Petrol Nedir? ... Neft - Yer Yağı - Kimyasal Oluşumu

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-16-2012

Petrol Nedir?

Petrol sözcüğü Latince “Petro” (Taş) ve “Oleum” (Yağ) birleşmesiyle oluşmuştur

Taşyağı anlamına gelir

Petrol, başlıca hidrojen ve karbondan oluşan ve içerisinde az miktarda nitrojen, oksijen ve kükürt bulunan çok karmaşık bir bileşimdir ve yalın bir formülü yoktur

Normal şartlarda gaz, sıvı ve katı halde bulunabilir

Rafine edilmiş petrolden ayırt etmek için ham petrol diye isimlendirilen sıvı petrol, ticari açıdan en önemli olanıdır

Gaz halindeki petrol, imal edilmiş gazdan ayırt etmek için genelde doğal gaz olarak adlandırılır

Yarı katı ve katı haldeki petrol ise ağır hidrokarbon ve katrandan oluşur

Bu türden petrole, özelliklerine ve yöresel kullanımlarına bağlı olarak asfalt, zift, katran ve diğer isimler verilir

Ham petrol ve doğal gazın ana bileşenleri hidrojen ve karbon olduğu için “Hidrokarbon” olarak da isimlendirilirler

Ham petrol başlıca sıvı hidrokarbonlarla, değişen oranlarda çözünmüş gazlardan, katranlardan ve katkı maddelerinden oluşur

Ham petrolün fiziksel özellikleri geniş sınırlar arasında değişir

Çoğunlukla hafif (yüksek graviteli) petroller açık kahverengi, sarı veya yeşil renkli, ağır (düşük graviteli) petroller ise koyu kahverengi veya siyah renklidirler

Yüksek graviteli petrolün rafinajından çoğunlukla benzin, gazyağı ve motorin gibi hafif ve beyaz ürünler, düşük graviteli petrolün rafinajından ise daha ziyade fuel oil ve asfalt gibi ağır ve siyah ürünler elde edilir

Doğal gaz hafif hidrokarbonların bir karışımı olup, ana bileşeni metandır

Dünya gaz rezervlerinin yaklaşık 2/3 ü ham petrolden ayrı olarak (non-associated gas) bulunur

Kalan kısmı ise ham petrolle birlikte veya ham petrol içinde çözünmüş halde (associated-gas) bulunur

Doğal gazın bileşenleri Dünyada çok değişken olmakla birlikte, değişen oranlarda başlıca metan ve etan ile birlikte doğal gaz sıvıları (Ngl's) olarak bilinen propan, bütan ve diğer daha ağır hidrokarbonlardır

Doğal gaz sıklıkla ışıl değerini ve buna bağlı olarak ticari değerini olumsuz etkileyen kükürt ve karbondioksit gibi diğer maddelerle birlikte bulunabilir

Doğal gazin rezervuar şartlarında gaz halinde olan hafif bir ham petrol (kondanseyt) ile birlikte bulunması ticari değerini arttırır

Petrolün Oluşumu

Tüm doğal hidrokarbonlar organik malzemenin bozunmasından türemişlerdir

Günümüzde olduğu gibi, geçmişte de (milyonlarca yıl öncesinde) akarsular, rüzgarlar vs

o zamanın havzalarına (denizlere, göllere) kum, çakıl, çamur ve çeşitli iyonlar taşımışlar ve bu taşınan malzemeler su diplerinde tabakalar halinde gittikçe kalınlaşan çökelleri oluşturmuşlardır

Bu ortamlarda yasayan ve ölen canlıların (başlıca alg ve bakteriler) kalıntıları da çökelen bu malzemeye karışmışlardır

Altta kalan tabakalar, üzerlerine çökelen yeni tabakaların sebep olduğu büyük basınç altında sertleşerek kaya (sedimanter kayalar) haline dönüşmüşlerdir

Bu arada çamurlara karışan canlı kalıntılarının içerdiği karmaşık hidrojen ve karbon molekülleri jeolojik zaman içerisinde, isi ve basınç tesiriyle parçalanıp hidrokarbonları oluşturmuştur

Bu sebeple ham petrol ve doğal gaz kömürle birlikte “Fosil yakıtlar” olarak bilinir

Petrolün Doğada Bulunuşu

Petrolün oluşumu başlığı altında anlatılan şekilde oluşan petrol ve deniz suyu, sıkışan çökeller içerisinden damlacıklar halinde sızarak birikebileceği boşluklar aramış ve bu boşlukların bulunduğu daha gözenekli kayalara (başlıca kumtaşı ve kireçtaşı) doğru hareket etmiştir

Petrolün oluştuğu yüksek oranda organik malzeme içeren kaya (ana kaya) içinden sıkışarak, daha gözenekli kayalara göç etmesine “Birincil göç” denir

Daha sonra petrol göç etmiş olduğu bu yeni gözenekli kaya içerisinde, sudan hafif olması sebebiyle su ve diğer basınçlarla yanlara ve yukarıya doğru hareket eder

Gözenekli kaya (rezervuar-hazne kaya) içerisindeki bu göçe “İkincil göç” denir

Bu şekilde bir kısım petrol yol bulup yeryüzüne ve deniz diplerine sızarken bir kısım petrol de “Petrol kapanı” olarak isimlendirilen bazı yer altı yapılarında birikir, tıpkı çay bardağındaki çaya bandırılmış bir kesme şekerin gözeneklerinde doymuş halde bulunan çay gibi, hazne kayanın çatlak, yarık ve gözenekleri içinde milyonlarca yıl saklı kalır

Oluşan petrolün kaybı anlamına gelen bu sızıntıların olmaması, diğer bir deyişle petrolün hazne kaya içerisinde kapanlanabilmesi için geçirimsiz bir tabakaya (örtü kaya) gereksinim vardır

Petrolün içinde toplanabildiği kapanlar iki yoldan meydana gelebilirler

Ya tektonik (yerkabuğu hareketleri) olaylar sonucunda ya da stratigrafik (tabakalaşma) olaylar sonucunda

Petrol kapanları oluşumlarına yol açan olaylara göre isimlendirilir

Her iki olayın da oluşumunda etkili olduğu petrol kapanları vardır

08-16-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Petrol Nedir? ... Neft - Yer Yağı - Kimyasal Oluşumu Petrol Nedir? Petrol sözcüğü Latince “Petro” (Taş) ve “Oleum” (Yağ) birleşmesiyle oluşmuştur Taşyağı anlamına gelir Petrol, başlıca hidrojen ve karbondan oluşan ve içerisinde az miktarda nitrojen, oksijen ve kükürt bulunan çok karmaşık bir bileşimdir ve yalın bir formülü yoktur Normal şartlarda gaz, sıvı ve katı halde bulunabilir Rafine edilmiş petrolden ayırt etmek için ham petrol diye isimlendirilen sıvı petrol, ticari açıdan en önemli olanıdır Gaz halindeki petrol, imal edilmiş gazdan ayırt etmek için genelde doğal gaz olarak adlandırılır Yarı katı ve katı haldeki petrol ise ağır hidrokarbon ve katrandan oluşur Bu türden petrole, özelliklerine ve yöresel kullanımlarına bağlı olarak asfalt, zift, katran ve diğer isimler verilir Ham petrol ve doğal gazın ana bileşenleri hidrojen ve karbon olduğu için “Hidrokarbon” olarak da isimlendirilirler Ham petrol başlıca sıvı hidrokarbonlarla, değişen oranlarda çözünmüş gazlardan, katranlardan ve katkı maddelerinden oluşur Ham petrolün fiziksel özellikleri geniş sınırlar arasında değişir Çoğunlukla hafif (yüksek graviteli) petroller açık kahverengi, sarı veya yeşil renkli, ağır (düşük graviteli) petroller ise koyu kahverengi veya siyah renklidirler Yüksek graviteli petrolün rafinajından çoğunlukla benzin, gazyağı ve motorin gibi hafif ve beyaz ürünler, düşük graviteli petrolün rafinajından ise daha ziyade fuel oil ve asfalt gibi ağır ve siyah ürünler elde edilir Doğal gaz hafif hidrokarbonların bir karışımı olup, ana bileşeni metandır Dünya gaz rezervlerinin yaklaşık 2/3 ü ham petrolden ayrı olarak (non-associated gas) bulunur Kalan kısmı ise ham petrolle birlikte veya ham petrol içinde çözünmüş halde (associated-gas) bulunur Doğal gazın bileşenleri Dünyada çok değişken olmakla birlikte, değişen oranlarda başlıca metan ve etan ile birlikte doğal gaz sıvıları (Ngl's) olarak bilinen propan, bütan ve diğer daha ağır hidrokarbonlardır Doğal gaz sıklıkla ışıl değerini ve buna bağlı olarak ticari değerini olumsuz etkileyen kükürt ve karbondioksit gibi diğer maddelerle birlikte bulunabilir Doğal gazin rezervuar şartlarında gaz halinde olan hafif bir ham petrol (kondanseyt) ile birlikte bulunması ticari değerini arttırır Petrolün Oluşumu Tüm doğal hidrokarbonlar organik malzemenin bozunmasından türemişlerdir Günümüzde olduğu gibi, geçmişte de (milyonlarca yıl öncesinde) akarsular, rüzgarlar vs o zamanın havzalarına (denizlere, göllere) kum, çakıl, çamur ve çeşitli iyonlar taşımışlar ve bu taşınan malzemeler su diplerinde tabakalar halinde gittikçe kalınlaşan çökelleri oluşturmuşlardır Bu ortamlarda yasayan ve ölen canlıların (başlıca alg ve bakteriler) kalıntıları da çökelen bu malzemeye karışmışlardır Altta kalan tabakalar, üzerlerine çökelen yeni tabakaların sebep olduğu büyük basınç altında sertleşerek kaya (sedimanter kayalar) haline dönüşmüşlerdir Bu arada çamurlara karışan canlı kalıntılarının içerdiği karmaşık hidrojen ve karbon molekülleri jeolojik zaman içerisinde, isi ve basınç tesiriyle parçalanıp hidrokarbonları oluşturmuştur Bu sebeple ham petrol ve doğal gaz kömürle birlikte “Fosil yakıtlar” olarak bilinir Petrolün Doğada Bulunuşu Petrolün oluşumu başlığı altında anlatılan şekilde oluşan petrol ve deniz suyu, sıkışan çökeller içerisinden damlacıklar halinde sızarak birikebileceği boşluklar aramış ve bu boşlukların bulunduğu daha gözenekli kayalara (başlıca kumtaşı ve kireçtaşı) doğru hareket etmiştir Petrolün oluştuğu yüksek oranda organik malzeme içeren kaya (ana kaya) içinden sıkışarak, daha gözenekli kayalara göç etmesine “Birincil göç” denir Daha sonra petrol göç etmiş olduğu bu yeni gözenekli kaya içerisinde, sudan hafif olması sebebiyle su ve diğer basınçlarla yanlara ve yukarıya doğru hareket eder Gözenekli kaya (rezervuar-hazne kaya) içerisindeki bu göçe “İkincil göç” denir Bu şekilde bir kısım petrol yol bulup yeryüzüne ve deniz diplerine sızarken bir kısım petrol de “Petrol kapanı” olarak isimlendirilen bazı yer altı yapılarında birikir, tıpkı çay bardağındaki çaya bandırılmış bir kesme şekerin gözeneklerinde doymuş halde bulunan çay gibi, hazne kayanın çatlak, yarık ve gözenekleri içinde milyonlarca yıl saklı kalır Oluşan petrolün kaybı anlamına gelen bu sızıntıların olmaması, diğer bir deyişle petrolün hazne kaya içerisinde kapanlanabilmesi için geçirimsiz bir tabakaya (örtü kaya) gereksinim vardır Petrolün içinde toplanabildiği kapanlar iki yoldan meydana gelebilirler Ya tektonik (yerkabuğu hareketleri) olaylar sonucunda ya da stratigrafik (tabakalaşma) olaylar sonucunda Petrol kapanları oluşumlarına yol açan olaylara göre isimlendirilir Her iki olayın da oluşumunda etkili olduğu petrol kapanları vardır