Tefsir Dersleri...

Dördüncü Hüküm: Nesheden Hüküm, Neshedilen Hükümden Daha Ağır Ve Daha Zor Olur Mu?



imam Fahreddin er-Râzî, «Bazı alimlere göre nesheden hükmün nes*hedilen hükümden daha ağır olması caiz değildir Zira Allah (cc)'ın: «Biz ondan deha hayırlısını ve benzerini getiririz» âyeti, nesheden hükmün bir önceki hükümden daha ağır olmayacağını gösterir Daha ağır olan hü*küm, daha hayırlı olmadığı gibi benzeri de olamaz Bu görüşteki alimlere şu cevabı verebiliriz: Daha hayırlıdan maksat, ahirette sevabı daha cok olan anlamına gelmez mi? Allah (cc)'ın zina eden hakkındaki ilk hükmü, zina edenlerin hapsedilmesi iken daha sonra bu hükmün kaldırılarak be*kar ise yüz değnek, evli ise taşlanarak öldürülmesini emreden hükmün gelişi, bir gün olan Aşure orucuyla ilgili hükmün neshedilerek otuz gün olan Ramazan orucunu emreden hükmün gelişi ve namazların iki rekat olarak kılınmasını emreden hükümlerin neshedilerek mukim için dört rekat-lı namazların kılınmasını amir hükümlerin gelişi, nesneden hükmün, nes*hedilen hükümlerden daha ağır olduğunu gösterir


Diğer taraftan kocası ölen kadının iddet müddetinin bir sene olduğu nu emreden hükmün neshedilerek, iddet müddetini dört ay on güne indiren hükmün gelişi ve gece namazlarının (teheccüt) kılınmasının farz olduğunu emreden hükmün kaldırılarak gece namazı kılmayı serbest bırakan hük*mün gelişi, nesheden hükmün, neshedilen hükümden hafif olarak geldiği*ni de gösterir


Yine kıblenin Mescid-i Aksa'dan Kabe'ye çevrilmesi de bir hükmün feshedilerek benzeri bir hükmün gelişini gösteren en bariz misaldir» [62] der


Yukarıdaki misaller, hükümlerin vâzıı (koyucusu)'nın Cenab-ı Allah ol-(tuğunu gösteriyor «Allah'ın herşeye kadir olduğunu bilmiyor musunuz?» ferman-ı ilâhisi, nesheden hükümlerin ister ağır, ister hafif, ister benzeıl oİMiın aynen kabul etmemizin imanımızın kemaline işaret edeceğinin be yıınıdır En küçük bir şüphe -Allah, müslümanları korusun- insanları İsyan ve küfre götürür Zira Kur'anı Kerimdeki bir hükmün inkarı ile tümünü İn kur arasında bir fark yoktur [63]




Beşinci Hüküm: Haberle İlgili Âyetlerde, Nesh Olur Mu?



Alimlerin cumhuruna göre nesh, yalnız emreden ve yasaklayan âyet-lorle olur Haber âyetlerinde olmaz Bazı alimlere göre de haber nevinden ulun âyetler bir şer'î hükmü öngörüyorsa, o âyetlerde nesh caiz olur Ki Allah'ın «Hurma ağaçlarının meyvesinden ve üzümlerden de içki [64] va Uü/ol bir rızık edinirsiniz İşte bunda da aklını kullanacak bir kavim tgln hiç şüphesiz bir ayet vardır» (Nahl: 67) âyeti, haber nevinden bir âyul ol nifisına rağmen, bir şer'î hüküm ihtiva ediyor ki buda içkinin mubah ol*duğudur Âyetdeki «Hurma ağaçlarının meyvasından ve üzümlerden d* İçki ve güzel bir rızık edinirsiniz» cümlesinden anlaşılan, içkinin bu clyntin ımı/uI tarihinde mubah olduğudur Daha sonra gelen: «Ey iman edeıılar, İçki, kumar (tapmaya mahsus) dikili taşlar, fal okları ancak şeytanın a malinden bir murdardır Onun için bun(lar)dan kaçının ki muradınıza ara-•İniz Şeytan içkide ve kumarda ancak aranıza düşmanlık ve kin düşürmak, •lıl Allah'ı anmaktan ve namazdan alıkoymak ister Artık siz (huplnlı) vazgeçtiniz değil mi?» (Maide: 90-91) âyetleri, içkinin kesin olaruk yunak «itildiğini gösterir Görülüyor ki, haber neviinden âyetlerde de nosh ulur,


İbn-i Certr et-Taberî: «Allah (cc)'ın «Biz neshettiğimiz veya unuttur*duğumuz bir âyetin» buyruğundan, bir âyetin hükmünü diğer bir âyetle değiştirme anlaşılır Bu ise helali haram, haramı helal etme, daha önce mu*bah olan bir şeyi yapmayı sakıncalı hale getirme ve sakıncalı bir şeyi mu*bah hale getirme ve ilh gibi hükümlerin değiştirilmesinin ancak emre*den, yasaklayan ve mubah kılan âyetlerle olacağını gösterir Bu âyetlerin kendilerinde de nesh yapılabilir Haber âyetlerinde İse nesh olmaz» [65] der


Kurtubi ise: «Nesh yalnız Resulullah (sav)ın hayatında olmuştur O'-nun ahirette teşrifinden sonra olmamıştır Zaten vahy kesildikten sonra j ortaya çıkan icmâ-ı ümmet de bu yoldadır» [66] demektedir [67]




Ayetlerden Alınacak Dersler



1 Kitap ve sünnetin işaret ettikleri gibi hükümlerin neshini, Icmâ da kabul etmektedir


2 Şerlat-ı Garra, kulların maslahatlarına azami derecede riayet et*miştir Bundan dolayı bazı hükümler nesh olunmuştur


3 Nesh, ancak helal ve haram bildiren ayetlerde olur, haber ve kıssa âyetlerinde olmaz


4 Hükümlerin mercii ancak Cenab-ı Haktır Allah (cc) kullarına dünyada selameti, ahirette saadeti bahşeden hükümler göndermiştir


5 Alîah (cc), her şeyin maliki ve sahibidir O'nun hüküm ve emirlerine teslim olmak her mükellefe farzdır


8 Kâmil bir müslümanın vazife?', yahudilerin peygamberlerine sor*dukları gibi peygamberine hangi konuda olursa olsun İtiraz yoluyla soru sormamaktır


7 İnsanların asi olmasına: doğru yoldan ayrılma ve sapıkların yolun*dan gitme sebep olur[68]




Ayetlerdeki Teşrii Hikmetler



Parlak İslâm şeriatı, her zaman ve mekanda halkın maslahatlarını na*zarı itibara alarak, doğru yolda yürümelerini temin için gelmiştir Hükümlerin tedrici gelişi ve onlara şer'î teklifleri kabul ettirmede herhangi bir zorlama ve meşakkati hissettirmeme yoluna gidilişi Allah (cc)'in kullarına rahmetinin bir tecellisidir


Allah (cc)'ın va'z ettiği nizam, inananlara anlaşılması gayet kolay ge*len, hiç bir günahı emretmeyen, hülasa, dünyada selameti, ahirette saa*deti için ne lazımsa onu emreden bir sistemdir ki, kullarına onu gönder*miştir, islâmi hükümlerin insanlığın maslahatlarını karşılamak için gön*derildiği bilinir Bu maslahatlar zamanın ve yerin değişmesiyle değişe*bilir [69] Meselâ: Bir hükme ihtiyaç olduğu zamanda Allah (cc) o İhtiya*cın halli için bir hükmü emreder Daha sonra bu ihtiyacın ortadan kalkma*sıyla o hükmüde ortadan kaldırarak (neshederek), onun yerine maslahata uygun bir hüküm gönderir Bu nesh ediş kullar için daha kolay ve mas*lahata uygundur Mütehassıs bir doktorun hastasının tedavisinde hastalı*ğın seyrine göre ilaçlarını değiştirmesi gibi Bütün peygamberler, kalble-rln doktoru ve insanların terbiye edicileri olarak gönderilmişlerdir Her peygamberin şeriatı, içinde yaşadığı insanların maslahatlarına uygun bir tarzda tedrici bir surette Allah (cc) tarafından va'z edilmiştir Zira ser'I hükümler ilaçlar gibidir Bir zaman hastanın tedavisi için verilen ilaç, ay*nı hastaya bir müddet sonra verilirse hastalık yapar Bundan dolayı bir kavme gönderilen şeriat, diğer bir kavmin yaşayışına uymadığı için onlara da yapabilecekleri hükümleri ihtiva eden bir şeriat gönderilir Bunu da dinler tarihini okuyan ve üzerinde inceleme yapanlar bilir Bu, hakim ve alim olan Cenab-ı Allah'ın hükmüdür [70]




«Mehâsin Et-Te'vll» Tefsirine Göre, Âyetin Teşri'i Hikmeti



«Yaratıcı Allah (cc), Arap kavmini 23 sene gibi kısa bir zamanda tedri*ci olarak terbiye etmiştir Bu terbiye ediş başka kavimler için sosyal mü*nasebetler vasıtasıyla bir kaç nesilde mümkün olurdu Bundan dolayı Al*lah (cp) islam milletine kabiliyet ve güçlerine göre hükümler göndermiş*tir Onların kabiliyet ve güçleri terakki ettiği oranda Cenab-t Hak, daha önceki hükmü, başka bir hükümle değiştirmiştir Bu Allah (cc)'ın kavimler ve fertler Icin İcra ettiği bir yoldur


Canlı varlıklara bakıldığı zaman, onlarda değişmenin (neshin) varlığı alıkça görülür İnsan sperminin önce cenin, daha sonra bebek, çocuk, gene, orta yaş ve ihtiyarlık şekline intikal etmesi kainatta muhakkak bir değişikliğin olduğuna delildir Kainattaki bu değişikliği kabul etmemek mümkün değildir


Allah (cc) tarafından bir kavim için bir hükmün diğer bir hükümle de*ğiştirilmesi nasıl kabul edilemez? Akıllı bir insan için, en ilkel bir yaşayışta olan Arap kavmini, insanlığın en yüksek mertebesine ulaştıran hükümlerin ilahi bir hikmeti olduğu görülmez mi?


Kainatta neshin varlığı inkar edilemez Bir insanın çocukluk dönemine ait hükümler ile yaşlılık dönemine ait hükümler nasıl birbirinden farklı ise, kavimlerin ilk ve son zamanlarına ait hükümler de birbirinden öylece farklıdır Bunun içindir ki hüküm sahiplerinin en büyüğü Allah (cc)'ın, in*sanlığın maslahatı için hükümlerde nesh yapması mümkündür [71]




Hangi Şeriat, Daha Faziletlidir?



Her zaman ve her yerde herkes tarafından yapılabilen, insanlar ve cinler tarafından bir harfi dahi noksanlaştırılamayan islâm şeriatının sı*nırlarını çizen Allah (cc), irade ettiği yerde hükümlerinden istediklerini nes-hetmiş, yerine başka hükümler koyarak onu tamamlamıştır 14 asırdan be*ri hükümleriyle amel edilen hatta gayr-ı müslim ülkelerde çeşitli dillere tercüme edilen Kur'an-ı Kerim değiştirilememiştir Diğer semavi dinler ise, kahinler tarafından tahrif edilerek hükümleri değiştirilmiştir Bugün onlar*da beşeriyyeti dünyada selamete, ahirette saadete kavuşturacak hiç bir hüküm bulunamaz» [72]