Yüklemin Türüne Göre Cümleler Nedir ? Yüklemin Türüne Göre Cümleler Tanımı, Anlamı

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-15-2012

YÜKLEMİN TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER

Bir cümlenin yüklemi ya çekimli bir fiil ya da ek-fiille çekimlenmiş bir isi olabilir

Buna göre yüklemin türü bakımından cümleler ikiye ayrılır:

1

Fiil Cümlesi

Yüklemi çekimli bir fiil olan cümlelerdir

Bu fiil şahıs ve kip eki alarak çekimlenir

türkçede (başka dillerde de) Fiil Cümlesi isim cümlesinden daha çok kullanılır

Annem dün sessizce odama girdi

Beni yine, yorgun gözlerimin önünden hiç ayrılmayan, bir gün bile elimden düşmeyen, parmaklarımın arasında ezilip büzülen kitabımın karşısında okumaktan gözlerimin feri kaçmış, düşünmekten alnımı kırışmış gördü

En ziyade düşman olduğu bu cansız arkadaşıma kinli bir nazar attıktan sonra bir iskemle çekti, karşıma oturdu, bol bir nefes aldı

Belli ki mühim bir şey, çok düşünülen ve az söylenen endişelerden, aile üzüntülerinden birini bana açmak istiyordu

Bunu ben onun bir iğne izi kadar ince iki gölge ile, belirsizce çatılan kaşlarından anlamıştım, hatta bu keşfimde o kadar ileri gittim ki, bana, artık bu sefer katî bir tarzda, izdivaç meselesini açacağına bile hükmettim

İzdivaç meselesi

Hakikaten de hiç yanılmamıştım

"Kızım!" diye resmî, ciddî, yüksekten, kalın bir ses perdesiyle başladı, bir çok defalar dinlediğim fikirleri, sebepleri, delilleri, mukayeseleri kendine mahsus muntazam bir mantık zincirine bağlayarak, sakin, heyecansız ve soğukkanlı, söyledi, söyledi, son hükmünü de verdi:
-Sen ilkbahara kadar, mutlaka evleneceksin! (P

Safa, Gençliğimiz)

2

İsim Cümlesi

Yüklemi isim soylu bir kelime olup, ek-fiilin zamanlarından biri ile çekimlenmiş olan cümlelerdir

Uzun bir yolculuktan sonra İncesu’daydık

Bir handa, yorgun argın, tatlı bir uykudaydık

İçinde kaybolup gittiğini sandığı bu kalabalık şehirde bir tek tanıdığı bile yoktu

Ama şimdi sevgili öğrencileri, vefalı arkadaşları, dostları var

Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı

Arkada zincirlenen yüksek Toros dağları,

İsim cümleleri genellikle iki unsurdan, özne ve yüklemden meydana gelir

İnsan, üç beş damla kan, ırmak, üç beş damla su
Bir hayata çattık ki hayata kurmuş pusu

Mehmet Emin Yurdakul, Cenge Giderken
Ben bir türk'üm; dinim, cinsim uludur;
Sinem, özüm ateş ile doludur

İnsan olan vatanının kuludur

türk evladı evde durmaz giderim

Bu topraklar ecdadımın ocağı;
Evim, köyüm hep bu yerin bucağı;
İşte vatan, işte Tanrı kucağı

Ata yurdun, evlât bozmaz, giderim

Tanrım şahit, duracağım sözümde;
Milletimin sevgileri özümde;
Vatanımdan başka şey yok gözümde

Yâr yatağın düşman almaz, giderim

]İsim cümlelerinde Zarf ve bulunma ekli yer tamlayıcıları da kullanılır

anadolu’da dağların ve köylerin sonsuz bir biteviyeliği var

Geyik, dağdan dağa atlarken güzel

Bu sabah hava berrak

Bahar geleli kargalar sınırsız bir neşe içinde

]İsim cümlelerinde nesneyle yaklaşma ve uzaklaşma ekli yer tamlayıcıcı az kullanılır

türk Halkı bağımsızlığını, Ulu Önder’e ve onunla birlikte savaşanlara borçludur

Ek-fiil, isim soylu kelimelerin sonuna gelerek onların yüklem olmasını sağlayan, ek hâlindeki fiildir

“imek” fiilinin ek olarak kullanımıdır

Genellikle bitişik yazılır

Şu üç kipe göre çekimlendiğinde yüklem olur

1

Geniş zaman

İsim soylu kelimelere kişi ekleri getirilerek yapılır

Bunlar geniş zaman eklerinin yerini tutar

Üçüncü kişilere “-dİr” eki getirilir

“insanım, insansın, insan(dır), insanız, insansınız, insan(dır)lar”
“yorgun değilim, yorgun değilsin, yorgun değil, yorgun değiliz, yorgun değilsiniz, yorgun değiller”

Ben bir küçük kelebeğim

Üstümüze doğan bir güneşsin sen

Her taraf bugün bir başka güzel(dir)

2

-di’li geçmiş zaman

Ek-fiilin bilinen geçmiş zaman çekimi, kavramların ve varlıkların bilinen geçmişteki durumuna şahit olunduğunu gösterir

“sevinçli idim, sevinçli idin, sevinçli idi, sevinçli idik, sevinçli idiniz, sevinçli idiler”
“sevinçli değildim, sevinçli değildin, sevinçli değildi, sevinçli değildik, sevinçli değildiniz, sevinçli değildiler (değillerdi)”

Bir güzelin hayranıydım

←hayranı i-di-m
Dün daha heyecanlıydın

←heyecanlı i-di-n
Merhametli biriydi

←biri i-di

3

-miş’li geçmiş zaman

Ek-fiilin bilinmeyen (öğrenilen) geçmiş zaman çekimi, kavramların ve varlıkların öğrenilen geçmişteki durumunun başkasından duyulduğunu anlatır

“küçük imişim, küçük imişsin, küçük imiş, küçük imişiz, küçük imişsiniz, küçük imişler”
“küçük değilmişim, küçük değilmişsin, küçük değilmiş, küçük değilmişiiz küçük değilmişsiniz küçük değilmişler (değillermiş)”

Suçlanan ben-miş-im

← ben imişim
Meğer sen ne çalışkan-mış-sın

← çalışkan imişsin
Adam yirmi yıldır evine hasret-miş

← hasret imiş

Dikkat

Ben iyi bir okurum

Ek-fiilin geniş zamanı
Hep iyi kitaplar okurum

Şahıs eki
Benim okurum anlayışlıdır

İlgi eki ve iyelik eki

Sonuç

Her cümle bu yedi cümle türünden en az birine dahildir

Bir kere bütün cümleler ya olumludur ya olumsuz

─Ah, bilsen biz senin ıstırabını ne iyi anlıyoruz! →Ünlem, olumlu, istek
Biz ki her şeyi görür ve anlarız

→Olumlu
Düşün, bir elbiseyle bir vücut arasındaki esrarlı rabıtayı düşün

→Emir, olumlu
Vücudun sonsuz hareketleri içinde bize düşmeyen pay hangisidir? →Olumlu, soru
Fakat o göz kimde vardır? →Olumlu, soru
Kimsede

→Eksiltili cümle
Yalnız bizde

→Eksiltili cümle
Bize artık hikâyeni anlatma!

→Ünlem, emir, olumsuz
Ne lüzum var? →Anlamca olumsuz, soru

08-15-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Yüklemin Türüne Göre Cümleler Nedir ? Yüklemin Türüne Göre Cümleler Tanımı, Anlamı YÜKLEMİN TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER Bir cümlenin yüklemi ya çekimli bir fiil ya da ek-fiille çekimlenmiş bir isi olabilir Buna göre yüklemin türü bakımından cümleler ikiye ayrılır: 1 Fiil Cümlesi Yüklemi çekimli bir fiil olan cümlelerdir Bu fiil şahıs ve kip eki alarak çekimlenir türkçede (başka dillerde de) Fiil Cümlesi isim cümlesinden daha çok kullanılır Annem dün sessizce odama girdi Beni yine, yorgun gözlerimin önünden hiç ayrılmayan, bir gün bile elimden düşmeyen, parmaklarımın arasında ezilip büzülen kitabımın karşısında okumaktan gözlerimin feri kaçmış, düşünmekten alnımı kırışmış gördü En ziyade düşman olduğu bu cansız arkadaşıma kinli bir nazar attıktan sonra bir iskemle çekti, karşıma oturdu, bol bir nefes aldı Belli ki mühim bir şey, çok düşünülen ve az söylenen endişelerden, aile üzüntülerinden birini bana açmak istiyordu Bunu ben onun bir iğne izi kadar ince iki gölge ile, belirsizce çatılan kaşlarından anlamıştım, hatta bu keşfimde o kadar ileri gittim ki, bana, artık bu sefer katî bir tarzda, izdivaç meselesini açacağına bile hükmettim İzdivaç meselesi Hakikaten de hiç yanılmamıştım "Kızım!" diye resmî, ciddî, yüksekten, kalın bir ses perdesiyle başladı, bir çok defalar dinlediğim fikirleri, sebepleri, delilleri, mukayeseleri kendine mahsus muntazam bir mantık zincirine bağlayarak, sakin, heyecansız ve soğukkanlı, söyledi, söyledi, son hükmünü de verdi: -Sen ilkbahara kadar, mutlaka evleneceksin! (P Safa, Gençliğimiz) 2 İsim Cümlesi Yüklemi isim soylu bir kelime olup, ek-fiilin zamanlarından biri ile çekimlenmiş olan cümlelerdir Uzun bir yolculuktan sonra İncesu’daydık Bir handa, yorgun argın, tatlı bir uykudaydık İçinde kaybolup gittiğini sandığı bu kalabalık şehirde bir tek tanıdığı bile yoktu Ama şimdi sevgili öğrencileri, vefalı arkadaşları, dostları var Gök sarı, toprak sarı, çıplak ağaçlar sarı Arkada zincirlenen yüksek Toros dağları, İsim cümleleri genellikle iki unsurdan, özne ve yüklemden meydana gelir İnsan, üç beş damla kan, ırmak, üç beş damla su Bir hayata çattık ki hayata kurmuş pusu Mehmet Emin Yurdakul, Cenge Giderken Ben bir türk'üm; dinim, cinsim uludur; Sinem, özüm ateş ile doludur İnsan olan vatanının kuludur türk evladı evde durmaz giderim Bu topraklar ecdadımın ocağı; Evim, köyüm hep bu yerin bucağı; İşte vatan, işte Tanrı kucağı Ata yurdun, evlât bozmaz, giderim Tanrım şahit, duracağım sözümde; Milletimin sevgileri özümde; Vatanımdan başka şey yok gözümde Yâr yatağın düşman almaz, giderim ]İsim cümlelerinde Zarf ve bulunma ekli yer tamlayıcıları da kullanılır anadolu’da dağların ve köylerin sonsuz bir biteviyeliği var Geyik, dağdan dağa atlarken güzel Bu sabah hava berrak Bahar geleli kargalar sınırsız bir neşe içinde ]İsim cümlelerinde nesneyle yaklaşma ve uzaklaşma ekli yer tamlayıcıcı az kullanılır türk Halkı bağımsızlığını, Ulu Önder’e ve onunla birlikte savaşanlara borçludur Ek-fiil, isim soylu kelimelerin sonuna gelerek onların yüklem olmasını sağlayan, ek hâlindeki fiildir “imek” fiilinin ek olarak kullanımıdır Genellikle bitişik yazılır Şu üç kipe göre çekimlendiğinde yüklem olur 1 Geniş zaman İsim soylu kelimelere kişi ekleri getirilerek yapılır Bunlar geniş zaman eklerinin yerini tutar Üçüncü kişilere “-dİr” eki getirilir “insanım, insansın, insan(dır), insanız, insansınız, insan(dır)lar” “yorgun değilim, yorgun değilsin, yorgun değil, yorgun değiliz, yorgun değilsiniz, yorgun değiller” Ben bir küçük kelebeğim Üstümüze doğan bir güneşsin sen Her taraf bugün bir başka güzel(dir) 2 -di’li geçmiş zaman Ek-fiilin bilinen geçmiş zaman çekimi, kavramların ve varlıkların bilinen geçmişteki durumuna şahit olunduğunu gösterir “sevinçli idim, sevinçli idin, sevinçli idi, sevinçli idik, sevinçli idiniz, sevinçli idiler” “sevinçli değildim, sevinçli değildin, sevinçli değildi, sevinçli değildik, sevinçli değildiniz, sevinçli değildiler (değillerdi)” Bir güzelin hayranıydım ←hayranı i-di-m Dün daha heyecanlıydın ←heyecanlı i-di-n Merhametli biriydi ←biri i-di 3 -miş’li geçmiş zaman Ek-fiilin bilinmeyen (öğrenilen) geçmiş zaman çekimi, kavramların ve varlıkların öğrenilen geçmişteki durumunun başkasından duyulduğunu anlatır “küçük imişim, küçük imişsin, küçük imiş, küçük imişiz, küçük imişsiniz, küçük imişler” “küçük değilmişim, küçük değilmişsin, küçük değilmiş, küçük değilmişiiz küçük değilmişsiniz küçük değilmişler (değillermiş)” Suçlanan ben-miş-im ← ben imişim Meğer sen ne çalışkan-mış-sın ← çalışkan imişsin Adam yirmi yıldır evine hasret-miş ← hasret imiş Dikkat Ben iyi bir okurum Ek-fiilin geniş zamanı Hep iyi kitaplar okurum Şahıs eki Benim okurum anlayışlıdır İlgi eki ve iyelik eki Sonuç Her cümle bu yedi cümle türünden en az birine dahildir Bir kere bütün cümleler ya olumludur ya olumsuz ─Ah, bilsen biz senin ıstırabını ne iyi anlıyoruz! →Ünlem, olumlu, istek Biz ki her şeyi görür ve anlarız →Olumlu Düşün, bir elbiseyle bir vücut arasındaki esrarlı rabıtayı düşün →Emir, olumlu Vücudun sonsuz hareketleri içinde bize düşmeyen pay hangisidir? →Olumlu, soru Fakat o göz kimde vardır? →Olumlu, soru Kimsede →Eksiltili cümle Yalnız bizde →Eksiltili cümle Bize artık hikâyeni anlatma! →Ünlem, emir, olumsuz Ne lüzum var? →Anlamca olumsuz, soru