Kalıtım ve Mendel Yasaları

KALITIM VE MENDEL YASALARI
Bireyin iç ve dış özelliklerini kazandığını,ana babasına veya
yakınlarına neden benzediğini ve doğadaki canlı çeşitliliğinin
nedenini inceleyen bilim dalına GENETİK denir
• KALITIM İLE İLGİLİ KAVRAMLAR
FENOTİP:Canlının dış görünüşüdürRengi,şekli büyüklüğü
GENOTİP:Bir canlının sahip olduğu genlerin toplamıdır
Harfler ile gösterilir
Canlıda görülen bir karakter için iki gen bulunurBu gen çiftlerinin her birine
ALEL GEN denir
HOMOZİGOT (Arı döl):Bir özellik için ana babadan ayni genleri alan birey,
O özellik yönünden HOMOZİGOT olur
HETEROZİGOT(Melez):Bir özellik için ana babandan farklı genleri alan birey o özellik yönünden HETEROZİGOT yani melezdir
ALEL GEN:biri anneden,diğeri babadan gelen genlerdir

Baskın (DOMİNANT) Gen: Hem HOMOZİGOT hem de HETEROZİGOT durumunda FENOTİPTE kendini gösteren gendirBüyük harf ile gösterilir
Çekinik (RESESİF) Gen: Yalnız HOMOZİGOT durumunda kendini gösteren gendirKüçük harf ile gösterilirFENOTİPTE görülme sıklığı azdır

MENDEL YASALARI:
Mendel 1860 yılında bu yasayı bulmuşturBezelyeler üzerinde calışmıştırBunun nedeni,kolay yetişmeleri,birçok değişik karaktere sahip olmamaları,bir sezonda birkaç döl vermeleri,kendi kendini dölleyecek çiçek yapısına sahip olmalarıdır

1BENZERLİK YASASI VE KARAKTERLERİN BİRLEŞMESİ YASASI
Aynı karakter yönünden homozigot baskın ve homozigot çekinik genotipe sahip iki bireyin çaprazlanası ile olusan döllerin hepsi melez ve birbirine benzer oluBu döller anne ve babanın genlerini taşır

2KARAKTERİN GİZLİ KALMA YASASI
Birinci dölün (F1) görünüşü baskın olana benzer,çekinik karakter kendini göstermez
3KARAKTERİN AYRILMASI YASASI
Melez iki döl kendi aralarında çaprazlanır ise (F1F1) oluşan F2 dölünde karakterler ayrılır1/4 arı döl, 2/4 melez,1/4ikinci arı döl oluşur

EŞEYE (CİNSİYETE) BAĞLI KALITIM
Eşeyli üreyen canlıların toplam kromozom sayısının bir çifti eşey kromozomu (cinsiyet kromozomu) diğer kısmı ise vücut kromozomudur
İnsanda 46 kromozomun 44 tanesi vücut kromozomu,2 tanesi eşey kromozomudurEşey kromozomları dişide XX erkekte XY’dir









MENDEL VE KANUNLARI ( yasaları )



MENDEL DENEYLERİ

Karakterlerin dölden döle geçtiğini bilimsel kurallarla ortaya koymuştur Deneylerinde kullandığı üç yöntem başarılı olmasını sağlamıştır
• Çok sayıda ana–baba kullanarak, aynı anda çok sayıda oğul döl sağlayıp incelemiştir
• Matematik bilgiyi biyolojiye transfer ederek, oğul dölün görünüş bakımından dağılımını saptamıştır
• Bir ya da daha çok özelliğin dölden döle geçişini inceleyip matematiksel sonuçlar çıkarmıştırMendelin deney materyali olarak bezelyeleriseçmesinin nedenleri :
• Kolay yetişmeleri ve kısa sürede döl vermeleri
• Birçok varyasyonunun (uzun–kısa, sarı, yeşil, ) olması
• Tam çiçek olmaları (erkek ve dişi organ aynı zamanda olgunlaşır)
• Taç yaprakların üreme kısmını kapatarak ancak insan yardımı olmadan çapraz tozlaşma yapamamaları

MENDELİN KALITIM YASALARI
Mendel 1857 yılında bezelyelerle yaptığı çalışmalar sonucunda kalıtım yasalarını bulmuştur Çalışmalarına arıdöl elde etmekle başlamıştırARI DÖL (HOMOZİGOT)Doğal ortamda üretildiğinde sürekli kendisi gibi bireyler oluşturan canlılardırI Dominantlık Yasası : Farklı iki homozigotun çaprazlanmasından oluşan yavru döller % 100 benzerdirSonuç : Bir bireyde herhangi bir özelliğin biri anadan alınan diğeri babadan alınan iki kalıtım faktörü (gen=element) yan yana geldiğinde hangi özellik görünüyorsa ona baskın (dominant), görülemeyen özelliğe ise çekinik (resesif) denir

BAĞIMSIZ AYRILMA YASASIF

1 dölü (melezler=monohibrit) çaprazlanırsa melezin ana ve babasına ait özellikler belirli oranlarda ortaya çıkar
• Bir bireyin resesif görünüşlü olması için ancak homozigot olması gerekir
• Bir bireyin dominant görünüşlü olması için böyle bir koşul yokturGentoplamı homozigot (SS) ya da melez (Ss) olabilir
• F1 döllerinin çaprazlanmasından (kendileşme) 3 :
1 fenotip (dış görünüş) oranının çıkmasından Mendel'in çıkardığı sonuçlar oluşmuşturBu sonuçlar şöyle özetlenebilir :
1 Bir karakterin kalıtımını sağlayan belirli faktörler vardır
2 Herhangi bir karakter içina Birbirine benzeyen (AA, aa–Homozigot)b Birbirine benzemeyen (Aa Æ Hetorozigot = Melez) en az iki alel gen bulunur Aynı özelliği ileten genlere alel gen denir
3 İki alel olduğu zaman biri dominant (baskın), diğeri resesiftir
4 Alel gen çiftleri homolog kromozom çiftinin karşılıklı parçalarına (gen lokusu) yerleşmiştir Öyleyse alel gen çiftinin biri anadan diğeri babadan alınır
5 Aleller değişmeden eşit bir olasılıkta gametlere geçer (Mayozda homolog kromozomlar ayrılınca alel gen çifti de ayrılır)BAZI KAVRAMLARP dölü : Çaprazlamada kullanılan ilk döllerdirF1 dölü : P dölü çaprazlamasından oluşan döllerdirF2 dölü : F1 döllerinin kendileşmesiyle (çaprazlanma) oluşan döllerdir
Kendileşme (kendileme) : Gen toplamları aynı olan bireylerin çaprazlanmasıdır
Genotip : Bir ya da daha çok karakter bakımından gen dizilişidir(AA, Aa, aa, AAbbCcDD gibi)
Homozigot genotip : Ana ve babadan gelen alel gen çiftinin ikisi de aynıdır (AA, aa, aabb)
Heterozigot (melez) genotip : Ana ve babadan gelen alel genler farklı yönde etkilidir (Aa, AaBb)Çaprazlamada Dikkat Edilecek İşleyişKalıtımda çaprazlama, eşeyli üremenin simgelerle gösterilmesidir
• Önce çaprazlanacak bireylerin genotipleri yazılır
• Genotiplerinin oluşturacağı gametler yazılır
• Gametlerde her gen çiftinin yarısı kadar gen bulunmalıdır
• Bir gen çiftindeki alel genlerin farklı gametlere geçmesine SERBEST AYRIŞIM KURALI denir
• Çaprazlamada son evre gametlerin birleştirilmesidir
ÖZELLİKLERİN BAĞIMSIZ KALITIMI YASASI
Mendel I ve II yasada bir homolog kromozom üzerindeki genlerin kalıtımını izlemiştir III yasada ise iki ya da daha fazla homolog kromozom üzerinde bulunan karakterlerin kalıtımını incelemiştir



Burcu bir tek bunu bulabilim umarım işine yarar