı Basınca direnebilmesi için alt ve üst kapaklara bir kavis verilmiştir Sapın ucundaki burgulara sarılarak bağlanan teller bir eşikten geçerek gövdenin ucundaki kuyruk bölümüne bağlanır Köprü tellerin titreşimini üst kapağa iletir


Burgu yuvalarına yerleştirilen kulaklar tellerin istenilen ölçüde gerilmesini sağlarlar Gövdenin içine boydan boya yerleştirilmiş bas çubuğu ya da bas kirişi denen bir çıta eşiğin tam altında da can direği denilen bir takoz bulunur Bas çubuğu sesin tınlanmasına, can direği de ses titreşimlerinin alt kapağa iletilmesine yardımcı olur Üst kapak üzerinde F biçimindeki iki ses deliği ses titreşimlerinin gövdeden dışarı çıkmasını sağlarDış etkilerden korunabilmesi için yapımı tamamlandıktan sonra, özel karışımlı bir tutkalla cilalanır Cila aynı zamanda kemanın ses tınısını belirleyen önemli bir öğedir Keman yapım ustalarına LUTHİER denir


Ülkemizde keman yapım teknikleri çok gelişmiş çeşitli yarışmalarda birincilik alan lutierlerimiz vardırBunlar; Cafer Açın, Mesut Gözalan, Yunus Tarhan, Mehmet Alkan, Nevzat Önder, Ayhan Damcıoğlu, Ahmet İyi doğan, Emin Tilef, Bedi Akol’ dur


Kemanın Akort Sistemi

Kemanın metalden ya da hayvan bağırsağından yapılmış dört teli vardır Akort sistemi pesden tize doğru Sol , Re , La , Mi olarak düzenlenmiştir Batı kemanlarıyla aynı akort sistemine sahip olmasına rağmen Türk Musukisine uygun bir şekilde isimlendirilmiştir Do, Sol, Re, La Bazı icracılar La telini ince sol düzeninde kullanmaktadır Bu konuda çeşitli fikirler öne sürülmüştür Eskiden kullanılan ve Avrupa’dan getirilen kemanların beş esas, altı ahenk telinin olduğu ve aynı telin ince sol olarak akort edildiği biliniyor Bir başka görüş ise Rebab ve ud gibi çalgıların akorduna benzetmek için böyle hareket edildiğidirLa akort Türk musuki icralarında çiğ kalmakla birlikte bazı makamlar transpoze edildiğinde icrada zorluklar oluşmaktadır