Radyasyon Nedir?- Radyasyondan Nasıl Korunulur-Radyasyon Hangi Organı Nasıl Etkiliyor

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-15-2012

Radyasyon Nedir?- Radyasyondan Nasıl Korunulur-Radyasyon Hangi Organı Nasıl Etkiliyor

Radyasyon veya Işınım, elektromanyetik dalgalar veya parçacıklar biçimindeki enerji yayımı ya da aktarımıdır

Bir maddenin atom çekirdeğindeki nötronların sayısı, proton sayısına göre oldukça fazla ise; bu tür maddeler kararsız bir yapı göstermekte ve çekirdeğindeki nötronlar alfa, beta, gama gibi çeşitli ışınlar yaymak suretiyle parçalanmaktadırlar

Çevresine bu şekilde ışın saçarak parçalanan maddelere radyoaktif madde ("ışınımsal madde") denir

6 Radyasyonun zararları

Tarih

Batıya göre 1896' da Fransız fizikçi Henri Becquerel ilk olarak uranyum tuzunun görünmez ışınlar yaydığını farketmiştir

İki sene sonra Marie Curie ve eşi Pierre Curie uranyum ile deney yaparken benzer ışınlara rastlamışlardır

Bu deneyde polonyum ve radyum oluştuğunu görmüşlerdir ve bu iki elementi ilk keşfedenler olmuşlardır

Polonyum ve özellikle radyum'un daha fazla ışın yaydıklarını gözlemişlerdir

Alfa ışınları

Bir atom çekirdeğinin parçalanmasından meydana çıkan helyum çekirdeklerine (2 proton, 2 nötron) alfa parçacıkları denir

Alfa ışınları bu parçacıkların yayılmasından oluşur

Bir radyum-226, 88 proton ve 138 nötrona sahiptir

Bu durumda nötron sayısı, proton sayısına göre daha fazla olduğu için, atomun çekirdek yapısı sağlam değildir

Bu yüzden radyum, çekirdeğinden bir helyum çekirdeği ayırarak parçalanır ve radyumdan, 86 proton ve 136 nötrona sahib olan yeni element radon oluşur

Radyum çekirdeğinden ayrılan 2 protonlu helyumdan alfa ışınları oluşur:

Beta ışınları

Beta ışınları da alfa ışınaları gibi bir atom çekirdeğin parçalanmasından oluşur

Bu parçalanmada çekirdekten 2 proton değil, bir elektron veya bir pozitron ayrılır

Bu elektron, çekirdeğin içindeki bir nötronun bir protona dönüşmesinden oluşur ve asla atomun kendi elektronu değildir

Çekirdeğin içindeki bir protonun bir nötrona dönüşmesinde bir pozitron oluşur

Bu çekirdekte oluşan elektronlara beta- parçacıkları denir, pozitronlara ise beta+ parçacıkları

Bu parçacıklardan beta- veya beta+ ışınları oluşur

Beta- ışınları oluşması için çekirdeğin içinde bir nötron, bir proton ve bir elektrona dönüşür:

Bir 55 protonlu sezyum atomundan beta- parçalanmasında 56 protonlu baryum oluşur:

Beta+ parçalanmasında çekirdekten bir elektron değil, bir pozitron ayrılır

Bu pozitron bir protonun bir nötröna dönüşmesinden oluşur:

Bu durumda atomun proton sayısı bir eksilir

Örneğin 11 protonlu sodyum çekirdeğinden bir positron ayırarak 10 protonlu neona dönüşür:

Gama ışınları

Gama ışınlarının dalga boyu ışığın dalga boyundan daha kısa olmasına rağmen ışık gibi fotonlardan oluşur ve ışık hızıyla yayılır

Atom çekirdeğinden bir alfa veya bir beta parçacığı ayrıldıktan sonra çekirdekte fazladan enerji oluşur

Gama ışınları, atomun fazladan sahip olduğu enerjiyi çekirdeğinden ayırmasından oluşur

Yüksek enerji seviyesine sahip olan atom çekirdeğinin yapısı kararsız olur

Kararlı bir yapıya sahip olmak için çekirdekten enerji ayrılır

Gama ışınları çekidekten ayrılan elektromanyetik enerjidir

Enerji seviyesi yüksek olan baryum atomu kararsız yapılıdır ve bu enerjiyi gama ışınları şeklinde çekirdeğinden ayırır:

Gama parçacıklarının enerjisi kütlesiyle eşit değer de olduğu için Einstein'ın E=mc² formülüyle enerji miktarına göre gama parçacıklarının kütlesi hesaplanabilir:

Bu formül ile hesaplanmış olan gama parçacıklarının kütlesi bir elektron kütlesi ile aynıdır

Gama ışınları bilinen röntgen ışınlarının aynısıdır

Tek farkı çekirdeğin enerjisinden oluşmasıdır

Zararsız radyasyon

Alfa, Beta ve Gama ışınları elektromanyetik spektrumun en üstünde yer alır, insan sağlığına zararı tartışılmaz ve bir sonraki başlıkta incelenmiştir

Bunun hemen altındaki X ışınlarının da insan sağlığına zararlı olduğu bilinir

X ışınlarının altındaki UV (Morötesi) bölgesi de, cilt kanserleri başta olmak üzere birçok zarar verir

Ozon tabakasındaki deliklerden kaynaklanan; güneşin kanser yapıcı etkisi budur

UV bandının hemen altında görünür ışık bölgesi vardır

Direkt olarak göze (retinaya) ve çok yüksek şiddette uygulanmadığı sürece bir zararı bilinmemektedir, Tam aksine çevremizi görebilmek için görünür ışığa ihtiyacımız vardır

Görünür ışığın "Zararsız ışınım" sınıfına girdiği söylenebilir

Görünür ışığın altında, "ısınmamızı" sağlayan IR (Infra Red-Kızılötesi) bandı vardır

IR bandında radyasyon yapan kaynaklara örnek olarak mangal, kömür sobası, kalorifer peteği, Elektrikli IR ısıtıcılar verilebilir

IR bandı da ikiye ayrılır

Üst IR bölgesindeki kızıl ışık veren elektrikli IR ısıtıcılar Mangal, Alt IR bölgesindekiler ise Kalorifer peteği ve ışık vermeyen elektrikli ısıtıcılar gibi kaynaklardır

IR bandındaki ışınımın da zararsız olduğu kabul edilir

IR bölgesinin altında mikrodalga ve radyo dalgaları bulunur

Bu banttaki elektromanyetik radyasyon kaynaklarına Cep telefonu, Baz istasyonlar, Mikrodalga ısıtıcılar örnek verilebilir

Bu kaynakların yakın ve yüksek güçte olması, IR gibi vücutta ısınmaya sebep olur

Ancak bu ısınma deriye değil, vücudun derinliklerine işleyebildiğinden hem hissedilmesi zordur, hem de bu aşırı ısınma insana zararlı olabilir

Tam kesin olmamakla birlikte, bu tür ısınmanın kanserojen etkilerinin olabileceğini düşünen bilim çevreleri vardır

Ancak gücün çok yüksek, mesafenin de çok yakın olması durumunda IR'de olduğu gibi yanma (pişme) belirtileri derhal görülür

Örneğin bir cep telefonunun çıplak antenine parmağınızla (sıkmadan) hafifçe dokunursanız parmağınızda yanık oluşabilir

Baz istasyonlarının ve Cep telefonlarının zararları son zamanların popüler konularındandır

Bir cep telefonunun gücü yaklaşık olarak 4 Watt kadar iken, Bir baz istasyonunun gücü 50 Watt'ın üstünde, Bir mikrodalga fırının ise 700-1000 watt arasındadır

Ancak bu kaynaktan uzaklaştıkça vücuda düşen radyasyon enerjisi karesel olarak azaldığından örneğin elimizde tutup kulağımıza koyduğumuz bir cep telefonu vücudumuza, birkaç metre uzaktaki bir baz istasyonundan ya da birkaç on metre uzaktaki (kapağı tamamen açık) bir mikrodalga fırından daha fazla ısı enerjisi oluışturacaktır

Bu yüzden cep telefonu ile konuşurken kulaklık kullanılması ya da görüşmenin mümkün mertebe kısa tutulması gerekir

Radyasyonun zararları

X ışınları, ultraviyole ışınlar, görülebilen ışınlar, kızıl ötesi ışınlar, mikro dalgalar, radyo dalgaları ve manyetik alanlar, elektromanyetik tayfın parçalarıdır

Elektromanyetik parçaları, frekans ve dalga boyları ile tanımlanır

Alfa, beta, gama, X ışınları ile kozmik ışınlar ve nötronlar çok yüksek frekanslarda olduğundan, elektromanyetik parçacıklar kimyasal bağları kırabilecek enerjiye sahiptir

Bu bağların kırılması sonucu iyonlaşma olur

İyonlaşabilen elektromanyetik ışınımları, hücrenin genetik materyali olan DNA'yı parçalayabilecek kadar enerji taşımaktadır

DNA'nın zarar görmesi ise hücreleri öldürmektedir

Bunun sonucunda doku zarar görür

DNA'da çok az bir zedelenme, kansere yol açabilecek kalıcı değişikliklere sebep olur

Çevre sorunları sınır tanımaksızın artmakta ve çeşitli kirleticiler kilometrelerce uzaklara taşınarak etki gösterebilmektedir

Örneğin; Çernobil kazası nedeni ile yayılan radyoaktif atıkların, toprak ürünlerinde yol açtığı kirlilik bilinmektedir

Çernobil reaktöründe oluşan kazada, doğrudan etki sonucu 30'dan fazla insan hayatını kaybetmiş, yüzlerce kişi yaralanmış, sakatlanmış ve hastalanmıştır

Binlerce insan ise belirtileri sonradan çıkacak olan genetik etkilerle, nesilden nesile geçebilecek kalıcı izler taşımaktadır

Çernobil'deki kaza sebebiyle atmosfere karışan ışınımsal maddelerin, atmosferik devinimlerle: uzaklara taşınmasıyla, düştükleri yerlerde radyasyona neden olmuştur

YAZILAR Vikipedi, özgür ansiklopedi

DÜZENLEYEN ALMİRA

08-15-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Radyasyon Nedir?- Radyasyondan Nasıl Korunulur-Radyasyon Hangi Organı Nasıl Etkiliyor Radyasyon Nedir?- Radyasyondan Nasıl Korunulur-Radyasyon Hangi Organı Nasıl Etkiliyor Radyasyon veya Işınım, elektromanyetik dalgalar veya parçacıklar biçimindeki enerji yayımı ya da aktarımıdır Bir maddenin atom çekirdeğindeki nötronların sayısı, proton sayısına göre oldukça fazla ise; bu tür maddeler kararsız bir yapı göstermekte ve çekirdeğindeki nötronlar alfa, beta, gama gibi çeşitli ışınlar yaymak suretiyle parçalanmaktadırlar Çevresine bu şekilde ışın saçarak parçalanan maddelere radyoaktif madde ("ışınımsal madde") denir 6 Radyasyonun zararları Tarih Batıya göre 1896' da Fransız fizikçi Henri Becquerel ilk olarak uranyum tuzunun görünmez ışınlar yaydığını farketmiştir İki sene sonra Marie Curie ve eşi Pierre Curie uranyum ile deney yaparken benzer ışınlara rastlamışlardır Bu deneyde polonyum ve radyum oluştuğunu görmüşlerdir ve bu iki elementi ilk keşfedenler olmuşlardır Polonyum ve özellikle radyum'un daha fazla ışın yaydıklarını gözlemişlerdir Alfa ışınları Bir atom çekirdeğinin parçalanmasından meydana çıkan helyum çekirdeklerine (2 proton, 2 nötron) alfa parçacıkları denir Alfa ışınları bu parçacıkların yayılmasından oluşur Bir radyum-226, 88 proton ve 138 nötrona sahiptir Bu durumda nötron sayısı, proton sayısına göre daha fazla olduğu için, atomun çekirdek yapısı sağlam değildir Bu yüzden radyum, çekirdeğinden bir helyum çekirdeği ayırarak parçalanır ve radyumdan, 86 proton ve 136 nötrona sahib olan yeni element radon oluşur Radyum çekirdeğinden ayrılan 2 protonlu helyumdan alfa ışınları oluşur: Beta ışınları Beta ışınları da alfa ışınaları gibi bir atom çekirdeğin parçalanmasından oluşur Bu parçalanmada çekirdekten 2 proton değil, bir elektron veya bir pozitron ayrılır Bu elektron, çekirdeğin içindeki bir nötronun bir protona dönüşmesinden oluşur ve asla atomun kendi elektronu değildir Çekirdeğin içindeki bir protonun bir nötrona dönüşmesinde bir pozitron oluşur Bu çekirdekte oluşan elektronlara beta- parçacıkları denir, pozitronlara ise beta+ parçacıkları Bu parçacıklardan beta- veya beta+ ışınları oluşur Beta- ışınları oluşması için çekirdeğin içinde bir nötron, bir proton ve bir elektrona dönüşür: Bir 55 protonlu sezyum atomundan beta- parçalanmasında 56 protonlu baryum oluşur: Beta+ parçalanmasında çekirdekten bir elektron değil, bir pozitron ayrılır Bu pozitron bir protonun bir nötröna dönüşmesinden oluşur: Bu durumda atomun proton sayısı bir eksilir Örneğin 11 protonlu sodyum çekirdeğinden bir positron ayırarak 10 protonlu neona dönüşür: Gama ışınları Gama ışınlarının dalga boyu ışığın dalga boyundan daha kısa olmasına rağmen ışık gibi fotonlardan oluşur ve ışık hızıyla yayılır Atom çekirdeğinden bir alfa veya bir beta parçacığı ayrıldıktan sonra çekirdekte fazladan enerji oluşur Gama ışınları, atomun fazladan sahip olduğu enerjiyi çekirdeğinden ayırmasından oluşur Yüksek enerji seviyesine sahip olan atom çekirdeğinin yapısı kararsız olur Kararlı bir yapıya sahip olmak için çekirdekten enerji ayrılır Gama ışınları çekidekten ayrılan elektromanyetik enerjidir Enerji seviyesi yüksek olan baryum atomu kararsız yapılıdır ve bu enerjiyi gama ışınları şeklinde çekirdeğinden ayırır: Gama parçacıklarının enerjisi kütlesiyle eşit değer de olduğu için Einstein'ın E=mc² formülüyle enerji miktarına göre gama parçacıklarının kütlesi hesaplanabilir: Bu formül ile hesaplanmış olan gama parçacıklarının kütlesi bir elektron kütlesi ile aynıdır Gama ışınları bilinen röntgen ışınlarının aynısıdır Tek farkı çekirdeğin enerjisinden oluşmasıdır Zararsız radyasyon Alfa, Beta ve Gama ışınları elektromanyetik spektrumun en üstünde yer alır, insan sağlığına zararı tartışılmaz ve bir sonraki başlıkta incelenmiştir Bunun hemen altındaki X ışınlarının da insan sağlığına zararlı olduğu bilinir X ışınlarının altındaki UV (Morötesi) bölgesi de, cilt kanserleri başta olmak üzere birçok zarar verir Ozon tabakasındaki deliklerden kaynaklanan; güneşin kanser yapıcı etkisi budur UV bandının hemen altında görünür ışık bölgesi vardır Direkt olarak göze (retinaya) ve çok yüksek şiddette uygulanmadığı sürece bir zararı bilinmemektedir, Tam aksine çevremizi görebilmek için görünür ışığa ihtiyacımız vardır Görünür ışığın "Zararsız ışınım" sınıfına girdiği söylenebilir Görünür ışığın altında, "ısınmamızı" sağlayan IR (Infra Red-Kızılötesi) bandı vardır IR bandında radyasyon yapan kaynaklara örnek olarak mangal, kömür sobası, kalorifer peteği, Elektrikli IR ısıtıcılar verilebilir IR bandı da ikiye ayrılır Üst IR bölgesindeki kızıl ışık veren elektrikli IR ısıtıcılar Mangal, Alt IR bölgesindekiler ise Kalorifer peteği ve ışık vermeyen elektrikli ısıtıcılar gibi kaynaklardır IR bandındaki ışınımın da zararsız olduğu kabul edilir IR bölgesinin altında mikrodalga ve radyo dalgaları bulunur Bu banttaki elektromanyetik radyasyon kaynaklarına Cep telefonu, Baz istasyonlar, Mikrodalga ısıtıcılar örnek verilebilir Bu kaynakların yakın ve yüksek güçte olması, IR gibi vücutta ısınmaya sebep olur Ancak bu ısınma deriye değil, vücudun derinliklerine işleyebildiğinden hem hissedilmesi zordur, hem de bu aşırı ısınma insana zararlı olabilir Tam kesin olmamakla birlikte, bu tür ısınmanın kanserojen etkilerinin olabileceğini düşünen bilim çevreleri vardır Ancak gücün çok yüksek, mesafenin de çok yakın olması durumunda IR'de olduğu gibi yanma (pişme) belirtileri derhal görülür Örneğin bir cep telefonunun çıplak antenine parmağınızla (sıkmadan) hafifçe dokunursanız parmağınızda yanık oluşabilir Baz istasyonlarının ve Cep telefonlarının zararları son zamanların popüler konularındandır Bir cep telefonunun gücü yaklaşık olarak 4 Watt kadar iken, Bir baz istasyonunun gücü 50 Watt'ın üstünde, Bir mikrodalga fırının ise 700-1000 watt arasındadır Ancak bu kaynaktan uzaklaştıkça vücuda düşen radyasyon enerjisi karesel olarak azaldığından örneğin elimizde tutup kulağımıza koyduğumuz bir cep telefonu vücudumuza, birkaç metre uzaktaki bir baz istasyonundan ya da birkaç on metre uzaktaki (kapağı tamamen açık) bir mikrodalga fırından daha fazla ısı enerjisi oluışturacaktır Bu yüzden cep telefonu ile konuşurken kulaklık kullanılması ya da görüşmenin mümkün mertebe kısa tutulması gerekir Radyasyonun zararları X ışınları, ultraviyole ışınlar, görülebilen ışınlar, kızıl ötesi ışınlar, mikro dalgalar, radyo dalgaları ve manyetik alanlar, elektromanyetik tayfın parçalarıdır Elektromanyetik parçaları, frekans ve dalga boyları ile tanımlanırAlfa, beta, gama, X ışınları ile kozmik ışınlar ve nötronlar çok yüksek frekanslarda olduğundan, elektromanyetik parçacıklar kimyasal bağları kırabilecek enerjiye sahiptir Bu bağların kırılması sonucu iyonlaşma olur İyonlaşabilen elektromanyetik ışınımları, hücrenin genetik materyali olan DNA'yı parçalayabilecek kadar enerji taşımaktadır DNA'nın zarar görmesi ise hücreleri öldürmektedir Bunun sonucunda doku zarar görür DNA'da çok az bir zedelenme, kansere yol açabilecek kalıcı değişikliklere sebep olur Çevre sorunları sınır tanımaksızın artmakta ve çeşitli kirleticiler kilometrelerce uzaklara taşınarak etki gösterebilmektedir Örneğin; Çernobil kazası nedeni ile yayılan radyoaktif atıkların, toprak ürünlerinde yol açtığı kirlilik bilinmektedir Çernobil reaktöründe oluşan kazada, doğrudan etki sonucu 30'dan fazla insan hayatını kaybetmiş, yüzlerce kişi yaralanmış, sakatlanmış ve hastalanmıştır Binlerce insan ise belirtileri sonradan çıkacak olan genetik etkilerle, nesilden nesile geçebilecek kalıcı izler taşımaktadır Çernobil'deki kaza sebebiyle atmosfere karışan ışınımsal maddelerin, atmosferik devinimlerle: uzaklara taşınmasıyla, düştükleri yerlerde radyasyona neden olmuştur YAZILAR Vikipedi, özgür ansiklopedi DÜZENLEYEN ALMİRA