|
Prof. Dr. Sinsi
|
Trabzonda Bulunan Tarihi Yerler - Trabzonun Tarihi Mekanları
Türbeler
Ahi Evren Dede Türbesi
Boztepe de bulunan Ahi Evren Dede Camii’nin bitişiğindedir Kare planlı türbe, bir kubbe ile örtülüdür H1307 (1887-1888) yıllarında Hacı Hakkı Baba tarafından onartılan bu türbe günümüzdeki halini almıştır Ahi Evren Dede’nin mezarının (türbe içinde) yanında Hacı Hakkı Baba ve oğullarının mezarı da yer alır
Gülbaharhatun Türbesi
Büyük İmaret (Hatuniye) Camii’nin doğusunda yer alır Yavuz Sultan Selim’ in annesi Gülbaharhatun için 1506 yılında yaptırılmıştır Türbe iyi bir taş işçiliği gösterir Sarımsı renkli kesme taşlardan inşa edilmiştir Pencerelerinin tahfif (sağır) kemerlerinde olduğu gibi gri taşlar dekoratif olarak kullanılmıştır Sekizgen planlı türbe gövde üzerinde yine sekizgen bir kasnağa sahiptir Kubbe sekiz köşeli olup, kurşunla kaplanmıştır
Emir Mehmet Türbesi
Eski kabak meydanında Trabzon Lisesinin güneyinde yer alır Kitabesinden 1523 yılında Emir Mehmet için yaptırıldığı anlaşılmıştır Ancak, yakınındaki Kadiri Tekkesi (Hatuncuk Camii) Şeyhi Osman Baba da 1877 yılında bu türbeye defnedilmiştir Sekizgen Planlı türbe kesme taştan yapılmıştır Girişi kuzeydoğudandır Mevcut iki pencere doğu ve batıya açılmaktadır Kapı ve pencereler sağır sivri kemerlere sahiptir Kurşun kaplı kubbe sekizgen bir kasnak üzerine oturur
Hamza Paşa (Açık Türbe) Türbesi
Küçük İmaret Mezarlığında Hamza Paşa Camisinin doğusunda yer alır 18 yüzyıla tarihlenen altı köşeli baldaken bir türbedir İçerisinde üç mezar bulunmaktadır Bunlardan H1148, M1735 tarihli olan Hamza Paşaya aittir
Müze ve Örenyerleri
TRABZON MÜZESİ
Trabzon müzesi olarak düzenlenen konak zeytinlik caddesinde 1900’lü (1889-1913) yılların başlarında banker Kostaki Thopylaktos tarafından büyük programlı konut olarak yaptırılmıştır Konağın mimarlarının ismi tespit edilememiştir Ancak mimarlarının İtalyan olduğu belirlenen yapıda kullanılan birçok malzemenin de İtalya’dan getirildiği bilinmektedir
Kostaki Teopylaktos 1917 yılında iflas edince bu yapıyla birlikte bütün mal varlığına haciz konulmuş ve konak Nemlioğlu ailesi tarafından satın alınmıştır
Trabzon Valisi Ali Galip Bey zamanında 1927-1931 yıllarında 25000 TL bedelle kamulaştırılarak, 1927-1931 yılları arasında Hükümet Konağı, 1931-1937 yılları arasında Genel Müfettişlik Binası olarak kullanılmıştır
1937 yılında Milli Eğitim Bakanlığına tahsis edilen yapı, 50 yıl Kız Meslek Lisesi olarak hizmet vermiş, 1987 yılında müze olarak düzenlenmek üzere Kültür Bakanlığı’na tahsis yapılmıştır
Ülkemizin sayılı Sivil mimarlık örnekleri arasında yer alan konağın bodrum katı hariç diğer kat duvarları tamamen kalem işi bezelidir 1988-2001 yılları arasında Kültür Bakanlığınca restorasyonu tamamlanan Konak 22 Nisan 2001 tarihinde Trabzon Müzesi olarak ziyarete açılmıştır
Konağın bodrum katı; Arkeolojik Eserler Seksiyonu, zemin katı; Konak Teşhiri, birinci katı; Etnoğrafik Eserler Seksiyonu ve asma katı İdari Bölüm olarak düzenlenmiştir
AYASOFYA MÜZESİ
Günümüzde müze olarak kullanılmakta olan Trabzon Ayasofya Kilisesi, Trabzon İmparatorluğu krallarından 1 Manuel Komnenos zamanında (1238-1263) inşa edilmiştir İngiliz seyyah ve araştırmacı G Finlay tarafından 1427 yılına tarihlenen Çan Kulesi kilisesinin batısında yer almaktadır Kilisenin kuzeyinde bulunan üç apsisli şapel kalıntısı ise daha erken bir döneme ait olmalıdır
Fatih Sultan Mehmet’in Trabzon’u fethini takiben yapı, camiye çevrilmiş ve vakıf eser olmuştur Ayasofya, yüzyıllar boyun-ca şehri ziyarete gelen seyyah ve araştırmacıların ilgisini çekmiştir Trabzon üzerine anlattıkları ile ünlü Evliya Çelebi (1648), Pitton Tournefort (1701), Hamilton (1836), Texier (18649), Trabzon Şakir Şevket (1878) ve Lynch (1893) yapıya önem veren kişiler arasındadır 1868 yılında harap durumda olan caminin Bursalı Rıza Efendi’nin teşvikleriyle yeni baştan onarıldığı bilinmektedir
I Dünya Savaşı yıllarında sırasıyla depo, hastane daha sonraları yine cami olarak kullanılmıştır 1958-1962 yılları arasın-da Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Edinburg Üniversitesinin işbirliği ile restore edilerek 1964 yılından sonra müze olarak ziyarete açılmıştır
Geç Bizans kiliselerinin güzel bir örneği olan yapı, kare-haç planlıdır ve yüksek bir merkezi kubbeye sahiptir Nartex denilen giriş holüne sahip olan bina üç neflidir Neflerden ortadaki beş köşeli, yanlardakiler ise yuvarlak bir apsisle son bulmaktadır Nartex’in üzerinde şapel vardır Yapının kuzey, batı ve güneyinde üç revaklı giriş bulunmaktadır
Kubbe ve kasnağı oniki köşelidir Kubbe mono blok dört mermer sütun, kemerler ve pandantiflerle taşınmaktadır Yapı ana kubbenin etrafında değişik tonozlarla örtülmüş, çatı farklı yükseklikler verilerek kiremitle kaplanmıştır
Üstün bir işçiliğin görüldüğü taş plastiklerde Hıristiyan sanatının yanı sıra Selçuklu Dönemi İslam sanatının da etkileri görülmektedir Kuzey ve batıdaki revak cephelerinde görülen geometrik geçmeli bezemeleri içeren madalyonlarla, batı cephesinde görülen mukarnaslı nişler Selçuklu taş işlemelerindeki özellikleri taşımaktadır Binanın en görkemli cephesi güneyidir Burada Adem’le Havva’nın yaratılışı kabartma olarak bir friz halinde anlatılmıştır
Güney cephedeki kemerin kilit taşı üzerinde Trabzon’da 257 yıl hüküm süren Komnenosların sembolü olan tek başlı kartal motifi bulunmaktadır Benzer bir kartal tasviri ana apsisin dışında doğu tarafta yer alır Bu cephede, kentavr grifon gibi karışık varlıklar, güvercinler, merkezlerinde yıldız ve hilal bulunan kare panolar, içleri bitkisel motifli madalyonlar yer almaktadır
Yapının ana kubbesinin altına rastlayan kısmında opus-sectile tarzında çok renkli mermerden yapılmış bir yer mozaiği bulunmaktadır
Ayasofya’nın süslemelerinin önemli bölümünü meydana getiren fresklerde İncil’den alınmış konular canlandırılmıştır Kubbede ana tasvir Hz İsa’nın tanrısal yönünü aksettiren Pantacrator İsa’dır Bunun altında bir kitabe kuşağı, daha altta ise melekler frizi bulunur Pencere aralarında on iki havari tasvir edilmiştir
Pandantiflerde değişik kompozisyonlar yer almaktadır İsa’nın doğumu, vaftizi, çarmıha gerilişi, kıyamet günü gibi sahneler betimlenmiştir Binanın arka kemerleri üzerindeki dairesel madalyonlarda portrelere yer verilmiştir Yapının tonozlarında da İncil’ den alınmış dini sahneler canlandırılmıştır
Hanlar ve Hamamlar
Taşhan
Osmanlı dönemi avlulu, iki şehir hanlarının güzel bir örneğidir Kaynaklara göre 1531-1533 yılları arasında Trabzon Valisi İskenderpaşa tarafından yaptırılmıştır Muhtelif zamanda yapılan onarımlarla günümüze gelmiştir
Kuzey cephesine geç devir dükkânları eklenmiştir Duvarlar düzgün yontu taştan yapılmıştır Revak kemerleri ve tonoz örtü tuğladır Önceleri alaturka kiremit kaplı çatısı 1980 yılındaki onarımda beton mozaik olarak değiştirilmiştir
Vakıf Han (Gön Han, Attar Han)
Bedestenin kuzey batısında yer alır Üç katlı avlulu bir handır Birlikte inşa edildiği güneydoğu kısmındaki caminin şadırvanı üzerindeki kitabeye göre Hicri 1196 Miladi 1781 yılında Hacı Yahya adında bir hayırsever tarafından yaptırılmıştır
Zemin katın esas girişi doğudandır Açık avluyu revak ve arkasındaki odalar çevirir Birinci katın girişi güneydedir Bu katta cephede dört dükkân, şadırvan ve caminin giriş kapısı bulunmaktadır Avlu etrafında sıralanan odalar farklı büyüklüktedir Kuzeyde orta kısımda bir eyvan yer alır İkinci katta revaklı avlu odaları ve cami bulunmaktadır Bu caminin güneydoğu köşesindeki minaresi yıkılmıştır
Alaca Han
Bakırcılar Semtinde avlulu üç katlı bir handır Kesin yapılış tarihi bilinmemektedir
Yakınındaki Alaca Hamam ile birlikte 18 yüzyıla tarihlenmektedir Bütünüyle dikdörtgen planlı han iyi bir taş işçiliği gösterir Örtüsü alaturka kiremittir Bütün cepheleri yapılarla kapatılmıştır Ana giriş kapısı batı tarafta cephenin ortasındadır Revak’lı avlunun çevresinde odalar sıralanmıştır
Zemin katta depolar, 1 ve 2 katlarda odalar yer almaktadır
Hamamlar
Sekiz Direkli Hamam
Pazarkapı mahallesinde yer alır Trabzon Belediyesince onarılmış kuzeyindeki soyunmalı kısmı yeniden yapılmıştır Soyunmalığın güney köşesinden soğukluğa girilir Sıcaklık bölümü kare planlıdır Köşelere yerleştirilmiş duvar yükseklikleri 2,5 m olan dört halveti vardır
Ortada sekizgen göbek taşı ve etrafında yuvarlak kemerlerle birbirine bağlanan sekiz sütün sekizgen planlı kubbemsi bir tonozu taşır Bu tonozla yan duvarlar arasındaki boşluk çepeçevre beşik tonozla örtülmüştür Hamamın tarihlendirilmesi tartışmalıdır Bazı kaynaklarca Selçuklu Hamamı olarak adlandırılır Yapının mimari özelliklerinden dolayı 18 yüzyıla tarihlendirilmesi gerekir düşüncesindeyiz
Paşa Hamamı
Çarşı Camisinin güneyinde yer alan bir çifte hamamdır İskenderpaşa’ nın vakıfları arasında adı geçmektedir 1521-1533 yılları arasında yapılmış olmalıdır Erkekler kısmı batı tarafındadır Bu kısım soyunmalık, soğukluk ve dikdörtgen planlı sıcaklıktan meydana gelir Kadınlar kısmı da soyunmalık, soğukluk ve iki hücreden ibaret sıcaklıktan oluşmaktadır
Meydan Hamamı
19 yüzyılın sonlarında kazazedeler tarafından yaptırılmış bir çifte hamamdır Erkekler bölümü doğudadır Soyunmalık kısmı orijinalliğini korur Soğukluktan sonra ılıklığa girilir Sıcaklık kısmında dört eyvanlı köşe hücreli plan uygulanmıştır
Yalnız doğudaki halvetlerin duvarları yapılmamıştır Kadınlar bölümü kuzey-güney doğrultusunda uzanır Soyunmalık soğukluk ve sıcaklık kısımlarından meydana gelir Sıcaklık haçvari dört eyvanlı köşe hücreli plana sahiptir
Diğer Tarihi Yapılar
Trabzon ilinin yukarıda sayılan ve açıklanan tarihi eserleri yanında görülmeye değer pek çok tarihi-turistik ve görülmeye değer nice eserleri daha vardır Bunların hemen hepsi korunarak günümüze kadar ulaşmışlardır
Bunlar arasında Abdullah Paşa çeşmesi, Şadırvan, Zağnos Paşa Köprüsü, Tabakhane Köprüsü ve Su Kemerleri, Kalepark (Güzel Hisar) Santa Harabeleri, Santa Maria Kilisesi, Fatih Hamamı, Musa Paşa Camii, Tavanlı Camii, Hoca Halil Camii ve Sivil mimarlık örneklerinden Eski Trabzon Evleri de sayılabilir
Santa Maria Kilisesi
StAnna (Küçük Ayvasıl) Kilisesi
St John Kilisesi
Cephanelik
Bedesten
Zağnos Burcu
Santa Maria Kilisesi
Merkez Kemerkaya Mahallesinde bulunan yapı, Sultan Abdülmecit’ in emirleriyle Trabzon’a gelen yabancılar için 1869-1874 tarihleri arasında yapılmıştır
Halen kenti ziyaret eden yabancıların ibadetlerini rahatlıkla yaptıkları bir dini merkez konumundadır
StAnna (Küçük Ayvasıl) Kilisesi
Şehrin en eski kiliselerinden birisidir Üç nefli bir bazilikadır Narteksi yoktur Nefler içten ve dıştan yuvarlak planlıdır Zemininde kriptası bulunur Naosta T şekilli iki ayak ile iki İon başlıklı sütün bulunur
Giriş kapısında bir Bizans kabartması ile 884-885 tarihinde I Basil zamanına ait onarım kitabesi bulunmaktadır İçerisinde daha geç dönemlere ait fresk kalıntıları bulunmaktadır
St John Kilisesi
Hızırbey mahallesinde Kaledibi ilköğretim okulunun yanında ve müştemiliyatındadır13yy başında inşa edilmiş,19,yylın ortalarında onarılmış son ve etraflı onarımını 1998 yılında geçirerek günümüzde çok amaçlı salon olarak kullanılmaktadır
Cephanelik
Trabzon yapıları içinde en çok dikkati çeken ve tartışılan bir yapıdır Yapının Yıldız Sarayı albümlerindeki resminin altında H1305 yılında yaptırıldığı yazılıdır Kapısı üzerindeki II Abdülhamit’in Tuğrası ve kitabe de bunu doğrular Cephaneliğin 1887 tarihinde yaptırıldığı kesin olarak anlaşılmaktadır
Yaklaşık 25-40 m çapında iç içe dairevi iki bölümden oluşmaktadır İç bölüm dört, dış bölüm ise üç katlıdır İç ve dış yapılarda oval kemerli üçer adet pencere bulunmaktadır Yüksek bir koruma duvarı içine alınmış olup, batı yakınında ise karakol hanesi vardı 1916-1918 Rus işgali sırasında mühimmat deposu olarak kullanılmış ve 9 Temmuz 1919’ da bir patlamayla örtüsü yıkılmıştır
Bedesten
Trabzon çarşısının merkezinde yer alan şehrin en eski ticaret yapısıdır Dıştan 2060 x 2260 m boyutlarıyla kaleye yakın dikdörtgen planlıdır Türk Bedestenleri içerisinde tek kubbeli olan tek örnektir Ayrıca yapı Gülbaharhatun Vakıfları arasında gösterilmiştir Bunun için yapının fetihten sonra 15 yüzyılın sonlarında yapıldığını söyleyebiliriz
Zağnos Burcu
II Aleksios döneminde kesme taştan dörtgen planlı burç, bir süre zindan olarak kullanılmış ve Zağnos Burcu olarak bilinmektedir Günümüzde Trabzon Belediyesi tarafından İsmail Hakkı Berkmen Tarih Kütüphanesi olarak düzenlenmiş olup ilk, orta ve üniversite öğrencilerinin ve tüm halkın rahatca kullanabileceği bir merkez olarak düzenlenmiştir
Köprüler Çeşmeler ve Su Kemerleri
Zağnospaşa Köprüsü
Zindan Kapı ile İmaret Kapısını birbirine bağlar, üst üste kemerli iki gözü olan bir köprüdür Tarihi kaynaklar bunun yerinde iner kalkar ahşap bir köprünün varlığından söz ederler Bununla birlikte köprü ayaklarında Roma ve Bizans işçiliği görülmektedir Araştırmacılar köprüde dört yapı evresi tespit etmişlerdir 15yüzyılda Zağnos Paşa’nın onarımından sonra da köprü elden geçirilmiştir
Tabakhane Köprüsü
Ortahisar'ın doğusunda Kuzgun Dere üzerinde kurulmuştur Birçok onarım ve genişletme ile günümüze gelebilmiştir İlk kuruluşu Roma dönemine l yüzyıla kadar inmektedir Evliya Çelebi köprünün Karakoyunluların yapısı olduğunu yazar Bugünkü haliyle Osmanlı yapısıdır ve son şekline 19yüzyılda kavuşmuştur
Değirmendere Köprüsü
1891 tarihinde Nemlizadeler tarafından yaptırılmış dört gözlü bir köprüdürAyrıca batı tarafında birde tahliye kemeri bulunur
Trabzon suları ve çeşmeleri bakımından da zengindir Şehirde Osmanlı döneminde kaynak sulardan beslenen 100’ e yakın çeşme yapılmıştır İskenderpaşa Çeşmesi, Kabak meydanı Şadırvanı, Seyyit Mehmet Çeşmesi ve Abdullah Paşa Çeşmesi önemli çeşmelerdendir
Abdullah Paşa Çeşmesi
Zağnospaşa Kulesinin doğu girişinde yer alır Çeşme, zamanında bugünkü Taksim Meydanındaki su makseminin önünde inşa edilmişti Caddeler genişletilirken sökülüp atılmış sonradan bugünkü yerine yerleştirilmiştir
Çeşme, Trabzon Valisi Haznedarzade Abdullahpaşa tarafından 1844 yılında mermerden yaptırılmıştır Dikdörtgen formlu cephe ampir üslupta bir yapıdır Düz sütuncelerle sınırlandırılmış birkaç kademeli saçak ve süslemeli taç kısmından meydana gelmektedir Lüle yeri stilize hayat ağacı motiflidir Üst köşelerde rozetler vardır Aynalık kısmının üzerinde dokuz satır halinde 18 beyitten oluşan farsça kitabesi bulunmaktadır Ampir üsluptaki çeşmelerin güzel örneklerinden birisidir
Abdülhamit Çeşmesi
İskender Paşa Mahallesi’ndedir 1891’de yapılmıştır Yivli sütunlarla dört bölüme ayrılmış dikdörtgen biçimlidir Sütun başlık ve tabanları akantus yapraklarıyla bezelidir Saçağın üstünde Sultan Abdülhamit’in tuğrası vardır
İmaret Deresi Su Kemeri
Trabzon Kalesi’nin batı yamacındaki İmaret Deresi üstündedir 6 yüzyılda Iustinianus tarafından yaptırılmıştır Daha sonra çeşitli onarımlar geçirmiştir Günümüzdeki su kemeri 13 yüzyıl yapısıdır Kesme taştan 30 m uzunluğunda, 7 m yüksekliğindeki köprü, beş gözlüdür Çevresindeki kayalıklarda su getiren künkler görülebilir
Kuzgundere Su Kemeri
Kalenin doğusundaki Kuzgundere üstüne kurulmuştur 13 yüzyıl yapısıdır Kesme ve moloz taştan yapılmış, 8 m uzunluğunda, 6 m yüksekliğindeki kemer “İnce Köprü” adıyla bilinir
Kavaklı Su Kemeri
Yenicuma Mahallesi’nde olup, 13 yüzyıla tarihlenmektedir Kesme ve moloz taştan yapı 20 m uzunluğunda 7 m yüksekliğindedir
|