Şanlıurfa Halk Edebiyatında Tekerlemeler

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-14-2012

Şanlıurfa Halk Edebiyatında Tekerlemeler

Uygarlığın Doğduğu Şehir: Şanlıurfa

Halk Kültürü
Şanlıurfa Halk Edebiyatında TekerlemelerTekerleme, daha çok çocuk geleneklerinde yer alan bir folklor ürünüdür

Tekerlemelerin konularında ve yapılarında çocuksu tavırlar görülür

Bunun yanında kimi türkülerde, masallarda büyüklerin de söyledikleri tekerlemelere de rastlanır

Tekerleme söyleniş yerine göre “Döşeme”, “Sayıştırma” adlarını da alır

Tekerlemenin özelliklerinden biri belli başlı bir konuyu anlatmasıdır

Tekerleme, baş-uyaklar ve ayaklarla elde edilen ses oyunları ile bu çağrışımlarla biribirine bağlanıvermiş, belirli bir şiir düzenine uydurulmuş, birbirini tutmaz birtakım hayallerle düşüncelerin sıralanmasından meydana gelmiştir

Tekerlemenin söyleniş yerlerine göre; masal tekerlemeleri, oyun tekerlemeleri, kelime oyunu tekerlemeleri gibi çeşitleri vardır

Bu saydığımız tekerleme örneklerinin hemen hepsine Şanlıurfa folklorunda rastlanılmaktadır

Sekiz on yaşlarında çocukların ekseriyetle yalnız, bazen de beraber söyledikleri ve Ziya Gökalp’in “Ala Geyik” tekerlemesini andıran bir tekerleme örneği:
Üşüdüm üşüdüm,

Yola küncü taşıdım

Künciyi elimden aldılar,

Beni yola saldılar,

Yolda bir elma buldum

Elmayı Tat’a verdim,

Tat bana darı verdi

Darıyı kuşa verdim

Kuş bana kanat verdi

Kanatlandım uçmağa,

Hak kapısını açmağa

Hak hak hak taşı

Altın bilezik taşı

Senin baban bey ise

Benim babam Subaşı

Subaşının kızları,

Eteğinde kozları

Kırdım yedim kozunu,

Öptüm ela gözünü

Öpe öpe küstürdüm,

Bir çalıda kıstırdım

Bir çalı senin olsun,

Bir çalı benim olsun

Ahmet Paşa leyleği,

Giymiş keten gömleği

Keten gömlek dizinde,

Gözü vezir kızında

Kızını kucakladım

Vezir kızına ne gerek,

Altın hamaylı gerek,

Bir ucu yerde gerek,

Bir ucu gökte gerek

Aynı şekilde diğer bir tekerleme;
Belimi büke büke girdim hana,

Hancı dedi “siz de bize, bize de size

”

Elimi attım en küçük kızın çenesine,

Nene’si tokmağı aldı düştü ensesine

Altına kilim serin nem çekmesin,

Üstüne çadır kurun gün vurmasın,

Altına kilim serin nem çekmesin,

İtine kemik verin havlamasın

Tepe başı gülpazar,

İçinde kolan gezer

Kolan beni korkuttu,

Korkumdan kuya düştüm,

Tospağaya yapıştım

Tospağa beg imiş

Masalların girişinde, masalcının dinleyenlerin dikkatini toplamak için söylediği döşeme de denen tekerlemeye bir örnek:
Zaman zaman içinde

Kalbur saman içinde

Develer dellal iken,

Eski hamam içinde

Eski paşa hamamının ortası yok

Anamın hatun bohçası yok,

Babamın ağa akçası yok,

Çarşıda bi tazı gezi,

Tazının haltası yo

Haltacı halta yapar mısan,

Beşyüz altın kapar mısan,

Burnunda altın hızma,

Ayağında sarı cızma,

Cebine ince hoşafı dökmüş,

Çatırdadı kos kimin,

Pilav yağaydı başıma,

Dolma değeydi dişime,

Bi kuş olaydım

08-14-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Şanlıurfa Halk Edebiyatında Tekerlemeler Şanlıurfa Halk Edebiyatında Tekerlemeler Uygarlığın Doğduğu Şehir: Şanlıurfa Halk Kültürü Şanlıurfa Halk Edebiyatında TekerlemelerTekerleme, daha çok çocuk geleneklerinde yer alan bir folklor ürünüdür Tekerlemelerin konularında ve yapılarında çocuksu tavırlar görülür Bunun yanında kimi türkülerde, masallarda büyüklerin de söyledikleri tekerlemelere de rastlanır Tekerleme söyleniş yerine göre “Döşeme”, “Sayıştırma” adlarını da alır Tekerlemenin özelliklerinden biri belli başlı bir konuyu anlatmasıdır Tekerleme, baş-uyaklar ve ayaklarla elde edilen ses oyunları ile bu çağrışımlarla biribirine bağlanıvermiş, belirli bir şiir düzenine uydurulmuş, birbirini tutmaz birtakım hayallerle düşüncelerin sıralanmasından meydana gelmiştir Tekerlemenin söyleniş yerlerine göre; masal tekerlemeleri, oyun tekerlemeleri, kelime oyunu tekerlemeleri gibi çeşitleri vardır Bu saydığımız tekerleme örneklerinin hemen hepsine Şanlıurfa folklorunda rastlanılmaktadır Sekiz on yaşlarında çocukların ekseriyetle yalnız, bazen de beraber söyledikleri ve Ziya Gökalp’in “Ala Geyik” tekerlemesini andıran bir tekerleme örneği: Üşüdüm üşüdüm, Yola küncü taşıdım Künciyi elimden aldılar, Beni yola saldılar, Yolda bir elma buldum Elmayı Tat’a verdim, Tat bana darı verdi Darıyı kuşa verdim Kuş bana kanat verdi Kanatlandım uçmağa, Hak kapısını açmağa Hak hak hak taşı Altın bilezik taşı Senin baban bey ise Benim babam Subaşı Subaşının kızları, Eteğinde kozları Kırdım yedim kozunu, Öptüm ela gözünü Öpe öpe küstürdüm, Bir çalıda kıstırdım Bir çalı senin olsun, Bir çalı benim olsun Ahmet Paşa leyleği, Giymiş keten gömleği Keten gömlek dizinde, Gözü vezir kızında Kızını kucakladım Vezir kızına ne gerek, Altın hamaylı gerek, Bir ucu yerde gerek, Bir ucu gökte gerek Aynı şekilde diğer bir tekerleme; Belimi büke büke girdim hana, Hancı dedi “siz de bize, bize de size” Elimi attım en küçük kızın çenesine, Nene’si tokmağı aldı düştü ensesine Altına kilim serin nem çekmesin, Üstüne çadır kurun gün vurmasın, Altına kilim serin nem çekmesin, İtine kemik verin havlamasın Tepe başı gülpazar, İçinde kolan gezer Kolan beni korkuttu, Korkumdan kuya düştüm, Tospağaya yapıştım Tospağa beg imiş Masalların girişinde, masalcının dinleyenlerin dikkatini toplamak için söylediği döşeme de denen tekerlemeye bir örnek: Zaman zaman içinde Kalbur saman içinde Develer dellal iken, Eski hamam içinde Eski paşa hamamının ortası yok Anamın hatun bohçası yok, Babamın ağa akçası yok, Çarşıda bi tazı gezi, Tazının haltası yo Haltacı halta yapar mısan, Beşyüz altın kapar mısan, Burnunda altın hızma, Ayağında sarı cızma, Cebine ince hoşafı dökmüş, Çatırdadı kos kimin, Pilav yağaydı başıma, Dolma değeydi dişime, Bi kuş olaydım