Yalnız Mesajı Göster

Sanlıurfa Hakkında Genel Bilgiler

Eski 08-14-2012   #3
Prof. Dr. Sinsi
Varsayılan

Sanlıurfa Hakkında Genel Bilgiler



İKİNCİ BÖLÜM







Urfa'nın 20 km doğusundaki Örencik Köyü yakınlarında bulunan Göbekli Tepe'de 1996 yılında başlayan ve önümüzdeki yıllarda da devam edecek olan arkeolojik kazılarda, dünyanın ilk tapınak tepesi tespit edilmiştir Elde edilen bulguların Cilali Taş Devri'ne (MÖ 9000'lere) ait olduğu tarihlenmiştir Buna göre Urfa, şu anda 11000 yıllık bir tarihe sahiptir Adı geçen yerdeki kazıların sona ermesinden sonra belki bu tarih daha da eskilere gidecektir


Bu yazımızda, MÖ XXV yüzyıldan başlayarak, çivi yazılı kaynaklar göz önünde bulundurulmak suretiyle Urfa'nın yaklaşık 4500 yıllık yazılı bir tarihi özetlenmiştir Göbekli Tepe hakkındaki geniş bilgi, kitabın Mimari bölümünde verilmiştir






I) EBLA KRALLIĞI DÖNEMİ (MÖ XXV yy)







Ele geçen en eski belgelere göre; Urfa bölgesi kısmen MÖ XXV yüzyılda Kuzey Suriye’de Halep yakınlarında kurulmuş Ebla Krallığı’nın hâkimiyetine girmiştir Bizce bölgenin tarihini de şimdilik bu dönemden başlatmak gerekir


MÖ 2500 yıllarına ait Ebla Krallığı’nın merkezi Ebla'da (Tell el-Mardikh) yapılan arkeolojik kazılarda bulunan çivi yazılı arşivlerde, adı geçen krallığa bağlı olarak, Harran’ın bu dönemde Zugalum adındaki bir kraliçe tarafından yönetildiğini görmekteyiz


Bu dönemde Urfa’nın durumunu veya adını şimdilik bilemiyoruz Bununla birlikte tabletlere göre, Kuzey Suriye’de geniş ve işlek bir ticaret ağı bulunuyordu Ancak bölgenin en eski tarihi dönemine ait elimizdeki bilgiler şimdilik çok azdır



II) AKKAD KRALLIĞI DÖNEMİ (MÖXXIII yy-XXI yy)







Mezopotamya tarihinde kurulmuş ilk devlet olan Akkad Krallığı (MÖ 2350-2150), gittikçe güçlenerek Kuzey Suriye, Güneydoğu Anadolu ve Kilikya bölgelerini bir dönem hâkimiyeti altında tutmuştur


Akkad Kralı ISargon (saltanatı MÖ 2340-2284), Amanos ve Toroslar’a doğru bir sefer düzenlerken bölgemizin de içinde bulunduğu Kuzey Suriye’yi ele geçirerek, Akkad Krallığı’nın hâkimiyetine katmıştır


ISargon’dan bir süre sonra, tahta geçen torunu Naram-Sin'in (saltanatı MÖ 2260-2220) Kuzey Mezopotamya’daki Subartu (Irmaklararası; Fırat ile Dicle arası olup daha çok Kuzey Suriye’yi ifade eder) ülkesini çeşitli düşman unsurlara karşı savunduğu görülür Ona ait kitabeli bir bazalt zafer steli de Diyarbakır’ın Pir Hüseyin köyünde bulunmuştur Urfa merkez Konuklu (Kazane) Köyü'nde yapılan kazılarda, ilk Tunç Çağı tabakasında bulunan üç çivi yazılı tabletten ikisi, Eski Babil dönemine ait mektup, diğeri ise Akkadça çivi yazılı olup, Akkad alfabesini öğretmektedir Yukarıda bahsedilen stel ve çivi yazılı tablet, Akkad Krallığı'nın bölgemizi de hâkimiyet sınırlarına katmış olduğunu göstermektedir


Akkad Krallığı, iran’ın batısındaki Zagros Dağları’nda devlet kuran Gutiler’in istilâsı ile başlayan savaşlar neticesinde yaklaşık MÖ 2150 yılında tarihe karışır


III) III SUMER-UR HANEDANİ VE ESKİ BABİL KRALLIĞI DÖNEMI (MÖXXI-?)







Kaynaklara göre Akkad döneminden sonra,, bölgemizi de içine alan Anadolu'nun bir kısmı, IIISumer-Ur Hanedanı (MÖ 2060-1960)'nın hâkimiyetine girmişti Anadolu ve bölgemiz ahalisi bunların kültürlerinden oldukça etkilenmişler ve yazılarını bile kullanmışlardır



Eski Babil Krallığı'nın ünlü Kralı Hammurabi'nin (saltanatı MÖ 1728-1686), Mari (Tell Hariri, Suriye’de Fırat üzerinde) bölgesiyle Assur ili de dahil olmak üzere, bütün Subartu’yu, Elam’ı ve civardaki bütün ülkeleri zaptettiği bu başarısının kendisine, “Sümer-Akkad Kralı, Dört iklim Hükümdârı ve Cihan imparatoru“ gibi ünvanları kazandırdığı bilinir Maalesef bu döneme ait bilgilerimiz de çok azdır


IV) HURRİ-MİTANNiLER VE HiTiT KRALLiKLARi DÖNEMi (MÖ 2000-1270)



Güneydoğu Anadolu’nın En Eski Ahalisi Hurriler



Hurriler, MÖ 2000 yıllarından itibaren, kuzeyde Kafkaslar’dan, güneyde Suriye ve Yukarı Mezopotamya’ya, batıda Toroslar’dan, doğuda iran’daki Zagros Dağları’nın ötesindeki Urmiye Gölü’ne kadar uzanan, oldukça geniş bir coğrafik alana yerleşmişlerdi Ancak, bu tarihlerde henüz siyâsi bir teşekkül oluşturmamışlardı


Hurri, Babilcede “Mağara” demektir Urfa bölgesinde birçok mağaranın bulunduğu ve Hurri kentinin de bugünkü Urfa’nın yerinde bulunduğu tahmin edilir Ancak bu bilgi henüz teyit edilememiştir


Bölgemizde Hurriler'e ait herhangi bir tablet ya da sanat eseri bulunmamış olması dikkat çekicidir Bunun sebebini de arkeolojik kazıların Urfa'nın güney veya güneydoğusunda değil de kuzeyinde yapılmasına bağlıyoruz


MÖ 1800 yıllarında başkent Hattuşaş (Boğazköy) olmak üzere Anadolu’da bir devlet kuran Hititler, ekonomik güçlerini arttırmak ve daha geniş topraklara sahip olmak amacıyla Kuzey Suriye’ye seferler düzenlemişler Ancak daha çok Hatay bölgesine yapılan bu seferlerde bölge ahalisi Hurriler’le karşılaşmamışlardır Hitit Kralı iHattuşili (saltanatı MÖ 1660-1630) Kuzey Suriye’ye yönelik son askeri harekâtı esnasında Kargamış ve Halpa'yı (Halep) ele geçirmeye çalışırken, Hurriler’in adı geçen kentleri savunma yönünden desteklemesi sonucu başarısızlığa uğrayarak, geri çekilmek zorunda kalır Bu başarısızlığın sebebi; Hurriler’in sahip olduğu atlı arabalardır Henüz savaşlarda atlı araba kullanmayan civardaki topluluklar, Hurriler’in atlarla süratli bir şekilde hücumları karşısında oldukça şaşırırlar


Hititler’in Kuzey Suriye’ye Yayılma Faaliyetleri



IHattuşili’nin yerine geçen oğlu iMurşili (saltanatı MÖ 1630-1600) Kuzey Suriye’deki yayılma siyasetinin ilk hedefi olarak, önce Halep’i ele geçirir Bu arada Güneydoğu Anadolu bölgesindeki Hurri prensleri bu süper güce karşı koyamayıp geri çekilirler Halep’ten sonra Suriye’deki Mari krallıklarını da ortadan kaldıran i Murşili’ye artık Babil yolu görünür MÖ 1605 yılında Fırat’ı izleyerek güneye iner ve Babil önlerine ulaşır Bölgemizden oldukça uzakta cereyan eden ve Mezopotamya tarihinin seyrini değiştiren bu olay sonucunda, muhteşem kent zapt ve yağma edilerek alınan ganimetlerle Anadolu’ya dönülür


IMurşili’nin MÖ 1600 yılında öldürülmesi üzerine Hitit Krallığı'nın bocalama dönemine girdiği görülür Tahta geçen iHantili (saltanatı MÖ 1600-1570) yeni askeri seferler düzenleyerek Kuzey Suriye’deki Hitit etki alanını elde tutmaya çalışırsa da bunda başarılı olamaz Hurriler Anadolu’ya girerler ve kendi etkilerini arttırarak güçlenirler, Hitit sarayını basarak Kraliçe Harapşili ile birkaç prensi de öldürürler Bu felâkete bağlı olarak, Hitit ülkesinde kavgalar ve kargaşalar uzun süre devam eder






Hurriler’in ikiye Ayrılması



Bölgemiz ahalisi Hurriler’in gittikçe güçlenerek, ırkdaşları olan Subaru aşiretlerini de hâkimiyetleri altına alarak; batıda Akdeniz’e, doğuda Kerkük bölgesine, güneyde ise Ken’an iline kadar yayıldıkları görülür


Yaklaşık MÖ1500-1450 yıllarında Hurriler, biri Hurri diğeri Mitanni adında iki konfederasyona ayrılırlar


Bu dönemde Önasya’da büyük olaylar meydana gelir Nereden geldikleri ve kimler oldukları henüz bilinmeyen Hiksoslar (Çoban Krallar) istilâsının bölgemizi ne derece etkilemiş olduğunu bilmiyoruz Belki de Hiksoslar’ın müdâhalesi sonucu Hurriler ikiye ayrılmak zorunda kalmışlardı Hiksoslar istilâsı; Hitit, Amurru, Assur ve Babil gibi devletlerin de sarsılmalarına sebep olur


Mitanniler Kuzey Suriye’de



Mitanniler tarafından yazılmış bir tablete henüz rastlanmamıştır Ancak komşu ülkelere ait arşivlerde XV yüzyıldan itibaren bunların güç ve hırslarını anlatan belgeler bulunmuştur Kerkük tabletlerinde kendileri tarafından “Maiteni“ şeklinde, Mısır belgelerinde ise “Mitan“ ve “Mitanni” adlarıyla bahsedilmektedir Mitanni ülkesine Mısırlılar ve Suriyeliler “Naharina“ (iki nehirarası), Asurlular ise “Hanigalbat“ adını veriyorlardı


“Bereketli Hilal“ bölgesinde kurulan Mitanni Krallığı, bugünkü Ceylanpınar civarında bulunduğu sanılan Vaşşuganni kentini başkent yapar Mitanni Krallığı daha sonra Hurri Krallığı aleyhine güçlenerek gelişir ve MÖ XIV yüzyıl sonlarında tamamiyle onun yerine geçer Bu arada Kargamış, Harran, Urfa, Halep ve Antakya gibi kentler Mitanni hâkimiyetine girerler


Mitanniler ülkesi, o dönemin dünya siyaseti bakımından çok önemli stratejik bir bölge idi Mezopotamya’dan Karadeniz’e, Akdeniz’e, Mısır’a ve buralardan yine Mezopotamya’ya giden yollar Mitanniler ülkesinden geçiyordu Bu coğrafik durum Önasya’da Mitanniler’e büyük bir üstünlük kazandırmıştır Mitanniler, daha sonra bu avantajı kullanıp, Mısır ve Hitit krallıkları arasında üçüncü bir güç durumuna gelmiştir


Kuzey Suriye’de Mitanni-Mısır Mücâdelesi



Mitanniler, Mısırlılar’a karşı koyabilmek ve Suriye-Filistin hâkimiyetini Firavunlara kaptırmamak için civardaki küçük prenslikleri idâreleri altına alarak büyük bir ordu ile Mısır Firavunu IIITutmes'in (saltanatı MÖ 1490-1436) ordularını Megiddo’da durdurmayı başarırlar Ancak Mitanniler’in bu başarılarının ömrü, Mısır’ın güçlü orduları karşısında pek de uzun sürmez


IIITutmes MÖ 1477’de ordularıyla Mitanniler üzerine yürüyerek uzun ve kanlı savaşlardan sonra Kadeş’i ele geçirir; sonra da Fırat boylarına kadar ilerleyerek MÖ 1473’de Kuzey Suriye’yi kısa bir süre denetimi altına alır Mitanni büyükleri olan Mariannular, bu kanlı savaşlar esnasında mağaralara kaçarlar işgal altındaki Mitanni kentlerinde, çıkan isyânlardan dolayı Firavun bunları birkaç kez bastırmak zorunda kalır


Böylece Kuzey Suriye ve tabiatıyla bölgemiz, kısmen Mısır etkisinde kalır ve bu durum Mitanni Kralı Sauşşatar'ın (saltanatı MÖ 1440-1410) MÖ 1435’te Kuzey Suriye’yi ve bölgemizi tümüyle ele geçirmesine kadar devam eder


MÖ 1453 yılında Firavun'un Fırat’ı geçerek, Mitanni başkenti Vaşşuganni’yi tehdit etmesi üzerine, Sauşşatar’ın onunla Suriye ve Filistin’de Firavun'un hâkimiyetini ve her sene belirli bir vergi vermeyi kabul etmek suretiyle bir anlaşma yapmış olduğu görülür Bu olay Mitanniler’in düşmanı olan Hititler’i oldukça sevindirir ve IITuthaliya'nın (saltanatı MÖ1460-1440) Firavun'u tebrik edip, ona hediyeler ve elçiler göndermesine sebep olur


Mitanniler’in Yeniden Canlanışı ve Fetihleri



Mitanni Kralı Sauşşatar, Firavun'un bölgeden uzaklaşmasını fırsat bilerek, ülkesinin yaralarını sarmak ve ekonomik yönden ayakta durmasını sağlamak için bütün gücüyle çalışır MÖ 1435’de Harran üzerinden geçerek, herhalde bu sıralarda Mitanniler ile Subarular’ın arası açılmış olmalı ki, Subarular ülkesine yürür ve burayı ele geçirir


Subarular ülkesini ele geçiren Sauşşatar, zaman geçirmeden Assur üzerine yürür ve kenti ele geçirir Assur prensliğinde iAssurrabi ve II Assurnirari’nin bulunduğu bu zamanda Assur, Kas krallarının etkisinden kurtulur, ancak bu kez de Mitanniler’e tabi olmak zorunda kalır Sauşşatar, Assur kentinden birçok kıymetli eşyalarla birlikte bir altın kapıyı da ganimet olarak başkenti Vaşşuganni’ye götürür


Sauşşatar’ın bu başarılı faaliyetinden sonra, Mitanniler’in doğu sınırları Zağros Dağları’na kadar genişler Kuzey Suriye’deki eski denetim alanları olan Halep ve Kadeş bölgeleri de tekrar Mitanni hâkimiyetine girer


Hitit Tehlikesi ve Mitanni-Mısır ittifakı



Biraz rahatlama dönemine girmiş olan Mitanni Krallığı'nın karşısına tehdit olarak, bu kez de Hitit Krallığı çıkar Nitekim uzun zamanlar kendi hallerinde yaşayan Hititler tekrar güçlenmişler ve sınırlarından taşıp Önasya’ya hakim olma emellerini gerçekleştirmeye başlamışlardı Bir ara Kral IITuthaliya Kuzey Suriye’ye yürümüş ve Halep’i zaptetmişti Güneye doğru genişleyen Hitit akınları, Firavunların Suriye ve Filistin’deki sınırlarını yıkabilirdi Sauşşatar da bu yeni ve tehlikeli durum karşısında Firavun'la birleşme gereğini duyuyordu Ayrıca Mitanniler’in doğu ve güneydoğu sınırları da pek güvenilir görünmüyordu Bu arada Assurlular intikam savaşlarına hazırlanıyorlardı Bütün bu tehlike ve tehditler karşısında güçlü bir müttefike ihtiyaç duyan Mitanni kralı, Firavun II Amenofis'e (saltanatı MÖ 1436-1412) bir heyet göndererek kesin bir antlaşma, birleşme ve işbirliği yapmak isteğini bildirir


Mitanniler, MÖ 1411 yılında Hanigalbat’ın batısındaki Kizzuvatna (Adana ve kuzey civarı) bölgesini zaptedip, topraklarını genişletmek imkânına sahip olurlar


Mısır ile Mitanniler arasında yapılan antlaşma, sonradan bu iki hânedan arasında meydana gelen evlenmeler ve yapılan ticaret anlaşmaları ile pekiştirilir Sauşşatar’dan sonra Mitanni tahtına geçen iArtatama (saltanatı MÖ 1410-1400) Firavun IV Tutmes ile dostluk ve barış anlaşması imzalar ve kızını Firavuna eş olarak verir Mitanni prensesi ile evlenen Firavun, ona kraliçe ünvanını verir Mitanni prensesi, IV Tutmes’in yerine geçecek olan IIIAmenofis’i doğurmuştur Firavun III ve IV Amenofis’ler de birer Mitanni prensesi ile evleneceklerdir


Mitanni Krallığın ikiye Bölünmesi



Mitanni Krallığı, Önasya’nın güçlü devletlerinden biri olmaya çalışırken, i Artatama’dan sonra tahta geçen oğlu IIşuttarna'nın (saltanatı MÖ 1400-1385) ölümünden sonra, taht varisleri arsında mücâdeleler başlar ve sonuçta, devletin arazisi varisler arasında paylaşılır IIArtatama, ülkenin kuzeybatı kısmını alarak burada başkenti Urfa (?) olan bağımsız bir Hurri Krallığı kurar Güneydoğu Anadolu bölgesinde de kardeşi Artaşumara (saltanatı MÖ 1385-1380) Mitanni tahtına oturur


Beş yıl sonra MÖ 1380’de, Uthi adlı bir isyâncı, Artaşumara’yı öldürerek Mitanni tahtına henüz çocuk olan Tuşratta'yı (saltanatı MÖ 1380-1350) oturtarak ülkenin idâresini ele geçirir Tuşratta büyüdükten sonra, Uthi'yi ortadan kaldırarak babasının tahtı üzerinde tek yetkili olarak hükmedecektir


Hititler’in Mitanni Ülkesine Saldırıları


Hurri Kralı II Artatama, düşmanları olan Hitit Kralı Işuppiluliuma (saltanatı MÖ 1380-1345) ile birleşerek onun da yardımıyla, kardeşi Tuşratta’nın üzerine yürür


Hitit kralının Mitanni kralına haber göndermesine karşılık, kral başkenti Vaşşuganni’den çıkmaz; Hitit ordusu oraya ilerleyince, Mitanni askerleri tarafından yakılan ekinler ve kapatılan kuyular yüzünden, aç ve susuz kalarak geri çekilmek zorunda kalır (MÖ 1380) Tuşratta, hezimete uğrattığı Hitit ordusundan eline geçen ganimetlerden bir kısmını ve iki Hitit esirini akrabası ve dostu olan Firavun IIIAmenofis’e gönderir


İlk saldırısı başarısızlıkla sonuçlanan işuppiluliuma, düşmanı olan bu ülkenin içişlerini her zaman dikkatle izlemiş ve patlak veren bazı iç kavgaları kendi lehine kullanmak istemişti Aslında Mitanni sorunu şimdilik kolayca çözülebilecek bir sorun değildi


Anadolu’daki güvenliği sağlamak ve siyasal alanlarda güçlenmek amacına yönelik olarak, Mitanni ile Hitit ülkeleri arasında bir tampon bölge oluşturan Kizzuvatna Kralı şanuşşara ile bir andlaşma yapıp, bu ülkeyi de yanına alan işuppiluliuma’nın, Mitanni ülkesine ikinci bir sefer düzenleyerek başkent Vaşşuganni’yi yağmaladığı görülür Tuşratta, her nedense kesin bir savaştan kaçınır ve bu durum Hitit kralının Kuzey Suriye’yi yağmalamasına, Halep’i MÖ 1377 yılında tekrar Hitit hâkimiyetine sokmasına sebep olur Büyük bir hezimete uğrayan Tuşratta, istemiyerek de olsa, Fırat’ın batı kısımlarını Hititler’e bırakmak zorunda kalır Bu dönemde Tuşratta için Hititler’den sonra ikinci bir potansiyel tehlike ise, Assur kentinde filizlenmekteydi Mitanni karşıtı olan gruplar güçlenmişler ve Assur prensliğine Eriba-Adad’ı getirmişlerdi Bu prens, göreve gelir gelmez, Mitanni bağımlılığından kurtulmak için bütün gücüyle çalışmaya başlamıştı


Bize göre, Tuşratta esasen Hitit kralı ile zamanında iyi ilişkiler içinde bulunmamıştır Bu kötü ilişki, hiç beklemediği ve hazırlıksız olduğu zamanlarda karşısında Hititler’i görmesine sebep olmuştur ihtimal ki Tuşratta, Hititler’in bu kadar güçleneceğini düşünmemişti

Alıntı Yaparak Cevapla