Bolu Hakkında Bilgi

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-10-2012

Bolu Sözlü Tarih

KÖROĞLU DESTANI

Türklerin, bu günkü büyük ve son yurdumuzun olan ve bunun içinde de her Türk için çok büyük bir değer taşıması, üzerinde hayatından fazla titremesi lazım gelen Anadolu’muzda yerleşmesinden sonra meydana gelmiş olması Köroğlu Destanının bugüne kadar aynı tesir ve kuvvete yaşamasına sebep olmuştur

Hala Anadolu ve Rumeli Türkü, Köroğlu Destanını bilir ve anlatıldığı zaman heyecanlanır

Bununla beraber Köroğlu Destanının da kaynağı, bütün öteki destanlarımızda olduğu gibi, önceki sayfalarda anlattığımız asıl büyük Türk destanlarıdır

Motifler hayaller, muhit ve adetler bütünüyle bu destanlarımızdan alınmış ve onların üzerine kurularak geliştirilmiştir

Bugüne kadar duyulan Köroğlu Destanı rivayetleri, Azerbaycan’dan Rumeli’ne kadar uzanan geniş sahada yirmi dört çeşitleme halindedir

Bunlar, birbirinden farklı gibi görünse de aslından tek bir çekirdeğin etrafında gelişen parçalar gibidir

Nitekim, hala halk arasında söylenen Köroğlu şiirleri de ya birer vakıa anlatmakta, ya bir güzelleme ile destandaki olayların çevre olarak mekanını tespit etmekte; ya bir koçaklama ile destan kahramanlarından birini çizmekte veya birinin macerasını vermekte; yahut da türkü ile olayları birbirine bağlamaktadır

Bunlardan da anlaşılacağı üzere Köroğlu Destanımız bütün güzelliğine ve tam gibi görünmesine rağmen, destan olarak tekamül devresini tamamlamamıştır

Çekirdeği vardır ve tabii gelişmesini göstermiştir; muhtelif zamanlarda ve muhtelif ozanların eliyle ve diliyle ayrımları yapılıp eklemeleri eklenmiş ve bunlar bir halk süzgecinden geçerek halkın o güzel muhayyilesinden de olacağını alıp şekillenmiştir

Fakat, yazılı tespit şekli, tamamı üzerinden ve nazım halinde bir tek ozanın işlemesine mazhar olmamıştır

Bu kısım da yapıldıktan sonra elimizde tam ve mükemmel bir Köroğlu Destanı var diyebileceğiz

Bugün hala değişik rivayetlerde anlatılan destanın, ana hatlarıyla hülasası şu şekildedir:

Köroğlu’nun babasının adı Yusuf’’ tur

Bir Beyin yanında çalışmaktadır ve bilhassa atlardan çok iyi anlamaktadır

Yusuf’ un Ali adında, yiğit delikanlı bir oğlu vardır

Günlerden bir gün Bey, Yusuf’ a, kendisi için çok güzel bir at seçip getirmesini ister

Yusuf da, çok gösterişsiz, uyuzumsu bir tayı beğenir, alır gelir

Fakat Bey çok kibirli, gösterişi seven, burnundan kıl aldırmayan ve çok zalim bir Beydir

Böyle bir atı kendisine seçip getirdiği için Yusuf’ a fena halde öfkelenir

Halbuki Yusuf’ un getirdiği tay öyle bilinen taylardan değildir

Sulardan çıkan bir aygırın dölünden gelme bir kır taydır

Kanatlanıp uçma yeteneği vardır

Bakılır, terbiye edilirse eşi menendi bulunmayacak cinstendir

Ama Bey, bunların hiçbirini anlamaz ve zalimliği üstün gelip Yusuf’ un gözlerine mil çekilip kör edilmesi buyruğunu verir

Buyruğu da, kendisi gibi zalim olan adamları düşünmeden yerine getirirler

Oğlu Ali de o zamana kadar daha yetişip daha yiğit daha gürbüz bir delikanlı haline gelmiştir

Baba-oğul bir arada karar verip Beyden öç almağa yemin ederler

Bunun üzerine, kır atla birlikte Bingöl Dağlarına varıp hayat suyunu ararlar; bulurlar ve içerler

Sudan ancak Ali ve kır at içmiştir

Yusuf içememiştir

Bundan sonra dönüp, Beyin konağına yakın bir dağı yurt edinirler

(En meşhur rivayetlerde bu dağ Çamlıbel’dir) Yusuf, oğlu Ali’ ye, burada yerleşmesini sağlık verir

Babasının bu öğüdünü tutan Ali (Köroğlu) orayı yurt edinerek gelip geçenden baç almağa, haksızlıkların üstüne üstüne varmağa başlar

Bir müddet sonra babası Yusuf ölür

Köroğlu, yine babasının öğüdüne uyarak kendisine çok sadık kırk yiğit toplar etrafına

Akıllı, bilgin, görgülü ve bir sohbet adamı olduğunu duyup işittiğini İstanbul’ dan, Kasap başının oğlu yakışıklı Han Ayvaz’ ı da kaçırıp kırk yiğidinin arasına katar:

Artık Çamlıbel, Çamlıbel’ deki Köroğlu’ nun dünyası tamam olmuştur

Köroğlu’ nun çevresinde insanlar toplanmağa başlar; Köroğlu’ nun çevresinde halk küme küme ve sevgi doludur

Babasının öcünü Beyden almak için Köroğlu türlü oyunlar hazırlar, yiğitlik gösterir; Köroğlu nasıl halkın adamı, iyi ve namuslu insanların sevgilisi haline gelmişse Zalim Beyin de, baş düşmanı baş korkusu haline gelir

Bütün Zalim Beyler Köroğlundan korkmaktadır

Babasının öcünü almak için Beyin üstüne üstüne vardığı akınlardan birinde Köroğlu, Beyin güzel Bacısı Döne’ yi görür

Gördüğü gibi de vurulur Köroğlu, Döne’ ye aşık olur

Çamlıbel Köroğlu için aşkının alev alev yandığı bir yer haline gelir

Ve bir gün bu aşka dayanamaz Köroğlu, atına atladığı gibi varır

Döne’ yi Bey Konağından kaçırır, evlenir

Bu evlilikten oğlu Hasan doğar

Akınlar akınları kovalar; Köroğlu çok zalimlerin hakkından gelir

Akınlarının birinde tutsak olur Köroğlu

Yiğitlerinden Güdemen, Köroğlu’ nu kaçırmak için görevlendirilir

Güdemen varıp Köroğlu’ nu bulur

Köroğlu tutsaklıktan kurtulur; kaçar

Kır atına atlar ve kır at surların üstünden kanatlanıp uçarak geçer ve Köroğlu’ nu kurtarır

Bunun üzerine aşka gelen Köroğlu kır atı övmeğe başlar

Çamlıbel’ e hasret kalmış, Döne’ sine hasret kalmış; yiğitlerine hasret kalmıştır

Uzaktan Çamlıbel’ i görünce dayanamaz söyler:

Köroğlu tepelerden bakarım,
Gözlerimden kanlı yaşlar dökerim,
Bunca yıldır hasretini çekerim,
Arkam sensin, kalem sensin dağlar hey

Yiğitlerine, Çamlıbel’ ine, Döne’ sine kavuşturduğu için de atını bir güzelleme ile bir kere daha över:

Haykırır köpüğü başından atar,
Başını başımdan yukarı tutar,
Kaçarsa kurtulur kovarsa tutar,
Alma gözlü kız perçemli Kır atım

Bundan sonra Çamlıbel’ e daha iyice yerleşen Köroğlu’ nun namı bütün yurdu, dört bir yandan tutar

Mertliği, mertçe kavgaları, düşkünlerin elinden tutuşu, düşkünü zalime karşı koruyuşu, hakkı ve adaleti sevişi Köroğlu’ nu dillere destan eder

Her zaman haksızlığın karşısındadır ama adaletli Devlet gücüne karşı boynunun kıldan ince olduğunu da bilir

Din ve devlet uğrunadır yaptıkları biraz da

Urus üstüne, Acem üstüne de savaşlara katılır; bu savaşlarda yiğitlerine Mevla, şehitlik, kafire karşı üstünlük uğruna saf bağlatır

Gerçi bildiğimiz insanlardan çok ayrı, insan üstü nice güce sahiptir ama yine de insanoğlu’ dur

Sonunda kendi de, yiğitleri de; atı da yorulur

Köroğlu artık ihtiyarlamıştır

Çürüdü gönlüm çürüdü,
İçerde yürek eridi,
Beylerin kolu yoruldu,
Kılıç döndürü döndürü

Üstelik devir de değişmeğe başlamıştır

"Delikli demir" dediği tüfek icat olmuş, artık yiğitlik başka türlü anlaşılmağa başlamıştır

Göğüs göğüse, erkekçe, düşmanı yüzünden ve gözünden göre göre döğüşmenin yerini bir yerlere saklanıp arkadan ve uzaktan vurmalar almıştır

Köroğlu’ na göre kahpeliktir bu ve kahpelik almış yürümüştür, alıp yürümektir

Dünya sevilmez bir dünya olmuştur artık

Dünyayı terk etmek vakti gelmiştir

Köroğlu’ da öyle yapar, dünyayı terk edip, alacağını almış vereceğini vermiş bir insanoğlunun huzuru içinde Kırklara karışıp gider

Kaynak: Türk Destanları-M

Necati Sepetçioğlu, S:152-163

Sırmalı cepkeni attı koluna,
Tek elle dizgini gerdi Köroğlu

Tozlarla atılıp dağın yoluna,
Yeşil muradına erdi Köroğlu

Dağlar, omuz omza yaşlanan dağlar,
Sular kararınca paslanan dağlar,
Azatlık ufkundan rastlanan dağlar;
Bu dağlara gönül verdi Köroğlu

Dağların ardında kalınca çile,
Köroğlu yeniden gelmiş dile;
Ak saçlı anadan geçilse bile,
Dağlardan geçilmez derdi Köroğlu

Bolu’da devlet idaresine karşı cephe alış, 1559’larda canlanmaya başladı

Levend ve bazı suhte hareketleri meydana gelmiş, bundan bir çok aile zarar görmüştü

İbrahim ve Madin (?) adındaki şakiler, köyleri basarak, yolcuları soyarak, suç işlemişlerdi

1560’da, Köroğlu’ndan az önce Bolu’da Saltık Boyacıoğlu meselesi meydana geldi

Bolu Beyi tarafından tevkif edilen bu şaki de, İstanbul’dan gönderilen bir memura teslim edilerek, muhakeme için Bolu’dan çıkarılmıştır

Kendi menfaatlerini önde tutan ehl-i fesad sahibi sipahiler de zaman zaman sancakta huzursuzluk yarattılar

Ancak, Bolulular İstanbul’a yakın olduklarından, şayet Bolu Beyi taraf tutarsa, hemen şikayete gidiyorlardı

Köroğlu hadisesinden sonra bazen gruplar halinde İstanbul’a geldikleri ve gösteri yaptıkları da görülmüştür

Evliya Çelebi, 1645 yılına ait bir kaydında Boluluların bu özelliğini bahis konusu ederek, "

gayet adaletli davranmak gerek

Gayr-ı meşru bir kaç akçe alınsa, halkı hemen üç günde İstanbul’a gidip şikâyet eder"diye yazmaktadır

1566 senesinde bazı levendlerin Bolu softaları adına Filyos vadisindeki Devrek’te ve Bolu’nun batısında Konrapa’da harekete geçtikleri haber alınmıştı

Bunlar kendi taraftarları ile sancağın düzenini bozmaya kalkıştığında, Bolu Bey’ine hemen bu fesadı yok etmesi emredilmişti

1570’de, Çankırı ve Ankara yolu üzerindeki Gerede’de Doğancıoğulları hadisesi zuhur etti

Mustafa Paşa’ya emir yollanarak bu ailenin Gerede ve çevresindeki zararlı faaliyetlerinin takip ve tespit edilmesi istenilmişti

Mustafa Paşa, bu arada Şemsi Paşa’nın sahip olduğu ve Hendek dolaylarında otlatılan koyun sürüsüne, hüviyeti meçhul kişilerin tecavüzünü araştırmakla da görevlendirilmiştir

Bazı dava sahipleri de Konrapa kadısını şikayet ettiler

Çünkü, kadı bazen Konrapa’da (şimdiki Düzce Pazarı) ve canı isterse buraya bir saat uzaklıktaki Üskübü/Kasaba’da oturuyordu

Her iki yerde davaların görülmesi, halkı tedirgin ettiğinden, Mustafa Paşa aracılığı ile merkeze şikayet edildi

İstanbul az sonra yolladığı hükümde, Kadının Düzce Pazarda oturmasının daha iyi olacağı, emredilmişti

1580 - 1585 tarihleri arasında Sayalık’tan zuhur eden ve Çakal Oğlu ile birleşen Köroğlu, geniş bir sahada kendi ününü duyurdu ve Bolu sancak beyine meydan okudu

Buna dair yazışmalar, Sümer tarafından Mühimme defterlerinden tespit edilmiştir

Sakarya Şeyhi diye mehdilik davasına kalkan Ahmed’in de Bolu’nun batısında epeyce taraftarı olmuştur

Bulanık Softa ismindeki şaki de sancakta korku yaratmış ve sonunda idam edilerek, cezasını bulmuştur

Abaza Mehmed Paşa İzmit taraflarında, idareye baş kaldırınca Bolu da kötü günler yaşamıştır

Ankara’ya gönderilen külliyetli miktardaki para kervanı soyulmuş ve bir çok kimse öldürülmüştü

Bu esnada Köle Oğlu ismindeki Bolulu Celâli de ona katılmıştı

Bolu Beyinin adamlarından olan Şemsi Paşazade ailesinin kölelerinden Süleyman isminde biri, Köle Oğlu ve adamları Süleyman Ağa ile çatıştırmışlar ise de, sonunda ayağından vurularak, esir edilmişti

Abaza Paşa’nın gözde bölüklerinden birine kumanda eden köle Oğlu, Süleyman Ağa vasıtası ile İstanbul’a yollandı ve burada vezirin huzuruna çıkarıldı

Naima’nın yazdığına göre, Köle Oğlu vezire gayet mağrurane cevap vererek;

-Şehirler urmadık, kârban basmadık, ancak zulm def’ine çalıştık

Amma çün takdir böyle imiş

Emir Allahındır

demiştir

Köle Oğlu’nun adamları İstanbul pazarlarında, sokaklarında idam edilirken, Köle Oğlu’da vezirin emri ile Parmak kapıda halkın gözleri önünde öldürülmüştür

Bolu, şekâvet hadiselerine uzun zaman sahne olacak, bu vaziyet XVII

XIX

yy

larda bile eski şeklini muhafaza edecektir

Köroğlu’nun belki de özlemiş olduğu iyi bir şekilde yaşamak arzusu, ne yazık ki uzun zaman gerçekleşemeyecektir

KÖROĞLU ÖNCESİ VE SONRASI