Osmanlı Çarşıları- Osmanlı' Zamanında Çarşılar -Osmanlı'da Bedestenler-Osmanlı Pazar

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-16-2012

Osmanlı Pazarları -Osmanlı'da Çarşılar Osmanlı Çarşıları- Osmanlı' Zamanında Çarşılar Anadolu Çarşıları Osmanlı Çarşıları

Bir devleti canlı organizmaya benzetirsek, o devletin hayatta kalması için, solunum sisteminden, boşaltım ve dolaşım sistemine kadar çok sayıda fonsiyonun birlikte icra edilmesi gerekir

Bu açıdan baktığımızda, Osmanlı Devleti sadece dinî hayat askerlik ve eğitim ile değil, köklü ticarî gelenek ve müesseseleriyle de öne çıkmıştır

Altı yüz yıllık Osmanlı tarihinde, devleti idare edenlerin sadece kışla, kale, medrese ve camiler inşa ettirmediğini, ticarî hayatı geliştirmek ve yönlendirmek için şuurlu bir şekilde kervansaraylar, hanlar, bedesten ve çarşılar da inşa ettirdiklerini görüyoruz

Geniş bir coğrafyada hüküm süren Osmanlı’da ticarî malların toplandığı, değerlerinin tespit edildiği ticaret merkezi ve borsa olarak bedesten ve han modelleri ortaya çıkmıştır

Bu modeller kuruluş döneminde, önce Bursa ve Edirne’ye; sonra geliştirilerek İstanbul ve bütün ülke geneline yayılmıştır

Bedesten; “çarşı, borsa, ticaret merkezi” mânâlarına gelmektedir

Arapça ve Farsçada kullanılan “bezzasistan, bezistan” (bez kumaş alınıp satılan yer) kelimesinden gelmektedir

Bedestene kale içi mânâsına gelen “kayseriyye” de denmiştir

Bedesten şehirler arası ve milletler arası ticaretin yapıldığı yerdir ve her zaman, şehirlerin ticaret merkezi hükmünde olmuştur

Bu yönleriyle de bedestenler, şehrin en önemli yapıları arasında yer alır

Bedestenler,şekil ve fonksiyonları bakımından kervansaray ve hanlardan farklıdır

Hanlar 13

ve 15

yüzyıllar arasında, hem ticaret, hem de seyahat süresince yolcuların ihtiyaçlarını karşılamak için kullanılmıştır

Bu dönemde hanlara da “bedesten” denmiştir

Ancak olgunlaşma dönemi olan 15

ve 16

yüzyıl ve sonrasında, bütün büyük şehirlerde bedesten sadece borsa ve ticaret merkezi olarak, hanlar da mola yeri olarak kullanılmıştır

Bedesten ve mimarî

Bedesten, Osmanlı’nın kuruluş ve gelişmesiyle ortaya çıkmış bir ticarî yapıdır

Bedesten mimarîsi, eski Anadolu ve Bizans medeniyetlerinde görülmediği gibi, Anadolu’nun güneydoğusunda bulunan “kayseriyye” denilen üstü açık çarşı şekline de benzemez

Osmanlı-Türk şehirciliğinin özelliklerinden biri, yeni kurulan şehirlere dinî ve ticarî merkezlerin, yani ulu cami veya selâtin cami ve bedesten gibi büyük yapıların kendi üslûplarında inşa edilmesidir

Bu yapılar, şehrin merkezi olurlar ve şehrin Osmanlı’ya ait olduğunu sembolize ederlerdi

Osmanlı’da bedesten; tipik olarak kare veya dikdörtgen şeklinde, kurşun kaplı kubbeleri olan, en kullanışlı şekilde bölümlere ayrılmış, kalın taş duvarlı bir yapıdır

Şehrin merkezinde bir kale gibi yükselir, kuleleriyle şehre tepeden bakar, uzaktan

hemen tanınır

Genellikle bir veya iki, bazen de dört ayrı kapısı vardır

Bu kapılar çarşıdan şehre ana cadde şeklinde devam eder

Bedestenin içi, taş duvarlarla her birinin tepesinde bir kubbe bulunan kare biçiminde 4 ila 20 arasında değişen bölümlere ayrılmıştır

Işık, bedesten duvarlarının tepe bölümünde yer alan minik pencerelerden girer

Dışarıda ise bedestenin duvarlarına dayalı dükkânlar vardır

İşyerleri bedestenden çıkan caddelerin iki yanına dizilmiştir

Bu kompleks çevresinde de kare veya dikdörtgen şeklinde ilâve dükkânlar bulunurdu

08-16-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Osmanlı Çarşıları- Osmanlı' Zamanında Çarşılar -Osmanlı'da Bedestenler-Osmanlı Pazar Osmanlı Pazarları -Osmanlı'da Çarşılar Osmanlı Çarşıları- Osmanlı' Zamanında Çarşılar Anadolu Çarşıları Osmanlı Çarşıları Bir devleti canlı organizmaya benzetirsek, o devletin hayatta kalması için, solunum sisteminden, boşaltım ve dolaşım sistemine kadar çok sayıda fonsiyonun birlikte icra edilmesi gerekir Bu açıdan baktığımızda, Osmanlı Devleti sadece dinî hayat askerlik ve eğitim ile değil, köklü ticarî gelenek ve müesseseleriyle de öne çıkmıştır Altı yüz yıllık Osmanlı tarihinde, devleti idare edenlerin sadece kışla, kale, medrese ve camiler inşa ettirmediğini, ticarî hayatı geliştirmek ve yönlendirmek için şuurlu bir şekilde kervansaraylar, hanlar, bedesten ve çarşılar da inşa ettirdiklerini görüyoruz Geniş bir coğrafyada hüküm süren Osmanlı’da ticarî malların toplandığı, değerlerinin tespit edildiği ticaret merkezi ve borsa olarak bedesten ve han modelleri ortaya çıkmıştır Bu modeller kuruluş döneminde, önce Bursa ve Edirne’ye; sonra geliştirilerek İstanbul ve bütün ülke geneline yayılmıştır Bedesten; “çarşı, borsa, ticaret merkezi” mânâlarına gelmektedir Arapça ve Farsçada kullanılan “bezzasistan, bezistan” (bez kumaş alınıp satılan yer) kelimesinden gelmektedir Bedestene kale içi mânâsına gelen “kayseriyye” de denmiştir Bedesten şehirler arası ve milletler arası ticaretin yapıldığı yerdir ve her zaman, şehirlerin ticaret merkezi hükmünde olmuştur Bu yönleriyle de bedestenler, şehrin en önemli yapıları arasında yer alır Bedestenler,şekil ve fonksiyonları bakımından kervansaray ve hanlardan farklıdır Hanlar 13 ve 15 yüzyıllar arasında, hem ticaret, hem de seyahat süresince yolcuların ihtiyaçlarını karşılamak için kullanılmıştır Bu dönemde hanlara da “bedesten” denmiştir Ancak olgunlaşma dönemi olan 15 ve 16 yüzyıl ve sonrasında, bütün büyük şehirlerde bedesten sadece borsa ve ticaret merkezi olarak, hanlar da mola yeri olarak kullanılmıştır Bedesten ve mimarî Bedesten, Osmanlı’nın kuruluş ve gelişmesiyle ortaya çıkmış bir ticarî yapıdır Bedesten mimarîsi, eski Anadolu ve Bizans medeniyetlerinde görülmediği gibi, Anadolu’nun güneydoğusunda bulunan “kayseriyye” denilen üstü açık çarşı şekline de benzemez Osmanlı-Türk şehirciliğinin özelliklerinden biri, yeni kurulan şehirlere dinî ve ticarî merkezlerin, yani ulu cami veya selâtin cami ve bedesten gibi büyük yapıların kendi üslûplarında inşa edilmesidir Bu yapılar, şehrin merkezi olurlar ve şehrin Osmanlı’ya ait olduğunu sembolize ederlerdi Osmanlı’da bedesten; tipik olarak kare veya dikdörtgen şeklinde, kurşun kaplı kubbeleri olan, en kullanışlı şekilde bölümlere ayrılmış, kalın taş duvarlı bir yapıdır Şehrin merkezinde bir kale gibi yükselir, kuleleriyle şehre tepeden bakar, uzaktan hemen tanınır Genellikle bir veya iki, bazen de dört ayrı kapısı vardır Bu kapılar çarşıdan şehre ana cadde şeklinde devam eder Bedestenin içi, taş duvarlarla her birinin tepesinde bir kubbe bulunan kare biçiminde 4 ila 20 arasında değişen bölümlere ayrılmıştır Işık, bedesten duvarlarının tepe bölümünde yer alan minik pencerelerden girer Dışarıda ise bedestenin duvarlarına dayalı dükkânlar vardır İşyerleri bedestenden çıkan caddelerin iki yanına dizilmiştir Bu kompleks çevresinde de kare veya dikdörtgen şeklinde ilâve dükkânlar bulunurdu