|
Prof. Dr. Sinsi
|
Aksarayın Adetleri - Aksarayın Gelenekleri Ve Görenekleri
Geleneklerine bağlı Aksaraylı kadının incelik ve zarafetini evinin her köşesinde görmek mümkündür
Aksaray kadını; evde ve sokakta giyimine özen gösterir Evde sade, ev içi günlük giysileri kullanır Sokakta ve ziyaretlerde ise "kişilik" adını verdikleri gezmelik kıyafetlerini giyer Eski Aksaray kadınının karakteristik giyim özelliği şalvardır Şimdi bile birçok Aksaraylı kadın şalvar ve işlikle (gömlek) görülmektedir Şalvarın özelliği kaybolmamış, yalnız kumaşları değişmiştir
Günlük Giysiler: Aksaray kadınının günlük giyimi denince, akla gelen ev içi giysileridir Ev içinde, iş yaparken giydiği giysi işlik ve şalvardır Bu giysi aynı cins kumaştan yapılmıştır Giysi ile birlikte çevre, yemeni kullanılır Ev içinde fazla süs ve ziynet eşyası kullanılmamaktadır işlik ve şalvar genellikle çizgili kumaştan yapılmaktadır Diril kumaştan yapılmakta olan şalvara bazı yerlerde "Doddiri" adı da verilmektedir
a) Şalvar: Çizgili kumaştan yapılmıştır içi patiska veya benzeri bir kumaşla astarlanmıştır Geniş ağızlı, 'oldukça bol bir üst donudur Belden bileklere kadar, hatta topuklara kadar uzundur Şalvarın beli uçkurlarla bağlanır Paçaları ayağın gireceği genişliktedir Kumaş, boyunca çizgili olduğu için, giyen kişiyi uzun boylu ve ince gösterir Cep ağızları elin rahatça girip çıkacağı şekildedir
b) İşlik: Şalvar üstlüğüdür Şalvarla birlikte aynı çizgili kumaştan yapılmaktadır Vücudu sıkıca sarar Önü açık olup, yakada ve belde düğme ile kapanır Kol ağızları manşetle büzülmüştür Vaka çevresi biye ile temizlenmiştir Kollar uzun olur içi patiska veya benzeri bir kumaşla astarlanmıştır Manşetler düğme ile kapanmıştır Kol ağızları pililerle daraltılmıştır Beden boyu uzun değildir Belden aşağıya doğru 8-10 cm uzunluğundadır İşlik cepkeni de vardır
Kişilik Giysileri: Giyime özen gösteren Aksaray kadını gezmede, misafirleri geldiği zaman, dikkatli ve özenli giyinir Kişilik giysilerini giydiği zaman, ziynet eşyalarını takar, başına iğne oyalı çevre veya yazma örter
a) Şalvar ve İşlik: Günlük giysilerin model özelliğini taşır
b) Hırka: Hırkalar için astarlı, üstü değişik kumaşlardan yapılmış astar ve kumaşın arasına pamuk veya yün konularak sırınmış, boyu kasık altlarına kadar uzanan bir çeşit cekettir Genelde kolludur Kolsuz olana yelek adı verilmektedir
c)Salta: Yünlü kumaştan dikilen, uzun kollu, ön kısmı açık, etekleri kısa yarım bir cekettir Üzeri sim veya sırma ile işlenmiştir Salta göğsü alttan sarar
d) Entari: Kişilik giysilerinin en önemlisi entarilerdir Entariler, çizgili, düz kumaşlardan yapıldığı gibi, en çok kadifeden yapılanları makbuldür Kadifeden yapılan entariler sim ve sırma ile işlenir Buna "Mıhlama" adı verilir Etekleri yere katlar uzundur Yani ayak topuklarını kaplar Bazılarının arka etekleri kuyruklu olup, buna da üç peşli adı verilmektedir Mıhlama ile bele gümüş kemer takılır Kumaş ipekten olursa "Şetari" adını alır Şetarinin etekleri simle işlemeli olmaktadır Mıhlama ve diğer entariler önden bele kadar açık olmaktadır Bu da düğmelerle tutturulur
Başa Giyilenler:
a) Fes: Üstü basıktır Fes etrafına şifon sarılır Şifanun üzerine iğne takılır ya da fes oyalar ile süslenir
b) Yemeni: Yemeni, genellikle desenli, renkli veya düz olarak örtülür Yemeni örtenlerin yaşlarına göre rengi ve desenleri değişir Yaşlılar beyaz desensiz olanları veya koyu renkleri tercih ederlerken, genç kızlar, etrafı iğne oyalı, albenisi olan renkleri tercih ederler
c) Çevre: Çevreler desenli veya düz olur Etrafı iğne oyaları ile süslenir Başa düz olarak alınır
Ayağa Giyilenler:
a) Çorap: Yünden elde örülür Desenli veya düz renklidir
b) Ayakkabı: Mes, lastik, pabuç, yemeni, ayakkabı olarak giyilir
Özel Giyim-Saç ve Yüz Bakımı: Gelinlikler, şalvar ve işliklerin karakterini taşır Gelinliklerin kumaşları saten veya ipek satendendir Entari şeklinde, her tarafı işlemeli gelinlikler de vardır Aksaray kadınlarının saçları uzundur zülüf ve kakül görünür Saçlar genellikle örgüler halindedir Kadınlar boya olarak yüzlerine allık, gözlerine sürme, kaşlarına rastık kullanırlar Düğünlerde veya bazı özel günlerde ellerine ve ayak parmaklarına kına yakarlar
Erkek Giysileri: Aksaray erkeği de giyim kuşamına dikkat ve özen gösterir Evde giyeceği ile dışarıda giyeceği farklıdır
İç Giysileri:
a) Don: Belden dize veya biraz diz altına kadar uzanan şalvarın bir çeşididir Patiskadan veya kaput bezinden evde dikilir
b) Göynek: Kadınların giydiği entari şeklinde, diz kapağına kadar uzundur Bu da evlerde patiskadan veya kaput bezinden dikilir Dikiş makinesi olmayanlar ellerinde dikerler
c) Gecelik: Genellikle yaşlı veya orta yaş erkekler giyerlerdi Kadınların entarisine benzer, ayak bileklerine kadar uzar, bazı yaşlı erkekler evde kaldıkları süre içinde gündüz de giyerlerdi
Başa Giyilenler:
Fes, şapka ve fötr şapka kılık-kıyafet inkılabından sonra hızla yaygınlaşmıştır Bugün dahi erkeklerin bir kısım fötr şapka giymeye devam ederler
Pantolon: Pantolon olarak oldukça geniş şalvar giyerlerdi Günümüzde de bazı yaşlıları şalvarları ile görmek mümkündür Diz kapağına kadar geniş, ondan sonrası daralan ve önden düğmeli şalvarı da giyerlerdi Şalvarın bel kısmına şal (kuşak) sararlardı
Gömlek: Yakasız, önden düğmeli ve adına işlik dediğimiz giysiyi giyerlerdi Yakalı olanlar da vardı Zamanla işlik adı mintan ve gömlek şekline dönüşmüştür
Yelek: "Yakasız, yuvarlak yakalı ve dik yakalı, kolsuz, önden düğmeli ve delme adını verdikleri yeleği gömleğin üzerine giyerlerdi Aksesuar olarak köstekli saat zinciriyle asılır ve saat yelleğin cebinde dururdu
Palto: Kışın, terziler tarafından kaba kalın kumaştan dikilen "sakav" adı verilen giysidir; en üste giyilir
Kadın ve erkek giyiminde eskiden görülen pek çok ayrıntı günümüzde tamamen ortadan kalkmıştır
|