Aydin İlinde İz Bırakanlar

AYDIN İlinde İz Bırakanlar
Abdullah Bey ( ?-1779)

Abdullah paşanın oğludur Gençliğinde saraya alındı, birçok görevlerde bulundu Vezir oldu İstanbul’da öldü

Abdullah Bin Yusuf (? – 1628)

Kadı Dilbilim araştırmacısı Nazilli’nin Kestel Köyünde doğdu Medrese öğreniminden sonra Tire’de kadılık yaptı Dilbilim alanında çalıştı Mirkat adında 30000 maddelik bir Arapça-Türkçe sözlüğü bulunmaktadır

Abdullah Paşa ( ?- 1734)

Vezir Aydın’ın Hisar (Köprülü) Mahallesinden, köklü bir aileden gelmektedir 1719’da Aydın Kaymakamı idi 1725’te vezir oldu 1727’de Padişah IIIAhmet’in kızıyla evlenerek, padişaha damat oldu Şam ve Halep valiliklerinde bulundu

Adalı Mustafa (? - ?)

Hamza bey’in oğludur Kuşadalı olan Mustafa Adalı, dinsel yapıtlar yazdıYapıtları İmam_ı Birgivi’nin İzhar’ına Netayic-ül Efkâr Şerhi (basılı), İmtihan-ül Ezkiya, Şürût-üs Salât Şerhi

Ahmed Efendi-İshak Hoca (? – 1704)

Müderris ve Şair Aydın’ın Sobuca Köyünde doğdu Bursa’da müderrislik yaptı ve orada öldü Şiirlerinde Ahmedî imzasını kullandı

Yapıtları:

Tercüme-i Muaddemet ül Edep,
Manzume-i Ataid, Münşâât,
Vadeknâme-i Alem Engiz,
Sandükat ül Maârif, Risale-i İrtifa,
Ahkâm ül Vesâil,
Fi Tercüme-i Şemâil,
Tarikat-ı Şifa-i Şerif,
Tarikat Tezhib ül Mantık,
Daire-i hendese Şerhi

Ali Paşa (? -1914)

Kuşadalı bilgindir Mekteb-i Tıbbiye yöneticiliğinde bulundu Nakşî tarikatındandır
Yapıtları: Yeni İlm-i Nebatat, Rehnümayı Garasin

Aşık Ömer (?- 1707)

XVII yüzyıl halk edebiyatının tanınmış ozanlarındandır Şiirlerinden, birçok yerleri dolaştığı anlaşılmaktaysa da bir şiirinde “Vatan-ı aslımız Aydın İlidir” demesi Aydınlı olduğunu göstermektedir Lirik özelliklerin ağır bastığı şiirlerine birçok antolojide yer verilmiştir Sadettin Nüzhet Ergun, Âşık Ömer’in şiirlerini toplayarak bastırmıştır

Aşık Ömeri (1796-1884)

Halk ozanı Çine’de doğdu Asıl adı Adil’dir 1878’de Türk-Rus Savaşına yaşlı olarak katılmış, bu savaşta gördüklerine ilişkin gerçekçi şiirler yazmıştır

Asım Kerimi (1851-1920)

Ozan Aydın’da uzunca bir süre posta yöneticisi olarak çalıştı Kerimî imzası ile yazdığı şiirlerini bir divanda topladı

Atıf Mehmet Bey (Kuyucaklızade) (1864-1910)

Hukukçu ve ozan Kuyucak’ta doğdu Mısır Mollası Kuyucaklızade Abdurrahman Efendi’nin oğludur
Yapıtları: El İmbat Bi Marifeti Ulûvvil İsnad, Mecelle ve Arazi Kanunu Şerhi’dir

Bali Efendi-Kara Bali (? – 1504)

Müderris İstanbul’da müderrislik yaptı Bağımsız bir yapıtı yoktur Kara Seydi diye anılan iki kitapta çeşitli konulara ilişkin yanıtları yer almaktadır

Bedreddin Mahmut-Aydıni (? –1534)

Bilgin, müderris Sofu Paşa Medresesi Müderrisliğinde bulundu Fıkıh alanında tanındı İstanbul’da öldü
Yapıtı: Tefsir-i Şerif, Ayrıca kimi risaleleri de bulunmaktadır

Börlüce Mustafa (?-1419)

Simavna Kadısı Şeyh Bedrettin’nin askeri işlerinden sorumlu olan müridi ve Kethüdasıdır İzmir Civarında Karaburun köylerindendir Şeyh Bedreddin’e katıldıktan sonra tarikatı Aydın taraflarında yaymaya başlamış ve Dede Sultan namını alarak yalnız Müslümanlardan değil, Hıristiyanlardan da birçok müritler elde etmiştir

Sultan İkinci Murad döneminde, Şeyh Bedrettin’le birlikte ayaklanan Börklüce Mustafa, Bayezid Paşa tarafından öldürüldü

Bozdoğanlı Fethi (1837-1921)

Ozan Bozdoğan’da doğdu Şiirleri sonradan Asaf Gökbel tarafından derlenerek bastırıldı

Cafer EFendi (?-1619)

Kudüs, Mekke, Tire mollalıklarında bulundu

Yapıtları:

İdarî Reform Nasıl Olmalıdır?,
Merkeziyet-Ademi Merkeziyet,
Eyalet Sistemleri Nelerdir,
Hangisi tatbik Edilmelidir

Çaka Bey (?-1095)

Malazgirt Savaşından sonra Anadolu içlerine yayılan akıncı beylerindendir Bir ara Bizanslılara tutsak düştü Kurtulunca, bağımsız bir bey olarak İzmir’i ele geçirdi, çevresini genişletti Daha sonra 40 parçalık ilk Türk donanmasıyla Ege Denizi’ne açıldı Midilli, Sakız, Sisam, Rodos adalarını ele geçirdi Bizans donanmasını yendi Bizans üstüne sefer tasarlarken, savaşta aldığı yaralar yüzünden öldü

Dede Ömer Ruşeni (? – 1486)

Şair Ruşen Köyünde doğdu Bursa’da öğrenim gördü Halvetiyye tarikatındandır Çeşitli yerleri gezdi Pîr Yahya-yı Şirvanî ile görüştü Tebriz’de öldü

Yapıtları:

Divan,
Asar-ı Işk

Hacı Nuri Efendi

Nazilli’lidir “Ayaklı kütüphane” adıyla anılırdı Bilgili bir insandı Kurtuluş Savaşında büyük yararlıkları oldu

Hacı Süleyman Efendi (1855-1923)

Din adamı Nazilli’de doğdu Bir müftünün oğludur Küçük yaşta Kuran öğrenimi gördü İstanbul Nuruosmaniye Medresesinden “kadılık payesiyle icazet” aldı Osmanlı tarihini inceledi Arapça, Farsça, Rumca ve Fransızca biliyordu Meşrutiyet’te Aydın milletvekili olarak Meclis-i Mebusan’da yer aldı Medrese eğitimine ve tekkelere karşı çıkan, hilafet ve saltanatın seçim yoluyla el değiştirmesini isteyen aydın bir din adamıydı Bu nedenle Meclisten istifa etti

Kurtuluş Savaşını destekledi Sivas Kongresine katıldı Birinci TBMM’ye girdi 1923’te bir kazada öldü

Hakkı Mehmet Efendi ( ?-1802)

Müderris Nazilli’de doğdu Mısır’da müderris oldu Nakşibendi tarikatı üyesiydi Mekke’de öldü

Yapıtları:

Kenzul Esraf,
Sûnuhat-ül Mekine,
Nusret-ül Cünud Uhdet Ussuhut

Halil Bin Hasan (? – 1756)

Yazar “Ebul Fellah” adıyla da anılır Görgü ve düşünce alışverişine ilişkin yapıtları yanında çevirileri de vardır

Yapıtları:

Kara Davut Haşiyesine Haşiye,
Haşiyeyi Muhtasar Müntehi,
Taşköprülü Haşiyesine Haşiye,
Seyyidin Tasavvurat

Hızır Bin Ali (? – 1417)

Tıp bilgini Aydın’da yetişmiş başlıca bilim adamlarındandır Tıp alanında bölge dışında da ün salmıştır Timur’un doktorlarıyla bilimsel tartışmalarda bulunmuştur

Yapıtları:

Şifah-ül-Eskan ve Deva-ül Alâm,
Teshil vb

Hüseyin Efendi (? – 1777)

Müftü, dilbilimci Aydın’ın Karatepe Köyünde doğdu Müftülüklerde bulundu Dilbilim alanında da çalıştı

Yapıtları:

Bahr-ül Kavâid,
Fünunu Saireden Bahis,
Kifayei Müptedi Şerhi,
İstirare Şerhi,
Şifa Şerhi

İbni Adavi Mustafa (?- 1733)

Kuşadalı’dır Aydın’da yaşamıştır

Yapıtları:

Mülâkat-ül-Ervah Menasiki Hacc


İbrahim Efendi ( ? –1845)

Kuşadası’nın Çınar Köyündendir Şabaniye Seyhlerindendir

Nureddin Hamza Aydıni (? - 1571)

Müderris “Küçük Nureddin” olarak bilinir Kadızade’nin öğrenciliğinden sonra Bursa hamza bey ve daha sonra Molla Hüsrev müderrisliklerinde bulundu Halveti tarikatındandı Çorlu’da öldürüldü Mezarı bugün ziyaret yeridir

Yapıtları:

Halvetî Telhis- Telhis
Mesalik ve Şerh-i Hevadî

Şemseddin Nahifi (?-1484)

Şair Medrese öğrenimi gördü İran’da bulundu Fatih döneminde İstanbul’a gitti “Nahifî” imzasını kullandığı Türkçe ve Farsça şiirler yazdı Müzikle de ilgilendi “Göz gördü, gönül sevdi seni ey yüzü mâhım” dizeleriyle başlayan gazeli günümüze değin gelmiştir Bursa’da öldü

Yapıtları:

Bereket (şiirler)
Mesnevi (Mevlana’nın ünlü yapıtının Türkçe çevirisi)
İlmi Edvara Dair

Üveys Paşa (? –1591)

Medrese öğreniminden sonra defterdarlıklarda bulunduHalep Beyliği yaptı Üveys Paşa mahallesinde adıyla anılan bir cami bulunmaktadır

Yörük Ali (1893-1953)

Tanınmış efelerdendir Yenipazar’ın Kavaklı Köyünde doğdu Çete örgütü kurarak dağa çıktı Kurtuluş Savaşı başlayınca milis kuvvetleri oluşturdu ve çeşitli savaşlara katıldı

Bu güçler sonradan “Milli Aydın Alayı” adını aldı Aydın’ın işgaline karşı düzenli ordu ile birlikte savaştı, şehrin kurtarılmasında büyük yardımı oldu Kurtuluştan sonra güçlerini dağıtarak köyüne çekildi Orada öldü Adına türküler yakılan, kurtuluş simgesi haline gelen bir efe oldu

Mahmut Esat BOZKURT (1892-1943)

Devlet adamı, yazar 1892’de Kuşadası’nda doğdu Babası çiftçi idi İlköğrenimini Kuşadası’nda, Ortaöğrenimini İzmir’de yaptı İstanbul Hukuk Fakültesini bitirdikten sonra İsviçre’de hukuk öğrenimi gördü, doktorasını yaptı Kurtuluş Savaşında yurda dönerek efelerle birlikte işgale karşı savaştı Savaştan sonra genç yaşta milletvekili ve İktisat Bakanı oldu Hukuk ve Siyasal Bilgiler fakültelerinde profesörlük yaptı Türk gemisi Bozkurt ile Yunan gemisi Lotüs’ün çarpışmasıyla ilgili, Lahey Adalet Divanı’nda görülen davada yaptığı savunma ile ün kazandı

Yapıtları:

Devletler Arası Hak,
Atatürk İhtilali

Şükran GÜNGÖR (1926-2003)

Tiyatrocu Çine’de doğdu Çine İlkokulunda, Ortaöğrenimini Manisa’da ve İstanbul İstiklâl Lisesinde okudu İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinden ayrıldı Sanat hayatına, Muhsin Ertuğrul’un kurduğu “Küçük Sahne”de Fareler ve İnsanlar oyunu ile 1951’de başladı 1954’de Devlet Tiyatrosuna geçti Karaca ve Site Tiyatrolarında, Kent Oyuncuları ile oynadıTiyatro Sanatçısı Yıldız Kenter ile evli idi

Adnan MENDERES (1899-1961)

Siyaset ve devlet adamı
İzmir’in köklü ailelerinden Kâtipzade İbrahim Ethem Bey ile Aydın’ın büyük toprak sahiplerinden Tevfika Hanım’ın oğludur Ana ve baba soyunun XVIII Yüzyıl dolaylarında Rumeli’den gelerek yöreye yerleştikleri bilinmektedir İzmir İttihat ve Terakki Mektebinde, Kızılçullu Amerikan Kolejinde ilk ve orta öğrenimini gördü, milletvekilliği sırasında Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesini bitirdi
Birinci Dünya Savaşı’na yedeksubay olarak katıldı Suriye Cephesine gönderilirken hastalanması üzerine İzmir’de görevlendirildi Mütareke döneminde, İzmir’in işgali sonrasında iki arkadaşıyla Aydın’da “Ay-Yıldız Çetesi”ni kurup direnişi örgütlemeye çalıştı Söke’de piyade alayı yaveri, Sandıklı’da süvari bölüğü subayı gibi görevlerde bulunmuştur Kurtuluş Savaşından sonra kendisine kırmızı şeritli İstiklal Madalyası verildi
Siyasal yaşama Fethi Okyar’ın öncülüğündeki Serbest Cumhuriyet Fırkası (1930) ile atılan Menderes, bu partinin Aydın İl örgütünün kurulmasına önayak oldu ve il başkanı seçildiSCF’nin dağılmasından sonra bu kez CHP’ye girerek partinin Aydın il örgütünü yenileyip il başkanı oldu CHP Aydın milletvekili seçildi (1931) TBMM’de 1945’e kadar Komisyon Raportörü, Parti Müfettişi gibi görevler alan Menderes, bu tarihten sonra, özellikle Saraçoğlu Hükümetinin Toprak kanunu Tasarısının tartışmaları sırasında parti yönetimine karşı tavır aldı Büyük toprak sahiplerinin elindeki toprakları sınırlayan yasa yasa tasarısınıa karşı çıkan Menderes (16 Mayıs 1945), hemen ardından Celal bayar, Refik Koraltan, Fuat Köprülü ile ortaklaşa ünlü Dörtlü Takrir’i imzaladı

Anayasal özgürlüklerin uygulanmasını isteyen Dörtlü Takrir’in CHP gurubunda reddedilmesi üzerine (12 haziran 1945) görüşlerini basında savunan gruptan, Menderes, Köprülü ve Koraltan disiplinsizlik gerekçesiyle partiden çıkarıldılar Bu olay üzerine Celal Bayar da önce milletvekilliğinden, ardından CHP’den istifa etti Bu gelişmeden bir süre sonra öncülüğünü bu kişilerin yaptığı Demokrat Parti kurulmuştur (7 Ocak 1946)
1946 seçimlerinde DP’nin çıkardığı 62 milletvekili arasında Kütahya temsilcisi olarak Menderes de bulunuyordu 14 Mayıs 1950’deki seçimleri DP’nin kazanması üzerine, Menderes Başbakanlık görevini üstlendi Menderes, DP’nin on yıllık iktidar döneminin tek Başbakanıdır 22 Mayıs 1950’den 27 mayıs 1960’a kadar beş hükümet kuran menderes, bu dönemde Türkiye’nin siyasal ve ekonomik yaşamında önemli dönüşümler yaratan bir siyasetin oluşturucularındandır
İstanbul’da 1955’te yaşanan 6-7 Eylül olaylarının ardından sıkıyönetim ilan edilmesi, aralarında Menderes’in eski arkadaşı olup kendisine tavır alanların da bulunduğu Hürriyet Partisi’nin kurulması tüm muhalefet partilerinin güç birliği kararı alması (4 Eylül 1957) gibi olaylar üzerine gerginleşen bir ortamda seçimleri kazanmasına karşın halk giderek DP’den desteğini çekmeye başladı Özellikle aydınlar, üniversite, ordu gibi çevrelerde etkinlik kazanan muhalefet eylemi, Silahlı Kuvvetlerin 27 Mayıs 1960’ta yönetime el koymasıyla sonuçlandı Milli Birlik Komitesi’nce Yassıada’da kurulan Yüksek Adalet Divanı’nda öteki DP sorumlularıyla birlikte yargılanan Menderes’e ölüm cezası verildi Milli Birlik Komitesi’nce onaylanan karar İmralı Adası’nda yerine getirildi (17 Eylül 1961)