ABDURRAHMÂN TÂGÎ (Tâhî)

On dokuzuncu yüzyılın büyük velîlerinden İsmi Abdurrahmân olup Tâgî, Tâhî ve Nurşînî nisbeleriyle bilinir Üstâd-ı A'zam ve Seydâ lakaplarıyla meşhûr olmuştur Babası, Molla Mahmûd Efendi, annesi Seyyid Molla Muhammed Efendinin kızı Meyâsin Hanımdır 1831 (H1247) senesinde Şirvân'da doğdu 1886 (H1304) senesinde Bitlis vilâyetine bağlı Güroymak (Nurşîn) ilçesinde vefât etti Kabri Nurşîn'dedir

Asîl ve temiz bir âileden gelen Abdurrahmân Tâgî'nin bulunduğu ev, halk arasında Sûfî evi olarak şöhret buldu Çünkü, babası Molla Mahmûd Efendi kemâlât, olgunluklar sâhibi, ilmiyle amel eden, Peygamber efendimizin yüce sünnetine uymakta titizlik gösteren sâlih biri idi Önceleri Kâdiriyye yoluna girmişti Sonra Nakşibendiyye yoluna da bağlandı Aslen hazret-i Hüseyin efendimizin soyundan gelen ve seyyide olan annesi Meyâsin Hanım da sâliha bir kadındı Babası Molla Mahmûd Efendinin erkek kardeşleri yoktu Kâdiriyye yoluna mensûb kerâmeti ile meşhûr bir kız kardeşi vardı

Küçük yaşta tavrı ve hareketleri ile dikkat çeken Abdurrahmân Tâgî hakkında anne ve babası; "Cenâb-ı Allah'ın bize lutfettiği bu çocuk başka çocuklara benzemez Bunun maddî bakımdan ziyâde mânevî yönden yetişmesine ihtimâm göstermeliyiz!" diyerek îtinâ gösterdiler Dedesi Molla Muhammed'in de en büyük arzûsu onun ilimde ve mâneviyatta yetişmesiydi Hattâ dedesi çocuğun omuzuna elini koyarak; "Bizim âilemizin ilmi, irsî olarak dededen oğula devâm eder Halbuki benim oğullarımdan hiçbirisi bendeki ilmi taleb etmedi İlmime vâris, mirasçı olacak sen varsın" derdi

Âilesinin de teşvik ve desteğiyle küçük yaşta ilim öğrenmeye başlayan Abdurrahmân Tâgî, Kur'ân-ı kerîm okumayı öğrendi Anne terbiyesi ve yaratılışındaki temizlik sebebiyle akranları arasında farkedilir oldu Oyunla ve boş işlerle meşgûl olmuyor, hep faydalı işlerle ve ilim öğrenmekle vakit geçiriyordu Abdurrahmân Tâgî, çocukluğuyla ilgili olarak şöyle derdi:

"Annemin güzel terbiyesi yüzünden rûhlar âlemiyle ilişkim kesilmezdi Allah'tan gâfil olmazdım Çocukların arasında kendimi devamlı kusurlu görürdüm"

Abdurrahmân Tâgî on yaşına basınca, annesi vefât etti Annesinin vefâtından sonra babası onun terbiyesine ve okutulmasına önem verdi Şâfiî fıkıh kitaplarından İmâm-ı Râfiî'nin Muharrer adlı eserini okudu Arapça gramer ilmini öğrenip Hadâik-ud-Dekâik kitâbına kadar babasının yanında okudu Daha sonra memleketinin meşhûr âlimlerinden Molla Abdüssamed'in yanına gitti O vefât edince büyük âlim Molla Ziyâüddîn Arvâsî'nin yanına giderek ilim öğrendi Ondan, Molla Câmî'ye kadar okudu MollaZiyâüddîn'in sevgisine kavuşup ondan hiç ayrılmadı Molla Ziyâüddîn Arvâsî muhabbet ve yakınlıkla ona yöneldi Bir defâsında; "Muhabbete denk olacak hiçbir şey yoktur" buyurdu ve muhabbetin özelliklerini açıkladı, muhabbetin üstün olduğunu anlattı Bu arada çevredeki diğer âlimlerden fıkıh, tefsîr, hadîs gibi dînî ilimleri tahsil etti Bu ilimlerde yüksek ilim ve derece sâhibi oldu Okuduğu hocalardan icâzet, diploma aldı Sonra babasına vakfedilen Ispahart'taki medresede ders vermeye ve talebe yetiştirmeye başladı Gerek ilim öğrendiği, gerekse ilim öğrettiği medreselerde en fazla yakınlık duyduğu kimseler, dünyâya gönül vermeyenlerdi Bu sebeple kendisi, dünyâya meyl etmeyen, Allahü teâlânın rızâsına kavuşmayı asıl maksad kabûl eden bir zât idi Medresede ders verdiği sırada, bâzan talebelerini akan suların kıyılarına, çiçekli bahçelere ve güzel manzaralı tepelere götürerek orada ders verirdi Dersleri esnasında Allahü teâlânın varlığını ve birliğini gösteren tabîat hâdiselerini anlatırdı Bâzan ders verdiği kitapta çözümü zor meselelerle karşılaşınca kitabı kapatır, talebelerinden ilâhî aşka dâir bir kasîde söylemelerini ister, sonra bu müşkillerin cevâbını Allahü teâlâdan kendisine bildirmesini dilerdi

Asıl gâyesi, cenâb-ı Hakk'ın rızâsını kazanmaktı Sevenlerinden birisine bu hususu şöyle anlattı:

"Bana yol gösteren bir mürşid-i kâmil, yol gösterici rehbere bağlı olduğum bir tarîkat, yol olmadığı hâlde cenâb-ı Allah beni günahlardan koruyordu Bir gece kötü bir yere gitmeye niyet ettim Giderken çamurlu bir yerde ayağım kaydı ve yere düştüm Eve dönüp elbisemi yıkamaya başladım Temizliğimi sabah olduğunda bitirebildim

Kanâat sâhibi, gönlü tok bir kimse olan Abdurrahmân Tâgî dünyâ mal ve rütbelerine gönül vermezdi Bu yüzden kendisine bulunduğu nâhiyenin müdürlüğü, kâdılığı ve müderrisliği verildiği hâlde bunlara iltifât etmedi Çünkü o kendisini tasavvufta yükseltecek bir mânevî rehber arıyordu Hacı Emin Şirvânî'ye başvurarak Rufâîlik tarîkatına girdi ve ona talebe oldu Arkasından günlük zikir ve nâfile ibâdetlere yöneldi Fakat bir müddet sonra Hacı Emin Şirvânî, Şeyh Abdurrahmân Talebânî tarafından reddedilince gidip Şeyh HamzaTelvî'ye talebe oldu Bir müddet sonra Kâdiriyye tarîkatı mensûblarından Şeyh Abdülbârî Çarçâhî'ye talebe oldu Şeyhi ona, oruç tutmak, az yemek, az uyumak ve sık sık mezarlıkları ziyâret etmek gibi vazîfeler verdi Bâzı geceler bir iki saat kabristânda kaldığı zamanlar oldu Hattâ Tâhî köyünün mezarlığında açık bir mezâr vardı Bâzı geceler bu mezara girerek orada sabahlardı Bu arada insanlardan, dünyâ zevklerinden uzaklaşıp soğudu Hocası ona bir gün ve bir gece boyunca yüz yetmiş bin kere "Lâ ilâhe illallah" demesini emretti ve; "Kalbini ateşten bir taş ve Lâ ilâhe illallah kelimesini de ateşli bir demir parçası say Kalbini bu yüce cümle ile muhabbet ve cezbe (Hakka tutulmaklık) içinde döv Böylece demir darbeleri altında kalan taşlarda görüldüğü gibi kalbinden kıvılcımlar çıksın" dedi Bu tavsiyelere uyan Abdurrahmân Tâgî mânevî hallere kavuştu

Bu sırada büyük evliyâ Seyyid Sıbgatullah Arvâsî hazretleri Külat'da oturuyor, insanların dünyâ ve âhiret saâdetine kavuşmaları için çalışıyordu Onun talebelerinden Süleymân Erbûsî arasıra Külat köyüne gidip geliyordu Bir defâsında Külat köyünden döndüğü bir zamanda Abdurrahmân Tâgî, alaylı bir şekilde; "Külat'taki sûfîler nasıldırlar? Ne yapıyorlar?" diye sordu Süleymân Erbûsî Abdurrahmân Tâgî'ye; "Eğer falan dereyi geçsen öyle demezdin" diye cevap verdi Süleymân Erbûsî'nin bu sözü Abdurrahmân Tâgî'ye çok tesir etti O sırada şeyhi tarafından halîfe olarak vazîfelendirilen ve birkaç talebesi de olan Abdurrahmân Tâgî talebelerinden birine; "Vallahi falanca kişinin sözleri beni çok etkilediKülat'a gidiyorum" dedi Mürîdlerinin bütün ısrarları onu kararından döndürmedi O gece boyunca içindeki arzu ve iştiyâkla uyuyamadı Seher vakti gelir gelmez Seyyid Sıbgatullah Arvâsî hazretlerinin talebesi Süleymân Erbûsî'nin evine gitti Onu uyandırarak; "Benimle birlikte Külat'a gelir misin?" dedi Süleymân Erbûsî; "Gelirim" deyince ikisi birlikte seher vakti yola koyuldular Süleymân Erbûsî'nin; "Eğer falan dereyi geçsen öyle demezdin" diye bahs ettiği yere geldiler Fakat Abdurrahmân Tâgî o dereyi geçerken kalbinde acâib bir hâl hissetti Nihâyet Külat'a ulaştılar Kendisini Cennet bahçelerinden bir bahçede hissediyordu Seyyid Sıbgatullah Arvâsî hazretleri onu talebeliğe kabûl ederek himâye ve tasarrufu altına alıp kısa bir müddet içinde yetiştirdi Tasavvuf yolunda yükselen Abdurrahmân Tâgî, dillerin ifâde edemeyeceği, ancak ehlinin anlayacağı hâllere kavuştu O zaman, önceden elde ettiği ve kavuştuğu hâllerin gafletten ve boşu boşuna ömür harcamaktan başka bir şey olmadığını anladı

Kısa bir müddet içinde yüksek evliyâlık derecesine ulaşan Abdurrahmân Tâgî bir gün sabah vakti hocasının huzûruna giderek; "Efendim! Ben her şeyde Lafza-i Celâl'in (Allahü teâlânın isminin) zikrini duyuyorum Hattâ önümde yürüyen köpekten bile o zikri duydum" diyerek hâlini anlattı Talebesinin, olgunluğa erdiğini gören Seyyid Sıbgatullah Arvâsî ona Ispahart nâhiyesinde kâdılık yapmasını emretti

Hocasının emri üzerine iki yıl müddetle Ispahart kâdılığı vazifesini yürüttü Bu vazîfesi esnasında insanlara güzel ahlâkı ve hoş görüsüyle hizmet etti Zaman zaman hocasının yanına gidip gelerek sohbetiyle şereflendi ve hasretini gidermeye çalıştı

İki sene sonra kâdılık vazîfesinden ayrılarak dünyâdan tamamıyla uzaklaşıp, Sıbgatullah Arvâsî hazretlerinin hizmet ve sohbetlerine döndü Çoğu geceler uyumaz, hocasının odasının penceresine bakan bir taşın üzerinde oturur, yaz-kış, kar-yağmur demez sabaha kadar o taşın üzerinde beklerdi Dokuz sene müddetle şeyhinin sohbetinde ve hizmetinde bulunduktan sonra evliyâlıktaki en olgun ve en yüksek dereceye ulaştı Sıbgatullah Arvâsî hazretleri ona icâzet vererek irşâdla, yâni İslâmiyetin emir ve yasaklarını anlatmakla vazîfelendirdi

Tasavvufta insanları yetiştirmeye başlamadan önce bütün arâzisini satarak Allahü teâlânın rızâsı için harcadı Bu hususta; "İnsanlardan dünyâyı terk etmelerini isterken nefsimin dünyâ malı karşısındaki durumunu öğrenmek istedim Gasv'ın yâni Sıbgatullah Arvâsî hazretlerinin himmetiyle Allah'a tevekkülümün tamam olduğunu gördüm" dedi

İrşâd için vazîfelendirildikten sonra talebesi Şeyh Fethullah-ı Verkânîsî'nin dedesi Şeyh Muhammed'in Verkânîs köyündeki türbesini ziyâret etti Bu ziyâret esnâsında kendine; "Seydâ" adıyla anılması işâret edildi Bundan sonra Seydâ ismiyle meşhûr oldu Gittiği yerlerde insanlara İslâm dîninin emir ve yasaklarını anlatmak sûretiyle, onların dünyâ ve âhiret saâdetine kavuşmaları için çalıştı

Bir ara hac ibâdetini îfâ etmek için Mekke-i mükerremeye gittti Bu vazîfesini yaptıktan sonra sevgili Peygamberimizin kabr-i şerîfini ziyâret etmekle şereflendi Medîne-i münevverede İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin torunlarından Şeyh Muhammed Mazhar Efendiyle buluşup sohbette bulundu Hacdan dönünce, hocasının emriyle, Bitlis vilâyetine bağlı Nurşîn nâhiyesinde yerleşerek irşâd vazîfesine devâm etti

Hocasının vefâtından sonra insanlara Allahü teâlânın dîninin emir ve yasaklarını anlatmaya devâm etti Gönül alıcı sohbetleriyle insanların dünyâ ve âhiret saâdetine kavuşmaları için çırpındı

Zikirle ilgili olarak talebelerinin sorduğu bir suâl üzerine şöyle buyurdu:

"Bu Hâlidiye büyükleri sesli zikir yapmazlar, talebe kıbleye karşı edeple oturmalıdır Hâzır bir kalb ile zikirde bulunmalıdır Çünkü zikir esnâsında kalbin hâzır olması muhakkak lâzımdır Zikirden maksad tevhid olup, Allahü teâlânın birliğini hatırlamak, dile getirmektir Hattâ tesbih tanelerini bir eksik mi, fazla mı çektim diye takılmamak gerekir Çünkü tesbihleri söylemekten maksad hâldir Bir eksik veya fazla olmuş ne çıkar"

Abdurrahmân Tâgî hazretleri halka açık olan sohbetlerinin birisinde buyurdu ki:

"Bir defâ keşif yoluyla elimde bir böcek gördüm Baktım ki akreptir Hemen yere attım Yere düştükten sonra baktığımda ayıya benzer bir hayvan onunla oynuyordu Tekrar dikkatli baktım o hayvan domuz idi"

Talebelerinden biri ona;

"Efendim bu hayvan neye işârettir?" diye sorunca;

"O domuz kılığına sokulmuş bir insandır Önceleri hocasına ihlâsla bağlı iken, sonraları onun büyüklüğünü inkâr eden kişidir Böyle kişilerin âhirete îmânsız gideceğinde bütün evliyâ ittifak etmişlerdir Sıbgatullah-i Arvâsî'nin zamânında zannederim ki münkirlerden yâni onu inkâr edenlerden îmânsız gidenler oldu İnkâr edenler ya câhillikten veya ilimden dolayı inkâr ederler Câhillikten olan inkâr; zarar bakımından, ilimden dolayı olan inkârdan daha azdır İnkârın en zararlısı velî bir zâtı hased etmekten dolayı olanıdır"

Talebelerinden biri o akrebin ne olduğunu sordu

"Aynı domuz olan kimsedir Düşmanlığını açıktan yaptığı için o şekilde göründü" buyurdu

Olgun bir mürşidin, yol gösterici rehberin durumuyla ilgili olarak sorulan bir soruya da şöyle cevap verdi: