|
Prof. Dr. Sinsi
|
Türkiye'nin Dünden Bugüne Savaşlar-Askeri İsyanlar Ve Darbeler-Osmanlı'nın Savaşları
GİZLİ ANTLAŞMALAR
(OSMANLI DEVLETİNİ PAYLAŞMA TASARILARI)
* 1915 Boğazlar Antlaşması : Rusya’yı kendi yanlarında tutabilmek için İngiltere ve Fransa tarafından İstanbul, Boğazlar ve Marmara kıyıları Rusya’ya vaadedilmiştir
* 1915 Londra Antlaşması : 12 Ada ve Güneybatı Anadolu İtalyanlara vaadedilerek itilaf Devletlerinin yanında savaşa çekildiği antlaşmadır
* 1916 Sykes-Picot Antlaşması : İngiltere ve Fransa’nın Osmanlı topraklarını paylaştıkları anlaşmadır Çukurova, Güneydoğu Anadolu, Musul ve Suriye çevresi Fransızlara, Irak İngilizlere bırakılacak, diğer bölgelerde ise bir Arap devleti kurulacaktır
* 1916 Petrograd Antlaşması : Doğu Anadolu ve Trabzon’a kadar olan Karadeniz kıyıları daha önceki bölgelere ek olarak Rusya’ya bırakılmıştır
* 1916 Mac - Mahon Antlaşması : İngilizlerin Mısır valisi Mac-Mahon ile Hicaz Emiri Şerif Hüseyin arasında yapılmıştır Arapların Osmanlı Devletine isyan etmelerine karşılık bağımsız bir Arap devleti vaadedilmiştir
* 1917-Saint Jean de Maurienne Antlaşması : Rusya’nın savaştan çekilme ihtimali üzerine İtalya’nın önemi artmış ve önceki bölgelere ek olarak Batı Anadolu da İtalyanlara vaat edilmiştir
Not : Rusya’da Bolşevik İhtilali sonunda kurulan yeni rejim tarafından gizli antlaşmalar dünya kamuoyuna duyurulmuş, böylece uygulama alanı bulamamışlardır
1DÜNYA SAVAŞI'NIN SONUÇLARI
*Yaklaşık 10 milyon insan hayatını kaybetmiştir
*Bazı büyük devletler yıkılmış, yeni devletler kurulmuştur (Avusturya, Macaristan, Yugoslavya, Polonya, Çekoslovakya)
*Bazı devletlerde rejim değişikliği meydana gelmiştir (Rusya’da kominizm, İtalya’da faşizm, Almanya’da nazizm, Türkiye’de cumhuriyet) Genel olarak cumhuriyet ağırlıklı rejimler kurulmuştur
*Bazı devletlerde yönetimde değişiklikler olm
uştur (İttihat Terakkiciler yurt dışına kaçmış, Ahmet İzzet Paşa kabinesi kurulmuştur)
*Yeni teknolojik silahlar kullanılmıştır (Uçak, tank, denizaltı)
*Kurtuluş Savaşına sebep olmuştur
*Mağlup devletlerle önce ateşkes, daha sonra barış antlaşmaları imzalanmıştır
-Bulgaristan ile Selanik Mütarekesi Neuilly Barış Antlaşması
-Osmanlı ile Mondros Mütarekesi Sevres Antlaşması
-Avusturya ile Willa Gusti Müterakesi Saint Germain Barış Antlaşması
-Almanya ile Rethondes Müterekesi Wersailles (Versay) Barış Antlaşması
-Macaristan ile Trianon Barış Antlaşması imzalanmıştır
* Osmanlı Devleti Ortadoğu topraklarını kaybetmiştir
* I Dünya Savaşının sonuçları özellikle (Versay Antlaşması) II Dünya Savaşına sebep olmuştur
* Milletler Cemiyeti (Cemiyeti Akvam) kurulmuştur
MONDROS MÜTAREKESİ (30 EKİM 1918)
** Siyasi Alandaki Maddeler :
-Doğu Anadoluda 6 ilde herhangi bir karışıklık çıkarsa bölge işgal edilebilecektir (24 Madde) (Bir Ermeni devleti kurulmasına zemin hazırlanmak istenmiştir)
** Askeri Alandaki Maddeler :
- 50000 kişilik Jandarma kuvveti dışındaki bütün Osmanlı orduları terhis edilecektir
- Osmanlı donanması, gösterilen limanlarda İtilaf devletlerine teslim olacaktır
- Osmanlı silah ve cephanesi İtilaf devletlerine teslim edilecektir
- İtilaf devletleri esirleri serbest bırakılacak fakat Osmanlı esirleri serbest bırakılmayacaktır
** Teknik ve Ekonomik Alandaki Maddeler : Demiryolları, bütün ulaşım ve haberleşme araçları, limanlar, Toros tünelleri ve geçitler İtilaf devletleri denetimine bırakılacaktır
Not : Çok ağır şartlar taşıyan, işgallere zemin hazırlayan (özellikle 7 Maddesiyle) Osmanlı Devleti’ni fiilen sona erdiren bir antlaşmadır İstanbul Hükümeti anlaşmayı olumlu karşılamış, Mustafa Kemalin de içinde bulunduğu birçok aydın ise tepki göstermiştir
Mondros'a karşı Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri, işgallerin başlamasıyla da Kuvay-ı Milliye birlikleri kurulmuştur
Not : Osmanlının kayıtsız şartsız teslim belgesidir
MONDROSTAN SONRAKİ İŞGALLER
-İngiltere ,Musul (ilk işgal), Urfa, Antep ve Maraş’ı işgal etmiş, ayrıca İzmit, Eskişehir, Afyon, Samsun, Merzifon ve Batum’a asker çıkarmışlar
-İtilaf Devletleri İstanbul'u fiilen işgal etmiş (13 Kasım 1918)
-Fransa , Adana ve çevresini işgal etmiş
-İtalya , Antalya ve Konya çevresini işgal etmiştir
Not-1 : Urfa, Antep ev Maraş sonradan Fransa’ya devredilmiştir
Not-2 : Paris Barış Konferansından sonra Yunanlılar İzmir’i işgal etmişlerdir (15 Mayıs 1919)
I ZARARLI CEMİYETLER :
A) Azınlıkların Kurduğu Cemiyetler :
*Mavri Mira : Rumlar kurmuştur Batı Anadolu ve Trakya’yı Yunanistan’a dahil ederek Megalo İdeayı gerçekleştirmek istemişlerdir Yunan Kızıl Haçı, Fener Rum Patrikhanesi, okullardaki izci teşkilatları ve diğer Rum cemiyetleriyle işbirliği içindedirler
*Etnik-i Eterya : Megalo İdea amacıyla 19 Yy başlarında kurulmuş aynı amaçla Mondrostan sonra da faaliyetlerini sürdürmüş bir Rum cemiyetidir
*Rum Pontus Cemiyeti : Fatih'in 1461'de ortadan kaldırdığı Trabzon Rum İmparatorluğunu yeniden kurmak için çalışmalar yapmıştır
*Hınçak ve Taşnak Cemiyeti : Çukurova’dan Trabzon’a çizilen bir hattın doğusunda kalan bütün topraklarda bir Ermeni devleti (Magna Armania) kurak için çalışmalar yapmışlardır
*Alyans-İsrailit (Makkabi) Cemiyeti : Yahudi azınlık tarafından ekonomik, dini ayrıcalıklarını sürdürmek amacıyla kurulmuştur
Türkler Tarafından Kurulan Milli Varlığa Düşman Cemiyetler :
*İngiliz Muhipler Cemiyeti : İngilizlerle iyi geçinerek ülkeyi en az zararla kurtarmak isteyen ve İngiliz mandasını savunan bu cemiyette padişah Vahdettin, Sadrazam Damat Ferit gibi kimseler de üyedir
*Teali İslam Cemiyeti : Halifeye ve İslamiyet’e kesin bağlılıkla kurtuluşun gerçekleşeceğine inanmışlardır İlmi, ahlaki, sosyal yollarla siyaset yapmışlardır
*Wilson Prensipleri Cemiyeti : Amerikan mandasını savunmuşlardır
*Sulh ve Selamet-i Osmaniye Cemiyeti : Kurtuluşun Osmanlı saltanatına bağlılık ve padişaha kesin itaatle mümkün olacağına inanmışlardır Meşruti demokrasiyi ilke edinmişlerdir
*Kürt Teali Cemiyeti : Doğu Anadolu�da bağımsız bir Kürt devleti kurmak için kurulmuşsa da halkın fazla desteğini alamamıştır
*Hürriyet ve İtilaf Fırkası : 20 Yy başlarında İttihat Terakkiye muhalif olarak kurulmuş Mondrostan sonra da milli mücadeleye karşı faaliyet sürdürmüştür
*Trabzon Adem-i Merkeziyet Cemiyeti : Trabzon ve çevresinde bağımsız bir Türk devleti kurmak istemişler, zamanla milli mücadele safına geçmişlerdir
IIYARARLI CEMİYETLER :
* Trakya ve Paşaeli Cemiyeti : Trakya ve çevresini özellikle Mavri Miranın faaliyetlerine karşı korumak amacıyla kurulmuştur İlk kurulan cemiyettir
* Anadolu Kadınları Müdafaa-i Vatan Cemiyeti : Merkezi Sivas olmak üzere kurulmuş ve kısa sürede bütün vatana yayılmıştır İşgalleri protesto ettikleri gibi Milli Mücadele�ye para ve Mal yardımı sağlamışlardır
* Milli Kongre Cemiyeti : Türk halkının haklılığını basın yoluyla Dünya kamuoyuna duyurmayı amaçlayan bir cemiyettir Silahlı direnişi düşünmemiştir
* Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti : Doğu Anadoluda Ermeni devletinin kurulmasına engel olmak amacıyla ortak savunma kararı almış bir cemiyettir
Not-1: Cemiyetlerin hemen hepsinin kuruluşunda dayandıkları nokta Wilson ilkeleridir
Not-2: Milli cemiyetler kendi bölgelerin kurtarmak için kurulmuş, Sivas kongresinde� Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleşmişlerdir
Not-3: Milliyetçilik ve bağımsızlık amacıyla Mondros Müterakesi’nden sonra kurulmuşlardır
Not-4: Başlangıçta basın-yayın yoluyla mücadeleyi, gerekirse silahlı direnişe geçmeyi amaçlamışlardır
PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 OCAK 1919)
İtilaf devletlerinin temsilcileri mağlup devletlerle yapacakları barış antlaşmalarının şartlarını belirlemek için Paris’te toplanmışlardır Sevr hariç diğer barış antlaşmalarının şartları belirlenmiş, Osmanlı topraklarını paylaşma konusunda anlaşamadıkları için Sevr sonraya bırakılmış, gizli anlaşmalar feshedilmiştirDaha önce İtalya’ya vaat edilen Batı Anadolu, İngiltere’nin çıkarına ters düştüğü için ve Yunan propagandasının etkisinde kalarak Yunanistan’a verilmiştir Bu olay İtilaf devletleri arasında ilk kez ikilik çıkmasına ve bir yönüyle II Dünya Savaşına sebep olmuştur
Wilson İlkelerinin sömürgecilik yapılmayacak maddesine karşı manda ve himaye fikri ilk kez burada ortaya atılmıştır
İZMİRİN İŞGALİ (15 MAYIS 1919)
Yunanlılar Paris Konferansı’nda alınan karara dayanarak 15 mayıs 1919�da İzmir'i işgal etmişler, özellikle Hasan Tahsin�in attığı ilk kurşunla beraber katliamlara girişmişlerdir
Not-1 : Kuvay-ı Milliye'nin doğmasına yol açmıştır
Not-2: İlhak amacı taşıdığı için Türk halkı büyük tepki göstermiştir
Not-3: Redd-i İlhak Cemiyeti kurulmuştur
AMİRAL BRİSTOL RAPORU (13 EKİM 1919)
Not : Amiral Bristol Raporu Türk halkının ve Kurtuluş Savaşı'nın haklılığını göstermesi açısından önemlidir
KUVAY-I MİLLİYE HAREKETİ
Mondros Mütarekesi 'nden sonra başlayan işgaller, işgallere İstanbul Hükümeti'nin sessiz kalması ve Osmanlı ordularının terhis edilmiş olması üzerine kurulmuştur Halkın kurduğu bölgesel direniş güçleridir Düzenli ordu kuruluncaya kadar düşmanı oyalamayı ve kayıp verdirmeyi amaçlamış,
ihtiyaçlarını halktan karşılayan, belli bir merkezden yönetilmeyen düzensiz çetelerdir BMMye karşı çıkan isyanların bastırılmasında etkili olmuşlar ve düzenli ordunun çekirdeğini oluşturmuşlardır
|