Tarihten Kalan Kent: Midyat

Kimine göre bir Arap boyundan olan kimine göre de Asuri kökenli olan Mıhellemiler bu tartışmalara oldukça kızıyor Mıhellemileri biraz tanımak için 'Mıhellemi Dinler Ve Medeniyetler Arası Diyalog Derneği'ne gidiyoruz Dernek Türkçesi Mercimekli olan Hapsnas köyünde eski bir evde bulunuyor Dernekten önce köy bizi şaşırtıyor


Hapsnas tarihi ve kültürel buluşma açısından tüm Midyatı özetleyecek denli bir öznelliğe sahip bulunuyor Son dönemde 'Bir Bulut olsam' filmi ve Michael Jackson'a cenaze töreni düzenlemekle gündeme gelen köyde Ermeni, Süryani, Mıhellemi, ve Kürtler içiçe yaşıyor Kürtçe, Mıhellemice, Süryanice ve Türkçenin konuşulduğu burada herkes en az üç dilli Köyde eskiden daha çok Süryani ve Ermeni bulunsa da göçler yüzünden bu sayı oldukça düşmüş Örneğin Ermenileri temsilen tek bir yaşlı kadın kalmış Eşi ise Süryani Bunun dışında bu köyde ilginç bir toplum kategorisi daha oluşmuş durumda; Kürt gelinleri! Mehellimilerle evlenen Kürt kızları ve onların çocukları Kürt gelinleri ve onların çocukları olarak anılıyor


Cami ve kilise'nin yanyana durduğu Hapsnas, tarihi ibadet yerleri ile de ilgi çekiyor En eski ibadet yerlerinden olan Mor Loozor Manastırı'ının 'Bir Bulut Olsam' dizi filmi çekimi sırasında tahrip edilmesi, manastırın bir bölümünün ahıra dönüştürülerek orada bir tecavüz sahnesinin çekilmesi Hapsnaslıları son dönemde en çok öfkelendiren gelişmelerden bir olarak yorumlanıyor


Hapsnas'ın bir Midyat profili olduğunu söylerken Midyat adına layık mağaralardanda bahsetmeden geçemiyoruz Zerdüştilerin ateşgahları olarakta kullanılan, Güneşe tapanlar için sunaklar oluşturulan mağara ve yapıtlar tam bir 'Matiet' durumu yaşatıyor Kimi mağaralar ise Seyfo zamanında Süryani komşularını saklayan köylülerin izlerini taşıyor O dönemlere ilişkin pek çok ilginç öyküye ve hatıraya sahip köy, canlı bir tarih belleği gibi uzanıyor


Dinler, diller ve kültürlerin buluştuğu bu küçük ama yüklendiği anlamı büyük köy ve Mıhellemiler hakkında konuştuğumuz Mıhellemi Dinler Ve Medeniyetler Arası Diyalog Derneği Başkanı Mehmet Ali Aslan 'Suriye'nin Malulası varsa Türkiye'nin de Habsinas'ı var' diyor


Aslan, 'Şam'da benzer biçimde Malula diye bir köy var Etrafı dağlarla çevrilidir Dış alışverişe kapalı bir köydür Hazreti İsa'nın diyalektini konuşan tek köydür bu Dil Aramice'nin bir lehçesidir Orda Aramice ve Arapça konuşuluyor Suriye gibi bir ülke orda Şam üniversitesine bağlı enstitü açmış ve dünya oraya akıyor Bakın biz 2000 yıllık dili ve kültürü muhafaza etmişiz Köyümüzde kullanılan Süryanice'de Aramice'nin en eski lehçelerinden Burda 4 dil konuşuluyor Burda Muhammed'inde dili, Türkçe ve Kürtçe de konuşuluyor Bu yüzden acilen envanterini tutacak bir resmi kurum ve STÖ'ler destek verilmelidir Koruyucu önlemler alınmalıdır' diyor


1400 yıllık köy


Mihellemi derneğini konuşmak istiyoruz Derneği konuşursak Mihallemileri de, Hapsnas'ı da daha iyi anlayacağımız hissediyoruz 2006 yılında kurulan dernek önce tepki çekmiş Çünkü buralarda örgütlenme dedinizmi akla Kürtler geliyormuş Bir Mihellemi'nin nazarında örgütlenmek devlete karşı olmak demekmiş bu da Mihellemilerin tercih edeceği bir sıkıntı değilmiş Dertlerini anlatmak için uzun çaba harcadıklarını söylüyen Aslan, 'Mihellemi halkından tepki geldi Ama Süryani ve Kürtler bunu takdir ettiler Derneğimiz, İnsan sevgisi ve diyalog amacını taşıyor Mihellemiler diyalogcu insanlardır' diyor


Derneğin ismindeki Mihellemi kavramı ilk başvuruda kabul edilmemiş Gerekçe olarakta, ismin Türk dil kurumuna uymadığı söylenmiş Kelimenin Türkçesinin yazılması istenmiş ama Mihellemi kavramını karşılayacak bir Türkçe kavramda bulunmuyor Aslan ve arkadaşları uğraşlar sonucu İçişleri Bakanlığına ulaşıyor ama bu defa da Bakanlık 'ozaman önüne anlamını yazın' diyor Bunun üzerine de yasal süreç başlatılıyor Aslan bu traji-komik durumu 'Sami Mihellemi' yazarak aşıyor Derneğin iki dinli ve çok dilli hapsnas köyünde kurulmasını diyalog amacı taşıyan dernekleri için şans olarak görüyor



Mihellemice, Kürtçe, Süryanice ve Türkçe dillerinin konuşulduğu bir köydür Türkiye'de bu tek örnektir Türkçe dışındaki dilleride herkes konuşuyor Burada hangi dili konuşursanız insanlar o dille yanıt verir ve siz o ırktan sanırsınız' diyen Aslan, köylerindeki bu hoşgörüye rağmen niçin tek süryani ailenin kaldığını soruyoruz O da Süryanilerin köyleri dışında pek çok yerde baskı gördüklerini, ancak buradan özel nedenlerle ayrıldıklarını savunuyor Hapsnas Süryanilerinin buraları en son boşalttığını hatırlatıyor 1980'lı yıllarda köyde tek Süryani kalmasına rağmen metropolitin istemi üzerine çocuklarını Süryani çocuklar gibi eğitilmek üzere gönderdiklerini anlatıyor Aslan'a göre köylerinin geçmişinde ayrımcılık bulunmuyor Bunu da MS 634 yılında yaşayan Morşemin Dizeyti adlı bir din adamının öyküsüne dayandırıyor Dizeyti o yıllarda kilise yaptığı yerde cami de inşa ediyor


Haklarında pek belge yok


Süryanilerin Mihellemileri müslümanlaşmış Süryani saydığından bahsedince hemen bizi bilgilendiriyor: 'Mihellemiler hakkında belge yok denecek kadar azdır Benim edindiğim bilgilere göre Arabistan Yarımadasından göçler MÖ 1500 yıllara dayanıyor Süryani ve Arami tahiçilerine göre Ahlamilerin Mihellemi olduğu söyleniyor Bu yabana atılmayacak bir iddiadır Bu Mihellemilerin Arapça'nın lehçesini kullandığı anlamına gelmiyor Mihellemi ve Süryani kültürüde birbirine çok yakın Son yıllara kadar birlikte kutladığımız bayramlar var Örneğin Basinbar diye bir bayram var 25 Mart Meryem'in İsa'ya gebe kaldığının müjdelenmesidir Suboru olarak söylenir Süryanicide Bu bayramı müslüman topluluklarda Mihellemiler dışında kimse kutlamıyor Mıhellemiler ayrıca Mezopotamya dinlerine bağlı idi Din değiştirmek ile birlikte o dine ait bazı gelenekleri sürdürdüler Ancak 20 yıl önce bazı din adamları yada ortalığı karıştırmak isteyen bir takım güçler bunu haram olduğunu camilerde okuttular O bayram kutlanmamaya başlandı'


Biz ısrarla Mihellemilerin arap olup olmadığını sorunca; 'Kullanılan dil, Arapçanın bir lehçesi Ama Mihellemice arapça lehçeleri içinde Aramiceye en yakın lehçe Dilde, kültür ve gelenek - göreneklerde bir benzeşme var Süryaniler de kimliği belirleyen en güçlü sebep din idi 640'lı yıllarda Hristiyan olan araplar islama girmeye başlayınca bu tartışmalarda başladı Geçmişte kimliği belirleyen dindi Bakın mesela bölgede Süryani kilisesine bağlı hristiyanlar Kürtçe konuşuyor, Süryanice bilmiyorlar Şimdi biz bunlara Süryani diyebilir miyiz? Bana kalırsa ırken Kürttür ama mezheben hristiyandır Ama Süryaniler diyor ki, hayır onlarda Süryanidir Onlar için söylenen bizim içinde söyleniyor' diyor


Biraz köyü tanımak isteyince Aslan bize ilginç bir öykü anlatıyor: 'En eski belgelerde Mihellemi olarak zikredilen en eski yer Habsnas'tır Sembolik manevi anlamı var 1300 yıl önce bizim köylü gitmiş kilise yaptığı yerde camide yapmış Bunun dünyada örneği yok Aynı bahçe içinde bir yerde çan bir yerde minare var Bu son yüz yıl içinde cami yıkıldı ama temelleri halen duruyor Efsaneye göre çocuğu olmayan bir müslüman aile burada adak adıyor Olmuyor En sonunda aile diyor ki, bahçeyi kiliseye veriyorum O yıl içinde çocuğu doğuyor Aradan yıllar geçiyor çocuğu olmayan bir hristiyan kadında, rüyasında kendi evini camiye verdiğini görüyor Sabah kalkıp diyor, evim cami olsun Cami yapılıyor Bunlar pazarlıksız bir şekilde oluyor Ben buna Fitri din diyorum Ancak ne yazık ki şu anda birbirlerinin bayramlarına gidilmesi bile günah sayılıyor' Aslan köyün bu çok kültürlü ve dilli yönünün kaybolmaya yüztuttuğundan da bahsediyor 'Nüfusun çoğu yaşlı ve bu kültürel yoğunluk bitmek üzere Bir dil bitti sayılır Süryanice bitmek üzere Çünkü köyde 2 Süryani kaldı Kürtçe'de can çekişiyor Gençler ise batıda asimile oluyor Bu gidişle dilsiz bir köy ortaya çıkacak Kültür can çekişiyor' diyor Dernek olarak kendilerinindil ve Kültür üzerine yaptıkları çalışmaları, ancak desteklenmediklerini söylüyor Aslan 'Biz sırf bu isimle dernek açtığımız için birilerinin dikkatini çektik Bizi misyonerlikle itham ediyorlar Bölücülük, işbirlikçilikle itham ediyorlar Süryaniliği bitiren bu anlayıştır Mihellemi köylerinin çoğunun isminde kilise ismi yada eski toprak isimleri Süryanice geçer Ama bunlar direnemedi O kültür bir şekilde kayboldu Burası direndi, ama son demlerini yaşıyor Dernek ömrü uzatmak içindir' diyor



Yüksel GENÇ//Günlük Gazetesi