İttihat Ve Terakki (İttihad Ve Terakkî) Cemiyeti

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-16-2012

İttihat ve Terakki, 1908 de II

Meşrutiyet'in ilanında ve II

Meşrutiyet döneminde (1908–18) Osmanlı Devleti'nin yönetiminde etkin bir rol oynamış siyasal dernek ve partidir

İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin çekirdeğini 1889'da İstanbul'daki Askeri Tıbbiye'de beş öğrencinin gizli olarak kurduğu İttihad-ı Osmani Cemiyeti oluşturur

II

Abdülhamid'in baskıcı yönetimine karşı mücadeleyi amaçlayan bu gizli dernek başlangıçta fazla bir etkinlik gösteremedi

1894'te Paris'te aynı amaçlar doğrultusunda mücadele eden Ahmed Rıza Bey'le ilişki kuruldu

1895'te Ah-med Rıza Bey'in önerisiyle adını Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti olarak değiştiren dernek İstanbul'da bazı etkinliklere giriştiyse de üyelerinin bir bölümü tutuklandı

Bundan sonra etkinlikler yurtdışına kaydı

Yurtdışına kaçıp Paris, Cenevre, Londra, Berlin ve Kahire gibi kentlerde toplanan aydınlar dergiler, gazeteler, broşürler yayımlayarak batı kamuoyunu etkilemeye, yurtiçindeki aydınlarla da bağlarını sürdürmeye çalıştılar

Ne var ki, II

Abdülhamid de boş durmuyor, hem aydınların bulunduğu ülkelerin yönetimlerine baskı yapıyor, hem de reform sözleri vererek aydınları kandırmaya çalışıyordu

Bu girişimler bir ölçüde etkili oldu ve bazı aydınlar ya yurda döndü ya da etkinliklerine son vererek yurtdışında resmi görevler aldı

Ama cemiyetin çalışmaları durmadı

Yurtdışına kaçan yeni aydınlar cemiyete canlılık kazandırdılar

Cemiyet 1902'de Paris'te bütün muhaliflerin katıldığı bir kongre düzenledi

Kongre Ahmed Rıza Bey'in başını çektiği grupla Prens Sebahaddin'in önderlik ettiği grubun kesin olarak birbirlerinden kopmalarıyla sonuçlandı

Bunun üzerine Ahmed Rıza Bey Terakki ve İttihat Cemiyeti, Prens Sebahaddin de Osmanlı Hürriyetperveran Cemiyeti adıyla birer dernek kurdular

Güçlerin dağılması bir süre durgunluğa yol açtıysa da Osmanlı Hürriyetperveran Cemiyeti'nin dağılması, 1905'te yurtdışına kaçan bazı aydınların Ahmed Rıza Bey'e katılması Terakki ve İttihat Cemiyeti'ni yeniden canlandırdı

Yurtiçinde özellikle Rumeli'deki asker-sivil aydınlara yönelik propagandalar yoğunlaştı

1906'da Selanik'te kurulmuş gizli bir dernek olan Osmanlı Hürriyet Cemiyeti de 1907'de Terakki ve İttihat Cemiyeti ile birleşti

Aynı yıl gene Paris'te toplanan bir kongrede eylemlerin hızlandırılması kararı alındı

Haziran 1908'de Rus çarı ile İngiliz kralının Reval'de (bugün Estonya'da Tallinn) yaptıkları görüşmede Osmanlı Devleti'nin parçalanması konusunu görüştükleri yolundaki haberler özellikle askerler arasında tepki uyandırdı

Cemiyet de bu tepkinin eyleme dönüşmesi için çaba harcadı

Temmuz 1908 başında Yüzbaşı Niyazi Bey ile Binbaşı Enver Bey asker ve sivillerden çeteler oluşturarak Rumeli'de ayaklanıp dağa çıktılar

Bunu Rumeli'nin çeşitli yerlerinden meşrutiyet ilanı isteğiyle saraya çekilen telgraflar izledi

II

Abdülhamid'in olayları asker kullanarak bastırma girişimi başarısızlığa uğradı

Sonunda 23 Temmuz'da Manastır kentini ele geçiren ayaklanmacılar meşrutiyeti ilan ettiler

Gelişmelerden ürken II

Abdülhamid de 24 Temmuz 1908'de bütün ülkede meşrutiyeti ilan etmek zorunda kaldı (bak

Birinci ve İkinci Meşrutiyet)

Yurda dönen Ahmed Rıza Bey ve arkadaşları büyük gösterilerle karşılandılar

Ülkedeki tek örgütlü siyasal güç durumuna gelen ve yeniden İttihat ve Terakki adını alarak partileşen cemiyet 1908'de yapılan seçimleri her yerde kazandı

Bu arada ülkede farklı görüşleri savunan başka siyasal partiler de kuruldu

Kısa sürede iktidardaki İttihat ve Terakki ile muhalefet partileri arasında sert bir siyasal mücadele başladı

1908-13 arasındaki yoğun iç ve dış gelişmeler sonucunda İttihat ve Terakki birkaç kez yönetimden uzaklaşmak durumunda kaldı

Balkan Savaşı yenilgisi üzerine bir grup İttihat ve Terakki üyesi Ocak 1913'te Babıâli'yi basarak hükümeti devirdi ve yönetime el koydu

Muhalefet partileri kapatıldı

1913-18 arasında İttihat ve Terakki ülkeyi tek başına yönetti

Bu dönemde Cemal Paşa, Enver Paşa ve Talat Paşa önde gelen yöneticiler olarak sivrildiler (bak

Cemal P aşa; Enver P aşa; Talat Paşa)

Osmanlı Devleti I

Dünya Savaşı'nda yenilgiye uğrayınca İttihat ve Terakki de dağıldı

Önderleri yurtdışına kaçtılar

İleri gelen üyelerinden bir bölümü mütareke döneminde İstanbul'u işgal eden İngilizler'ce Malta Adası'na sürüldü

Anadolu'da kalanların çoğu da Kurtuluş Savaşı'nın siyasal örgütlenmesinde görev aldı

İttihat ve Terakki başlangıçta yalnızca meşrutiyetin yeniden ilanını gerçekleştirmek amacıyla kurulmuşken, II

Meşrutiyet döneminde bir siyasal parti durumuna gelince ülkenin toplumsal, ekonomik, kültürel sorunlarına ilişkin programlar oluşturdu

Parti içinde bulunan İslamcılık, Osmanlıcılık, Türkçülük gibi akımlara bağlı gruplar arasındaki mücadelede zamanla, özellikle Ziya Gökalp'in etkisiyle Türkçülük ağır bastı; İttihat ve Terakki'nin programı da Türkçü bir nitelik kazandı

08-16-2012	#3
Prof. Dr. Sinsi	İttihat Ve Terakki (İttihad Ve Terakkî) Cemiyeti İttihat ve Terakki, 1908 de II Meşrutiyet'in ilanında ve II Meşrutiyet döneminde (1908–18) Osmanlı Devleti'nin yönetiminde etkin bir rol oynamış siyasal dernek ve partidir İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin çekirdeğini 1889'da İstanbul'daki Askeri Tıbbiye'de beş öğrencinin gizli olarak kurduğu İttihad-ı Osmani Cemiyeti oluşturur II Abdülhamid'in baskıcı yönetimine karşı mücadeleyi amaçlayan bu gizli dernek başlangıçta fazla bir etkinlik gösteremedi 1894'te Paris'te aynı amaçlar doğrultusunda mücadele eden Ahmed Rıza Bey'le ilişki kuruldu 1895'te Ah-med Rıza Bey'in önerisiyle adını Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti olarak değiştiren dernek İstanbul'da bazı etkinliklere giriştiyse de üyelerinin bir bölümü tutuklandı Bundan sonra etkinlikler yurtdışına kaydı Yurtdışına kaçıp Paris, Cenevre, Londra, Berlin ve Kahire gibi kentlerde toplanan aydınlar dergiler, gazeteler, broşürler yayımlayarak batı kamuoyunu etkilemeye, yurtiçindeki aydınlarla da bağlarını sürdürmeye çalıştılar Ne var ki, II Abdülhamid de boş durmuyor, hem aydınların bulunduğu ülkelerin yönetimlerine baskı yapıyor, hem de reform sözleri vererek aydınları kandırmaya çalışıyordu Bu girişimler bir ölçüde etkili oldu ve bazı aydınlar ya yurda döndü ya da etkinliklerine son vererek yurtdışında resmi görevler aldı Ama cemiyetin çalışmaları durmadı Yurtdışına kaçan yeni aydınlar cemiyete canlılık kazandırdılar Cemiyet 1902'de Paris'te bütün muhaliflerin katıldığı bir kongre düzenledi Kongre Ahmed Rıza Bey'in başını çektiği grupla Prens Sebahaddin'in önderlik ettiği grubun kesin olarak birbirlerinden kopmalarıyla sonuçlandı Bunun üzerine Ahmed Rıza Bey Terakki ve İttihat Cemiyeti, Prens Sebahaddin de Osmanlı Hürriyetperveran Cemiyeti adıyla birer dernek kurdular Güçlerin dağılması bir süre durgunluğa yol açtıysa da Osmanlı Hürriyetperveran Cemiyeti'nin dağılması, 1905'te yurtdışına kaçan bazı aydınların Ahmed Rıza Bey'e katılması Terakki ve İttihat Cemiyeti'ni yeniden canlandırdı Yurtiçinde özellikle Rumeli'deki asker-sivil aydınlara yönelik propagandalar yoğunlaştı 1906'da Selanik'te kurulmuş gizli bir dernek olan Osmanlı Hürriyet Cemiyeti de 1907'de Terakki ve İttihat Cemiyeti ile birleşti Aynı yıl gene Paris'te toplanan bir kongrede eylemlerin hızlandırılması kararı alındı Haziran 1908'de Rus çarı ile İngiliz kralının Reval'de (bugün Estonya'da Tallinn) yaptıkları görüşmede Osmanlı Devleti'nin parçalanması konusunu görüştükleri yolundaki haberler özellikle askerler arasında tepki uyandırdı Cemiyet de bu tepkinin eyleme dönüşmesi için çaba harcadı Temmuz 1908 başında Yüzbaşı Niyazi Bey ile Binbaşı Enver Bey asker ve sivillerden çeteler oluşturarak Rumeli'de ayaklanıp dağa çıktılar Bunu Rumeli'nin çeşitli yerlerinden meşrutiyet ilanı isteğiyle saraya çekilen telgraflar izledi II Abdülhamid'in olayları asker kullanarak bastırma girişimi başarısızlığa uğradı Sonunda 23 Temmuz'da Manastır kentini ele geçiren ayaklanmacılar meşrutiyeti ilan ettiler Gelişmelerden ürken II Abdülhamid de 24 Temmuz 1908'de bütün ülkede meşrutiyeti ilan etmek zorunda kaldı (bak Birinci ve İkinci Meşrutiyet) Yurda dönen Ahmed Rıza Bey ve arkadaşları büyük gösterilerle karşılandılar Ülkedeki tek örgütlü siyasal güç durumuna gelen ve yeniden İttihat ve Terakki adını alarak partileşen cemiyet 1908'de yapılan seçimleri her yerde kazandı Bu arada ülkede farklı görüşleri savunan başka siyasal partiler de kuruldu Kısa sürede iktidardaki İttihat ve Terakki ile muhalefet partileri arasında sert bir siyasal mücadele başladı 1908-13 arasındaki yoğun iç ve dış gelişmeler sonucunda İttihat ve Terakki birkaç kez yönetimden uzaklaşmak durumunda kaldı Balkan Savaşı yenilgisi üzerine bir grup İttihat ve Terakki üyesi Ocak 1913'te Babıâli'yi basarak hükümeti devirdi ve yönetime el koydu Muhalefet partileri kapatıldı 1913-18 arasında İttihat ve Terakki ülkeyi tek başına yönetti Bu dönemde Cemal Paşa, Enver Paşa ve Talat Paşa önde gelen yöneticiler olarak sivrildiler (bak Cemal P aşa; Enver P aşa; Talat Paşa) Osmanlı Devleti I Dünya Savaşı'nda yenilgiye uğrayınca İttihat ve Terakki de dağıldı Önderleri yurtdışına kaçtılar İleri gelen üyelerinden bir bölümü mütareke döneminde İstanbul'u işgal eden İngilizler'ce Malta Adası'na sürüldü Anadolu'da kalanların çoğu da Kurtuluş Savaşı'nın siyasal örgütlenmesinde görev aldı İttihat ve Terakki başlangıçta yalnızca meşrutiyetin yeniden ilanını gerçekleştirmek amacıyla kurulmuşken, II Meşrutiyet döneminde bir siyasal parti durumuna gelince ülkenin toplumsal, ekonomik, kültürel sorunlarına ilişkin programlar oluşturdu Parti içinde bulunan İslamcılık, Osmanlıcılık, Türkçülük gibi akımlara bağlı gruplar arasındaki mücadelede zamanla, özellikle Ziya Gökalp'in etkisiyle Türkçülük ağır bastı; İttihat ve Terakki'nin programı da Türkçü bir nitelik kazandı