Deyimler Sözlügü ( A )

Adını vermek: 1 Birinin adını bildirmek 2 Biri tarafından salık verildiğini gönderildiği kimseye söylemek “Benim adımı ver ki işlerin çabuk görülsün”
Aforoz etmek: 1 Kilise birliğinden çıkarmak 2 Birini yakını olmaktan çıkarmak, ilgiyi kesip uzaklaştırmak, ilişkileri tamamen koparmak”Bütün köylü onu aforoz etmekte kararlı”
Ağır aksak: Pek yavaş olarak, düzgün olmayarak”Her zaman işleri ağır aksak yapıyorsunuz”
Ağır basmak: 1 Ağırlığı fazla gelmek 2 Bir işte etkili olmak, gücü üstün gelmek, istediğini yaptırmak”Politik gücü ağır basınca ihaleyi kazandı”
Ağır başlı: Ciddî, olgun, hareketlerinde ölçülü, işlerini düşüne taşına yapan kimse”Ağır başlı olmak insana üstün meziyetler kazandırır”
Ağırdan almak: Bir işi yapmakta acele etmemek, yavaş davranmak, isteksiz görünmek”Hiç sebep yokken işi ağırdan almanı bir türlü anlamıyorum”
Ağır elli: 1 Oldukça yavaş iş yapan, çabuk yapmayan 2 Vurduğu zaman çok acıtıp can yakan”Adamın eli amma da ağırmış, ense köküm hâlâ ağrıyor”
Ağır gelmek: 1 Ağrına gitmek, onuruna dokunmak”Hak etmediğim şu sözler öylesine ağır geldi ki bana”2 yapılması güç gelmek”Bu yaştan sonra inşaat işlerinde çalışmak artık ağır geliyor benim gibi ihtiyara”
Ağır hastalık: Sonu ölümle neticelenebilecek gibi olan tehlikeli hastalık”Ağır hastalık geçirdiği için bir türlü kendini toplayamadı ve zayıf kaldı”
Ağır söz: Kişinin gönlünü inciten, gücüne giden, onuruna dokunan, dayanılması güç söz”Söylediğin ağır sözler çocukları çok incitti”
Ağız aramak (veya yoklamak): Öğrenilmek istenilen şeyi söyletecek yolda dil kullanmak”Ağzını ara bakalım o konuda bir şey biliyor mu?”
Ağız (söz) birliği etmek: Daha önce bir konuda anlaşarak aynı şeyi yapmak ya da söylemek”Ağız birliği etmeli, hep birlikte savunmalıyız kendimizi”
Ağızdan laf (söz) çekme(çalmak): Bir kişinin bildiği şeyleri ustalıklı konuşmalarda ona sezdirmeden öğrenmek “Boşuna uğraşma, ağzından laf çekemezsin onun”
Ağızda sakız gibi çiğnemek: Bir düşünceyi, bir sözü tekrar edip durmak”Dolap da dolap! Artık ağzında sakız gibi çiğneyip durma şu sözü!”
Ağız değiştirmek: Daha önce söylediğinin tersini söylemeye başlamak”Babasını görünce korkusundan ağız değiştirdi”
Ağız, dil vermemek: 1 Söz söyleyemeyecek kadar hasta olmak 2 Herhangi bir sebeple hiç konuşmamak, susmak”Kurşuna dizilmeyi göze aldılar ama ağız, dil vermediler”
Ağız eğmek: Yalvarmak, hiç de lâyık olmayan birine yüz suyu dökmek “Ölürüm de ağız eğmem o adama!”
Ağız kalabalığı: Birbirini tutmayan, gereksiz, konu dışı sözler”Asıl meseleyi ağız kalabalığı ile ört bas edip kaçamazsın!”
Ağız kalabalığına getirmek: Birini gereksiz sözler söyleyip çok konuşmak yolu ile şaşırtmak, dikkatini dağıtıp aldatmak”Ağız kalabalığına getirip yok pahasına aldı malları”
Ağız kavafı: Karşısındakini ikna etmek için diller döken, çok konuşan, gerekli gereksiz söz söyleyen kimse”İğreniyorum şunun gibi ağız kavafı heriflerden”
Ağız yapmak: Birini aldatma, yanıltma, oyalama amacıyla duygularını, düşüncelerini olduğundan başka türlü gösterecek biçimde konuşmak”Ne ağız yapıp duruyorsun, gerçeği söylesene!”
Ağzı açık ayran delisi: Yeni gördüğü her şeye alık alık bakan, anlamsız bir hayranlıkla seyredip şaşıran”Haydi yürü, ağzı açık ayran delisi gibi ne bakıp duruyorsun vitrine”
Ağzı (bir karış) açık kalmak: Çok şaşırmak, şaşakalmak “Onca seneden sonra sevdiği arkadaşını birden karşısından görünce ağzı açık kaldı”
Ağzı kalabalık: Çok ve manasız, saçma sapan, tutarsız sözler söyleyen”Ağzı kalabalık insanlara tahammül etmek çok güç bir iş”
Ağzı kulaklarına varmak: Çok sevinmek, sevindiği her hâlinden belli olmak “Takdirname eline verilince sevincinden ağzı kulaklarına vardı”
Ağzı laf yapmak: Güzel, inandırıcı söz söyleme yeteneği olmak”Politikacı mı olacaksın, ağzın laf da yapmalı”
Ağzına (veya ağzının içine) bakmak: 1 Ne diyeceğini beklemek 2 Onun sözüne göre hareket etmek”İyi, yemek için de onun ağzına bak bari!”
Ağzına baktırmak: Etkili, güzel konuşarak kendini zevk ile dinletmek, dinleyenleri kendisine hayran etmek”O, ağzına baktırmasını bilen ender hatiplerdendi”
Ağzına bir parmak bal çalmak: Amacına ulaşmak için birini tatlı sözlerle bir süre oyalamak, kandırmak; umut verip ikna ederek işini yaptırmak”Öyle bir insan ki ağzına bir parmak bal çal, sonra her istediğini yaptır”
Ağzına girmek: Dinlenirken konuşana doğru oldukça fazla yaklaşmak”Çocuklar, masal anlatan dedenin, neredeyse ağzına gireceklerdi”
Ağzına lâyık: Bir yiyeceğin tadı anlatılırken kullanılır, çok lezzetli yiyecek anlamında”Haydi durma, uzan, tam ağzına lâyık bir tatlı!”
Ağzında bakla ıslanmamak: Sır saklamayı becerememek, sırrı hemen açığa vurmak”Ağzında bakla ıslanmayan bu adama nasıl oluyor da açılıyorsun?”
Ağzında gevelemek: Açık olarak söylememek, belirli konuşmamak”Lütfen lafı ağzında geveleme de ne söyleyeceksen söyle, çok işim var”
Ağzından bal akmak: Çok tatlı, hoşa gider biçimde konuşmak”Konuş, konuş hele; ağzından bal akıyor”
Ağzından çıkanı kulağı işitmemek: Sözlerini tartmadan, düşünmeden, öfke içinde, nere varacağını hesaplamadan konuşmak”İyice çıldırmış olmalısın Çünkü ağzından çıkanı kulağın duymuyor”
Ağzından düşürmemek: Bir kimseden veya bir şeyden her zaman söz etmek”Ölünceye kadar torunu Esma`nın adını ağzından düşürmedi”
Ağzından girip burnundan çıkmak: Çeşitli yollara başvurarak birini bir şeye razı etmek; veya kandırmak”Ağzından girip burnundan çıktı ve ondan para koparmayı başardı”
Ağzından kaçırmak: Söylemek istemediği bir şeyi, boş bulunup söyleyivermek”Dikkatli ol, lafı ağzından kaçırıp da gideceğimiz yeri söyleme”
Ağzından laf almak (çekmek): Bir kimseyi değişik yollarla ve ustalıkla konuşturup birtakım gizli şeyleri öğrenmek”Boşuna uğraşma, ağzımdan laf alamazsın”
Ağzından yel alsın: Olumsuz, kötü şeylerden bahsedenlere karşı “ağzını hayra aç” anlamında söylenir”Bugün kötü şeyler mi bekliyorsun? Ağzından yel alsın, o ne biçim beklenti?”
Ağzını açıp gözünü yummak: Kızgınlık ile sonunu düşünmeden ağzına gelen kötü sözleri söylemek, karşısındakine hakaret etmek”Eve geç gelen kızına ağzını açıp gözünü yumdu”
Ağzını aramak: Karşısındakini kurnazca konuşturarak ağzından söz almak, istediğini öğrenmek”Şunun ağzını ara da bahçeyi satıp satmayacağını öğren”
Ağzını bıçak açmamak: Kırgınlıktan, üzüntüden ya da herhangi bir sebepten ötürü söz söyleyecek durumda olmamak”Boşuna uğraşma, evin yanışına öyle üzülmüş ki ağzını bıçak açmıyor”
Ağzını havaya (poyraza) açmak: Umduğunu elde edememek, fırsatı kaçırdıktan sonra boş yere beklemek”Evi o zaman alacaktın, artık geçti, bundan sonra ağzını havaya aç”
Ağzını kapamak: 1 Susmak 2 Çıkarının elden gideceğini düşünerek birinin konuşmasını önlemek”Ağzını kapatamazsak konuşup bizi elâleme rezil edecek”
Ağzının içine bakmak: Konuşan bir kimseyi seve seve ve dikkatlice dinlemek”Konuşması onları öyle sarmıştı ki ağzının içine bakıyorlardı”
Ağzının kokusunu çekmek: Bir kimsenin dayanılmaz, çekilmez tutum ve davranışlarına katlanmak”Yeter artık, daha fazla senin ağız kokunu çekemem”
Ağzını öpeyim (seveyim): Sevindirici bir söz söyleyene “ne güzel, hoş söyledin” anlamında kullanılır
Ağzının payını vermek: Sert söz ve davranışlarla karşılık vererek bir kimseyi yaptığına pişman etmek”Demek öyle, ben de senin ağzının payını vermezsem bana da Hasan demesinler!”
Ağzının suyu akmak: Çok beğenip isteyecek duruma gelmek, imrenmek”Vitrindeki kızarmış tavuğu görünce ağzımın suyu aktı”
Ağzının tadı kaçmak: Rahatı kaçmak, huzurunu kaybetmek, bir kimsenin kurulu dirliği, düzenliği bozulmak”Şu vızır vızır işleyen yol buradan geçince ağzımızın tadı kaçtı”
Ağzının tadını bilmek: 1 Güzel yemeklerden anlamak 2 Bir şeyin güzelini, iyisini bilmek, anlamak”Şunlardaki güzelliğe bak, ağzının tadını da biliyorsun hani”
Ağzı sulanmak: İmrenmek”Karpuzları ağzını şapırdatarak yemeye başlayınca benim de ağzım sulandı”
Ağzı süt kokmak: Çok genç, toy ve tecrübesiz olmak”Şu ağzı süt kokan mı yarışacak benimle”
Ağzı var dili yok: 1 Oldukça sessiz, sakin, kendi hâlinde 2 Konuşmayıp susan, derdini anlatmayan”Telâşlanma sakın, ağzı var dili yok o çocuğun, seni hiç üzmez”
Ağzıyla kuş tutsa…: “Ne kadar çaba gösterse, ne yapsa da” anlamında kullanılır”Ağzıyla kuş da tutsa, artık bu eve adım atamaz”
Ah almak: Birinin bedduasını üstüne çekmek”Zalimliğine devam edersen daha çok kişinin ahını alacaksın”
Ahı çıkmak: Eziyete uğrayan bir kimsenin yaptığı bedduanın etkisini göstermesi
Ahı tutmak: Zulüm görenin bedduasının yerini bulup gerçekleşmesi”Ahım bir tutarsa dünyanın kaç bucak olduğunu görecek o”
Ahı yerde kalmamak: Yaptığı ilenme (beddua) er geç etkisini göstermek”Şunu iyi bil ki ey zalim, ahım yerde kalmayacak; yüz üstü sürüneceksin”
Ahkâm çıkarmak: Kendi düşüncelerine dayanarak birtakım yargılara varmak”Devletler ancak kuvvetli ordu ile ayakta dururlar diye ahkâm çıkardı”
Ahmak ıslatan: İnce ince yağan yağmur, çisenti”Böyle yürümeye devam edersek bu ahmak ıslatan iliklerimize işleyecek”
Ahret kardeşi: Dünya ve ahiret işlerinde birbirlerinden ayrılmayan kimseler; kan bağı olmaksızın manevî olarak kurulan kardeşlik
Ahrette on parmağı yakasında olmak: Haksızlığa uğrayışını bu dünyada önleyip hakkını alamayanın, öte dünyada (ahirette) kendisine sorumlu olan kimseden davacı olması”Hakkımı vermedin ama ahirette on parmağım yakanda olacaktır”
Akan sular durmak: Artık itiraz edilebilecek, karşı durulacak bir nokta kalmamak”Siz Mehmet Ağa`ya gidin, o devreye girdi mi akan sular durur, kolay anlaşırsınız”
Akıl defteri: Hatırlanıp yapılması gereken şeylerin yazıldığı küçük defter, muhtıra defteri, ajanda
Akıl etmek: Herhangi bir önlem ve çareyi zamanında düşünmek, vaktinde hatırlamak”Sular kesilecekti ama kovaları doldurmayı akıl edemedim”
Akıl hocası: 1 Birine yol gösteren, akıl öğreten kimse 2 Herkese akıl öğretmeye meraklı kimse”Lütfen akıl hocalığı yapmaya kalkma, biz işimizi senden iyi biliriz”
Akıl kârı olmamak: Akıllı, dengeli ve ölçülü bir kişinin yapacağı iş olmamak”Akıl kârımı şimdi senin yaptığın bu iş?”
Akıl kutusu (kumkuması): Çok zeki, akıllı kimse; bilgiç”Akıl kutusu mübarek, her meseleyi çözüyor”
Akıllara durgunluk vermek: Çok şaşılacak bir şey olmak”Bir görmeliydin o olayı, akıllara durgunluk verecek bir olaydı”
Akıllı uslu: Dengeli, yaramazlık etmeyen, ölçüsüz ve taşkın davranışlarda bulunmayan”Senin çocuk pek akıllı uslu görünüyor”
Akıl öğretmek (vermek): Herhangi bir konuda yol gösterip tavsiyede bulunmak, bilgi vermek”Sana akıl verecek bir adam da mı bulamadın?”
Akıl sır ermemek: Bir işin gizli yönlerini, niteliğini, asıl sebebini anlayamamak”Senin bu işi nasıl berbat ettiğine hâlâ akıl sır erdiremedim”
Akıntıya kürek çekmek: Olmayacak, gerçekleşmeyecek bir iş uğrunda boşuna çaba sarf etmek”Desene boşuna kürek çekmişiz, olmayacak bu iş”
Akla karayı seçmek: Bir işi başarmak uğrunda çok yorulmak, sonuca kadar çok zahmet çekmek”Seni buluncaya kadar akla karayı seçtim”
Aklı almamak: 1 Akla uygun gelmemek, inanılacak gibi olmamak 2 Anlamamak”Şu işleri bir türlü aklım almıyor”
Aklı başına gelmek: 1 Zarar gördüğü işlerden uslanıp akıllıca davranmak 2 Baygınlıktan ayılmak, kendine gelmek”Çabuk koşun, nihayet kendine geliyor!”
Aklı başından gitmek: 1 Çok korkudan veya çok sevinçten ne yapacağını şaşırmak 2 Kafası çok yorulmuş olduğundan iyi düşünememek”Annemi öyle evin ortasında baygın görünce aklım başımdan gitti”
Aklı başında olmamak: 1 İyi düşünebilir durumda olmamak 2 Bayılmak, kendisinden geçmek”Artık aklı başında olmamak onun işine geliyor sanki, böylece sorumluluktan kurtulacak, rahat edecek”
Aklı çıkmak: Titizlikle üzerinde durmak, çok korku geçirmek, çok korkmak”Elbisem yırtılacak diye aklı çıkıyor”
Aklı durmak: Şaşırmak, düşünemez bir hâle gelmek”Resmi öyle güzel yapmış ki görsen aklın durur”
Aklı karışmak: Ne yapacağını bilememek, bocalamak, şaşırmak”Dur hele, bir düşüneyim, söylediklerin aklımı karıştırdı”
Aklı kesmek: Bir şeyin olabileceğine, bir şeyi yapabileceğine inanmak”Seninle bu işi başarabileceğime pek de aklım kesmiyor”
Aklına düşmek: 1 Hatırlamak 2 Kafasında bir düşünce doğmak”Aklına düşen her şeyi yapmak zorunda mısın?”
Aklına esmek: Daha önce düşünmemiş olduğu şeyi birden yapmaya karar vermek”Birden aklına esti, kalkıp sahile indi”
Aklına gelen başına gelmek: Olmasından korktuğu şeyin zarar verici etkisine uğramak”Aklıma gelen başıma geldi, evi su bastı”
Aklına gelmek: 1 Hatırlamak 2 Bir şeyi yapmayı düşünmek, tasarlamak”Aklıma geldi, kalkıp babama gittim”
Aklına koymak: 1 Bir şeyi yapmaya kesin olarak karar vermek”Bu sene takıntısız sınıfımı geçmeyi aklıma koydum”2 Bir fikri başkasına aşılamak
Aklına (aklını) takmak: Bir şeyi devamlı olarak düşünmek, bir fikre sürekli olarak zihninde yer vermek ve zihni onunla meşgul etmek”Onu niçin kırdım, aklıma takıldı düşünüp duruyorum”
Aklına yer etmek: Uygun bulduğu bir düşünce kafasına yerleşmek”Onun sana söyledikleri aklına yer eder inşallah”
Aklından zoru olmak: Tutarsız, dengesiz, ölçüsüz, delice davranışlarda bulunmak”Bırak o bıçağı, aklından zorun mu var senin?”
Aklını almak: Çekiciliği, güzelliği ile büyülemek, etkisi altına almak”Kızın bir bakışı, aklını başından almaya yetti”
Aklını başına almak (toplamak, devşirmek): Mantıksız, ölçüsüz davranışlarda bulunmaktan kendini kurtararak akıllıca bir yola girmek”Aklını başına al, yoksa bu içki seni götürecek”
Aklını başından almak: Çok şaşırtmak, düşünemeyecek duruma getirmek”Gördüğü ev aklını başından aldı”
Aklını (bir şeyle) bozmak: 1 Sapıtmak, delirmek 2 Yalnızca ilgilendiği, üzerine düştüğü şeyle uğraşıp durmak, başka hiçbir mesele düşünmemek”Bizim çocuk sinema ile aklını bozdu”
Aklını çalmak (çelmek): 1 Kararından, niyetinden vazgeçirip başka bir yola sokmak 2 Baştan çıkarmak, ayartmak”Aklını çelip onu evlenmeye razı et”
Aklını peynir ekmekle yemek: Akılsızca, şaşkınca, delice işler yapmak”Misafirliğe böyle gidilir mi? Sen aklını peynir ekmekle mi yedin?”
Ak pak: 1 Tertemiz 2 Saçı sakalı ağarmış 3 Alımlı ve beyaz tenli”Ne kadar da ak pak bir çocuk”
Akşama sabaha: Neredeyse, pek yakında, kısa bir süre içinde”Konuklar akşama sabaha burada olurlar, sakın bir yere kaybolma!”
Akşamdan kavur, sabaha savur: Kazandığını günü gününe harcayan, har vurup harman savuran, savruk kimselerin durumunu anlatmak için kullanılır
Akşamı iple çekmek: Gecenin olmasını sabırsızlıkla beklemek”Ne güzel bir ziyaret olacak Akşamı iple çekiyorum”
Alacağına şahin, vereceğine karga: Alırken bütün gücünü kullanan ve kolaylık gösteren, kimsede parasını bırakmayan; verirken ise bin bir güçlük çıkaran, vereceğini geciktirmek için elinden geleni yapan kimse için kullanılır”Ne adamsın be! Alacağına şahin, vereceğine karga! Yazıklar olsun!”
Alacağı olsun: “Günün birinde ondan öcümü alırım” anlamında göz korkutmak için söylenir
Al aşağı etmek: Birini bulunduğu yerden, mevkiden indirmek”Ya, gördün mü, demek ki el oğlu adamı al aşağı ediyormuş bir çırpıda!”
Al birini vur birine (ötekine): Hepsi aynı, bir ayarda, hiçbiri işe yaramaz”Onlardan söz etme bana Al birini vur birine”
Alçak gönüllü olmak: Gurur ve kibre kapılmayıp kendini olduğundan daha aşağı düzeyde sayma, başkalarından yüksek görmeme durumu”İnsanı insan yapan vasıflardan biri de alçak gönüllü olmaktır”
Al gülüm ver gülüm: 1 Karşılıklı sevgi gösterisi 2 Çokluk uygun olmayan işlerde birbirinin çıkarını kollamak
Alı al, moru mor: Telâş veya yorgunluktan yüzü kıpkırmızı kesilmiş (olarak)”Uçağı kalkmak üzere olan babama alı al, moru mor bir şekilde yetişebildim”
Alıcı gözüyle bakmak: Çok dikkatli bakmak, inceden inceye gözden geçirmek”Mobilyaya ilk defa alıcı gözüyle baktı”
Alın teri dökmek: Zahmetli iş görüp çok emek vermek”Alın teri dökmeyenler, emeğin ne olduğunu bilemezler”
Ali Cengiz oyunu: “Kurnazca, haince aklı durduracak iş yapmak” anlamında kullanılır”Bana bir Ali Cengiz oyunu oynadılar ki sormayın gitsin”
Ali kıran baş kesen: Çok zorba, kaba kuvvetle hâkimiyet kuran”Mehmet, sınıfın Ali kıran baş kesini olmuştu”
Ali`nin külâhını Veli`ye, Veli`nin külâhını Ali`ye giydirmek: Kendi sermayesi olmadığı hâlde, birinden aldığını ötekine, ötekinden aldığını bir başkasına vererek işini yürütmek
Allah adamı: Hile, kötü bilmeyen; hak yol üzerinde olan, Allah`a ibadette kus dini bütün kimse”Allah adamı olmalısın dünya da, hem de ahrette iyilik görebilesin”
Allah`a emanet: Herhangi bir şeyi Yüce Allah`ın korumasına ve esirgemesine terk etmek”Seni Allah`a emanet ederek gidiyorum oğlum”
Allah Allah!: Daha çok şaşkınlık ve hayret hâllerini anlatır”Allah Allah! Nasıl oldu bu iş, aklım almıyor?”
Allah aratmasın: Yakınılacak bir durumda, bir şeyin hiç bulunmaması hâlindeki sıkıntı anında “Allah daha kötüsünü göstermesin” anlamında kullanılır
Allah aşkına: Yemin vermek veya yalvarmak için “Allah`ını seversen” anlamında şaşma, usanç bildirir”Allah aşkına şu işi bir daha yapma!”
Allah bilir: 1 Belli değil, Cenab-ı Hak`tan başka kimse bilmez”Allah bilir bu sırrın iç yüzünü”2 Bana öyle geliyor ki”Allah bilir esrar da alıyordur bu çocuk”
Allah`ın belâsı: Varlığı üzüntü veren, varlığından huzursuz olunan şey”Allah`ın belâsı adam yine çıktı ortaya”
Allah versin: 1 Dilenciyi savmak için “bekleme, sadaka vermeyeceğim” anlamında söylenir 2 İyi şey elde edenlere memnunluk bildirmek için, kimi zaman da takılma ve şaka için söylenir”Allah versin, işlerin gayet iyi görünüyor
Allah yarattı dememek: Kıyasıya dövmek, çok hırpalamak”Adamlar yabancıya bir giriştiler ki Allah yarattı demediler”
Allah “yürü ya kulum” demiş: Az zamanda çok para kazanan ve işinde çok çabuk ilerleyenler için söylenir”Cenab-ı Hak bir kimseyi zengin etmek isterse ona, `yürü ya kulum` demesi yeter