Adıyaman - Adıyaman Tarihi - Adıyaman Coğrafyası

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-14-2012

Adıyaman
Temel Britannica

Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Orta Fırat bölümünde yer alan Adıyaman ilinin toprakları kuzeyde Doğu Anadolu'ya, batıda Akdeniz Bölgesi'ne kadar uzanır

Adıyaman kenti hem ilin, hem de Güneydoğu Anadolu'nun küçük bir ticaret merkezidir

Doğusunda ve güneyinde akan Fırat Irmağı, ilin Diyarbakır ve Urfa illeriyle sınırını çizer

Geçilmesi güç, savunulması kolay olduğu için tarih boyunca yerleşme yeri olarak seçilen Adıyaman, üzümü, nitelikli tütünü ve Nemrut Dağı'ndaki dev tanrı başı heykelleriyle ünlüdür

ADIYAMAN İLİNE İLİŞKİN BİLGİLER
YÜZÖLÇÜMÜ: 7

614 km2

NÜFUS: 430

728 (1985)

İL TRAFİK NO: 02

İLÇELER: Adıyaman (merkez), Besni, Çelikhan, Gerger, Gölbaşı, Kâhta, Samsat

İLGİ ÇEKİCİ YERLER : Adıyaman, Kâhta ve Besni kaleleri; Adıyaman Müzesi; Cendere Köprüsü; Nemrut Dağı kalıntıları; Karakuş Tepesi; Pirin (Perre) ve Gümüşkaya mağaraları; Gölbaşı Gölleri

Doğal Yapı
Toroslar'ın güneydoğu uzantıları içinde yer alan il toprakları genel olarak dağlık ve yaylalıktır

Güneydeki tarım yapılabilir düzlüklerin yükseltisi 600 metre iken kuzeydeki dağların yükseltisi 2

551 metreye ulaşır

Malatya Dağlan adını alan Güneydoğu Toroslar'ın batı uzantıları ilin kuzeyini kaplar

Kuzeye gidildikçe yüksekliği artan Malatya Dağlan'nın birçok tepesi 2

000 metreyi aşar

Akdağ, 2

551 metreye ulaşan doruğuyla bu dağlann en yüksek noktasıdır

2

150 metre yükseklikteki Nemrut Dağı , Kommagene Krallığı'nın tapınak kalıntıları olan, taştan yapılmış çok sayıdaki tanrı başlarıyla yerli ve yabancı turistlerin ilgi odağıdır

Nemrut Dağı'nın doruğundan bakıldığında yalnız Adıyaman değil Urfa ve Diyarbakır toprakları da görülebilir

Bu dağların eteklerindeki çayırlıklar hayvan otlatmaya elverişlidir

İl topraklarının yaklaşık üçte birini oluşturan güney bölümü, yükseltisi 600 ile 1

000 metre arasında değişen engebeli bir yapıdadır

Adıyaman ilinin başlıca yerleşmeleri bu kesimde yoğunlaşmıştır

İl topraklarının ancak yüzde onunu kaplayan ovaların en önemlileri, toplam 815 km2Tik bir alana yayılan Kâhta ve Adıyaman ovalarıdır

İlin en önemli akarsuyu olan Fırat, Malatya Dağları'nın güney yamaçlarından doğan bütün akarsuları toplayarak ormanlarla kaplı derin boğazlar içinde akar

Fırat Irmağı üzerinde yapılmakta olan Atatürk Barajı tamamlandığında ülkenin en büyük barajı olacaktır

Oluşacak baraj gölünün yatağı«Adıyaman kentinin 5 km yakınına kadar uzanacağı ve birçok yerleşim yeri baraj gölünün suları altında kalacağı için yeni yerleşmeler kurulmaktadır

Batıdaki Gölbaşı Gölleri'nden doğan ve Kahramanmaraş topraklarına geçerek Ceyhan'a karışan Aksu dışındaki bütün akarsular Fırat'a akar

Göksu, Kalburcu Çayı, Kâhta Çayı ve Ziyaret Çayı Fırat'a katılan önemli akarsulardır

Adıyaman ilinin sınırları içinde dört küçük göl vardır

Gölbaşı Gölleri adıyla anılan Gölbaşı, Azaplı ve İnekli adındaki üç göl Toroslar üzerinde oluşmuş kaya gölleridir

Yağışlı aylarda taşarak birleşen bu göllerde bol balık bulunur

Kâhta Çayı'nın çıktığı Abdülharap Gölü ise ulaşılması güç dağlık bir bölgededir ve ormanlarla çevrilidir

Adıyaman ilinde genel olarak bütün Güneydoğu Anadolu'da egemen olan bozkır iklimi görülür

Bununla birlikte, yüzey biçimlerinde görülen iki ayn bölge özelliği iklime de yansımıştır

Kuzeydeki dağlık topraklarda kışlar soğuk ve çok karlı, yazlar serindir

Gece ile gündüz arasında büyük sıcaklık farkları vardır

En çok kar alan yer ilin kuzeydoğu bölümüdür

Dağlık bölgenin alçalarak sona erdiği güneydeki yaylalarda kışlar ılık, yazlar sıcak ve kurak geçer

Gölbaşı'nın küçük bir bölümünde Akdeniz iklimine rastlanır

Yıllık ortalama yağışın 835 mm olduğu Adıyaman'da en çok yağış ocak, en az yağış ağustos aylarında düşer

Ormanlar il topraklarının yüzde 17'sini kaplar

Dağlık yörelerde meşelik ve fundalık olan orman alanlarında fundalıklar daha geniş yer tutar

Otlakların bulunduğu yaylalar hayvancılığı ilin başlıca geçim kaynağı durumuna getirmiştir

Adıyaman ili av hayvanları yönünden oldukça zengindir

Su boylarında ve göl kıyılarında keklik, yabanördeği ve yabankazı görülür

Gölbaşı çevresinde ve yükseklerde de yabandomuzu oldukça boldur

Tarih
Adıyaman Anadolu'nun en eski yerleşme yerlerinden biridir

İlde yapılan çeşitli kazılarda İÖ 3000 yıllarına uzanan kalıntılar bulunmuştur

Tarihöncesi insanların toplu halde yaşadıkları büyük mağaralarda, o çağlardan kalma sütunlara, balkonlara, bölmelere ve su kuyularına rastlanır

Adıyaman'a ilişkin yazılı belgeler Hititler'le başlar

İÖ 1650-1340 yılları arasında Hititler'in egemen olduğu bölgede daha sonra Mitanni, Urartu, Asur, Med, Pers ve Roma uygarlıkları kurulmuştur

Bu yöre ortaçağ sonlarına kadar Mezopotamya, Suriye ve Anadolu arasında, ticaret yollarının geçtiği önemli bir merkez olmuştur

Bölgede İÖ 69 - İS 72 yılları arasında egemen olan Kommagene Krallığı, batı ve doğu kültürlerinin iç içe geçtiği bir uygarlıktı

Kommagene
Krallığı'nın dinsel merkezi olan Nemrut Da-ğı'ndaki kalıntılarda bu özellik görülür

Bölgede Roma döneminden kalan yapılar arasında ünlü Cendere Köprüsü günümüze kadar ulaşabilmiştir

Arap ve Bizans devletleri arasında sınır kenti olan Adıyaman bölgesini, Malazgirt Savaşı'nı izleyen yıllarda Selçuklular ele geçirdi

Haçlı Seferleri sonrasında Artuklular, Eyyubiler ve Dulkadiroğulları'nın etkisine giren bölge, 1517'de, Yavuz Sultan Selim'in Mısır seferi sırasında Osmanlı Devleti'ne bağlandı

Bugünkü Adıyaman ili 1954'te oluşturuldu

Ekonomi

Nüfusun yüzde 88'inin geçim kaynağı tarımsal üretim ve hayvancılıktır

Buğday, arpa, pirinç gibi tahıllar, tütün, pamuk, şekerpancarı gibi sanayi bitkileri, nohut, kırmızı mercimek gibi baklagiller yetiştirilir

Üzüm, elma, armut, incir gibi meyveler ve antepfıstığı ilin başlıca ürünleridir

Besni ilçesinde 25 çeşit üzüm yetiştirilir ve bu üzümlerden yurt çapında tanınan güzel kokulu pekmezler yapılır

Göl-başı'nda üretilen şekerpancarı da Malatya Şeker Fabrikası'nda işlenir

İlin en önemli sanayi kuruluşu çimento fabrikasıdır

Bunun yanı sıra Sümerbank'ın pamuklu dokuma, Türkiye Süt Endüstrisi Kurumu'nun peynir ve tereyağı fabrikaları, Türkiye Et ve Balık Kurumu'nun soğuk hava depoları vardır

Adıyaman'da petrol, krom ve bakır madenleri bulunur

1958'den bu yana il merkezi yakınındaki Toybelen'de petrol çıkarılmaktadır

Türkiye Petrolleri'nin 38 petrol kuyusundan günde ortalama 1

500 varil petrol elde edilir

1988'de Adıyaman kenti yakınlarında açılan bir kuyudan da petrol çıkmıştır

Toplum ve Kültür
Tarihöncesinden bu yana çeşitli uygarlıkların yerleşim yeri olan Adıyaman bölgesi zengin bir kültür birikimine sahiptir

Adıyaman, Selçuklular zamanında Anadolu'ya gelen Türkmen topluluklarının yerleştiği bölgelerden biridir

Hayvancılıkla geçinen aşiretler yaz mevsiminde sürüleriyle birlikte yaylalara çıkarak, keçi kılından dokunmuş, sıcağı ve soğuğu geçirmeyen "karaçadır"larda yaşarlar

Adıyaman'ın özellikle kırsal yörelerinde şalvar ve başa takılan poşu erkek giyiminin özelliğidir

Kadınlar ise gümüş takılarla süslü başlık giyerler

Yörenin, sevda konularını işleyen uzun havaları ünlüdür

Adıyaman ilinde, halıcılık ve bakırcılık başta olmak üzere çeşitli el sanatları gelişmiştir

El tezgâhlarında yünden dokudukları rengârenk halı ve kilimlerde genellikle kendi yaptıkları kökboyaları kullanırlar

Türkmenler arasında göçebe yaşantısı için gerekli araç ve gereçlerin yapımına yönelik ağaç oymacılığı da önemli el sanatlarındandır

Yörenin dantel ve oyaları, atkı, poşu, eldiven, çorap gibi el örgüsü giysileri ünlüdür

İl Merkezi: Adıyaman
Adıyaman kenti, kuzeydeki dağların eteklerinden sonra başlayan düzlüklerde kuruludur

Emeviler zamanında, 8

yüzyılda kurulan kente, Emevi komutanı Mansur İbn Cavana tarafından bir kale yaptırılmıştır

Bizans saldırılarına karşı yapılan bu üç kapılı kale daha sonra Abbasi Halifesi Harun Reşid döneminde onarılmışsa da bugün yıkıntı halindedir

Kente 5 km uzaklıktaki Pirin köyü mağaraları eski Perre uygarlığından kalmadır

Bu mağaralar Roma döneminde mezar olarak kullanılmıştır

1982'de açılan Adıyaman Mü-zesi'nde kazı buluntuları, Roma ve Selçuklu paraları, süs eşyaları sergilenmektedir

Kentin nüfusu 71

644'tür (1985)

08-14-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Adıyaman - Adıyaman Tarihi - Adıyaman Coğrafyası Adıyaman Temel Britannica Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Orta Fırat bölümünde yer alan Adıyaman ilinin toprakları kuzeyde Doğu Anadolu'ya, batıda Akdeniz Bölgesi'ne kadar uzanır Adıyaman kenti hem ilin, hem de Güneydoğu Anadolu'nun küçük bir ticaret merkezidirDoğusunda ve güneyinde akan Fırat Irmağı, ilin Diyarbakır ve Urfa illeriyle sınırını çizer Geçilmesi güç, savunulması kolay olduğu için tarih boyunca yerleşme yeri olarak seçilen Adıyaman, üzümü, nitelikli tütünü ve Nemrut Dağı'ndaki dev tanrı başı heykelleriyle ünlüdür ADIYAMAN İLİNE İLİŞKİN BİLGİLER YÜZÖLÇÜMÜ: 7614 km2 NÜFUS: 430728 (1985) İL TRAFİK NO: 02 İLÇELER: Adıyaman (merkez), Besni, Çelikhan, Gerger, Gölbaşı, Kâhta, Samsat İLGİ ÇEKİCİ YERLER : Adıyaman, Kâhta ve Besni kaleleri; Adıyaman Müzesi; Cendere Köprüsü; Nemrut Dağı kalıntıları; Karakuş Tepesi; Pirin (Perre) ve Gümüşkaya mağaraları; Gölbaşı Gölleri Doğal Yapı Toroslar'ın güneydoğu uzantıları içinde yer alan il toprakları genel olarak dağlık ve yaylalıktır Güneydeki tarım yapılabilir düzlüklerin yükseltisi 600 metre iken kuzeydeki dağların yükseltisi 2551 metreye ulaşır Malatya Dağlan adını alan Güneydoğu Toroslar'ın batı uzantıları ilin kuzeyini kaplar Kuzeye gidildikçe yüksekliği artan Malatya Dağlan'nın birçok tepesi 2000 metreyi aşar Akdağ, 2551 metreye ulaşan doruğuyla bu dağlann en yüksek noktasıdır 2150 metre yükseklikteki Nemrut Dağı , Kommagene Krallığı'nın tapınak kalıntıları olan, taştan yapılmış çok sayıdaki tanrı başlarıyla yerli ve yabancı turistlerin ilgi odağıdır Nemrut Dağı'nın doruğundan bakıldığında yalnız Adıyaman değil Urfa ve Diyarbakır toprakları da görülebilir Bu dağların eteklerindeki çayırlıklar hayvan otlatmaya elverişlidir İl topraklarının yaklaşık üçte birini oluşturan güney bölümü, yükseltisi 600 ile 1000 metre arasında değişen engebeli bir yapıdadır Adıyaman ilinin başlıca yerleşmeleri bu kesimde yoğunlaşmıştır İl topraklarının ancak yüzde onunu kaplayan ovaların en önemlileri, toplam 815 km2Tik bir alana yayılan Kâhta ve Adıyaman ovalarıdır İlin en önemli akarsuyu olan Fırat, Malatya Dağları'nın güney yamaçlarından doğan bütün akarsuları toplayarak ormanlarla kaplı derin boğazlar içinde akar Fırat Irmağı üzerinde yapılmakta olan Atatürk Barajı tamamlandığında ülkenin en büyük barajı olacaktır Oluşacak baraj gölünün yatağı«Adıyaman kentinin 5 km yakınına kadar uzanacağı ve birçok yerleşim yeri baraj gölünün suları altında kalacağı için yeni yerleşmeler kurulmaktadır Batıdaki Gölbaşı Gölleri'nden doğan ve Kahramanmaraş topraklarına geçerek Ceyhan'a karışan Aksu dışındaki bütün akarsular Fırat'a akar Göksu, Kalburcu Çayı, Kâhta Çayı ve Ziyaret Çayı Fırat'a katılan önemli akarsulardır Adıyaman ilinin sınırları içinde dört küçük göl vardır Gölbaşı Gölleri adıyla anılan Gölbaşı, Azaplı ve İnekli adındaki üç göl Toroslar üzerinde oluşmuş kaya gölleridir Yağışlı aylarda taşarak birleşen bu göllerde bol balık bulunur Kâhta Çayı'nın çıktığı Abdülharap Gölü ise ulaşılması güç dağlık bir bölgededir ve ormanlarla çevrilidir Adıyaman ilinde genel olarak bütün Güneydoğu Anadolu'da egemen olan bozkır iklimi görülür Bununla birlikte, yüzey biçimlerinde görülen iki ayn bölge özelliği iklime de yansımıştır Kuzeydeki dağlık topraklarda kışlar soğuk ve çok karlı, yazlar serindir Gece ile gündüz arasında büyük sıcaklık farkları vardır En çok kar alan yer ilin kuzeydoğu bölümüdür Dağlık bölgenin alçalarak sona erdiği güneydeki yaylalarda kışlar ılık, yazlar sıcak ve kurak geçer Gölbaşı'nın küçük bir bölümünde Akdeniz iklimine rastlanır Yıllık ortalama yağışın 835 mm olduğu Adıyaman'da en çok yağış ocak, en az yağış ağustos aylarında düşer Ormanlar il topraklarının yüzde 17'sini kaplar Dağlık yörelerde meşelik ve fundalık olan orman alanlarında fundalıklar daha geniş yer tutar Otlakların bulunduğu yaylalar hayvancılığı ilin başlıca geçim kaynağı durumuna getirmiştir Adıyaman ili av hayvanları yönünden oldukça zengindir Su boylarında ve göl kıyılarında keklik, yabanördeği ve yabankazı görülür Gölbaşı çevresinde ve yükseklerde de yabandomuzu oldukça boldur Tarih Adıyaman Anadolu'nun en eski yerleşme yerlerinden biridir İlde yapılan çeşitli kazılarda İÖ 3000 yıllarına uzanan kalıntılar bulunmuştur Tarihöncesi insanların toplu halde yaşadıkları büyük mağaralarda, o çağlardan kalma sütunlara, balkonlara, bölmelere ve su kuyularına rastlanır Adıyaman'a ilişkin yazılı belgeler Hititler'le başlar İÖ 1650-1340 yılları arasında Hititler'in egemen olduğu bölgede daha sonra Mitanni, Urartu, Asur, Med, Pers ve Roma uygarlıkları kurulmuştur Bu yöre ortaçağ sonlarına kadar Mezopotamya, Suriye ve Anadolu arasında, ticaret yollarının geçtiği önemli bir merkez olmuştur Bölgede İÖ 69 - İS 72 yılları arasında egemen olan Kommagene Krallığı, batı ve doğu kültürlerinin iç içe geçtiği bir uygarlıktı Kommagene Krallığı'nın dinsel merkezi olan Nemrut Da-ğı'ndaki kalıntılarda bu özellik görülür Bölgede Roma döneminden kalan yapılar arasında ünlü Cendere Köprüsü günümüze kadar ulaşabilmiştir Arap ve Bizans devletleri arasında sınır kenti olan Adıyaman bölgesini, Malazgirt Savaşı'nı izleyen yıllarda Selçuklular ele geçirdi Haçlı Seferleri sonrasında Artuklular, Eyyubiler ve Dulkadiroğulları'nın etkisine giren bölge, 1517'de, Yavuz Sultan Selim'in Mısır seferi sırasında Osmanlı Devleti'ne bağlandı Bugünkü Adıyaman ili 1954'te oluşturuldu Ekonomi Nüfusun yüzde 88'inin geçim kaynağı tarımsal üretim ve hayvancılıktır Buğday, arpa, pirinç gibi tahıllar, tütün, pamuk, şekerpancarı gibi sanayi bitkileri, nohut, kırmızı mercimek gibi baklagiller yetiştirilir Üzüm, elma, armut, incir gibi meyveler ve antepfıstığı ilin başlıca ürünleridir Besni ilçesinde 25 çeşit üzüm yetiştirilir ve bu üzümlerden yurt çapında tanınan güzel kokulu pekmezler yapılır Göl-başı'nda üretilen şekerpancarı da Malatya Şeker Fabrikası'nda işlenir İlin en önemli sanayi kuruluşu çimento fabrikasıdır Bunun yanı sıra Sümerbank'ın pamuklu dokuma, Türkiye Süt Endüstrisi Kurumu'nun peynir ve tereyağı fabrikaları, Türkiye Et ve Balık Kurumu'nun soğuk hava depoları vardır Adıyaman'da petrol, krom ve bakır madenleri bulunur 1958'den bu yana il merkezi yakınındaki Toybelen'de petrol çıkarılmaktadır Türkiye Petrolleri'nin 38 petrol kuyusundan günde ortalama 1500 varil petrol elde edilir 1988'de Adıyaman kenti yakınlarında açılan bir kuyudan da petrol çıkmıştır Toplum ve Kültür Tarihöncesinden bu yana çeşitli uygarlıkların yerleşim yeri olan Adıyaman bölgesi zengin bir kültür birikimine sahiptir Adıyaman, Selçuklular zamanında Anadolu'ya gelen Türkmen topluluklarının yerleştiği bölgelerden biridir Hayvancılıkla geçinen aşiretler yaz mevsiminde sürüleriyle birlikte yaylalara çıkarak, keçi kılından dokunmuş, sıcağı ve soğuğu geçirmeyen "karaçadır"larda yaşarlar Adıyaman'ın özellikle kırsal yörelerinde şalvar ve başa takılan poşu erkek giyiminin özelliğidir Kadınlar ise gümüş takılarla süslü başlık giyerler Yörenin, sevda konularını işleyen uzun havaları ünlüdür Adıyaman ilinde, halıcılık ve bakırcılık başta olmak üzere çeşitli el sanatları gelişmiştir El tezgâhlarında yünden dokudukları rengârenk halı ve kilimlerde genellikle kendi yaptıkları kökboyaları kullanırlar Türkmenler arasında göçebe yaşantısı için gerekli araç ve gereçlerin yapımına yönelik ağaç oymacılığı da önemli el sanatlarındandır Yörenin dantel ve oyaları, atkı, poşu, eldiven, çorap gibi el örgüsü giysileri ünlüdür İl Merkezi: Adıyaman Adıyaman kenti, kuzeydeki dağların eteklerinden sonra başlayan düzlüklerde kuruludur Emeviler zamanında, 8 yüzyılda kurulan kente, Emevi komutanı Mansur İbn Cavana tarafından bir kale yaptırılmıştır Bizans saldırılarına karşı yapılan bu üç kapılı kale daha sonra Abbasi Halifesi Harun Reşid döneminde onarılmışsa da bugün yıkıntı halindedir Kente 5 km uzaklıktaki Pirin köyü mağaraları eski Perre uygarlığından kalmadır Bu mağaralar Roma döneminde mezar olarak kullanılmıştır 1982'de açılan Adıyaman Mü-zesi'nde kazı buluntuları, Roma ve Selçuklu paraları, süs eşyaları sergilenmektedir Kentin nüfusu 71644'tür (1985)