Tefsir Dersleri...

17 DERS İSLAM'DA TALAK



228 — Boşanmış kadınlar kendi kendilerine üç hayız ve temizlenme müddeti beklerler (beklesinler) Eğer onlar Allah'a ve ahire! gününe inanı-yortarsa Allah'ın kendi rahimlerinde yarattığını (söylemeyerek) gizleme*leri onlara helal olmaz Kocaları bu bekleme müddeti İçinde barışmak İster-lerse onları geri almaya (herkesten) çok layıktırlar Erkeklerin meşru su*rette kadınlar üzerindeki (hakları) gibi kadınların da onlar üzerinde (hak*ları) vardır (Yalnız) erkekler onlar üzerinde (doha üstün) bir dereceye maliktirler Allah mutlak galiptir, gerçek hüküm ve hikmet sahibidir


229 — Boşanma İki defadır (Ondan sonrası) ya iyilikle tutmak, ya güzellikte satmaktır (Ey zevceler) onlara (kadınlara) verdiğiniz bir şeyi (mehrl geri) atmantz size helal olmaz Meğer ki erkekte kadın Allah'ın sı*nırlarını (evlilik haklarını) ayakta tutamayacaklarından korkmuş (ümfdle-rini kesmiş) olsunlar Eğer bu surette sizde onların (zevç ve zevcenin), Allah'ın sınırlarını hckkıyla muhafaza ve ifâ edemeyeceklerinden korkar-sanız o halde (kadmm serbest boşanması için) fidye vermesinde (hakkın*dan voz geçmesinde) ikisi üzerinde de vebal yoktur Bunlar Allah'ın sınır*larıdır Onları (çiğneyip) geçmeyin Kim Allah'ın sınırlarını aşarsa, İşte on*lar zalimlerin ta kendileridir


230 — Yine erkek, zevcesini (üçüncü defa olarak) boşarsa, ondan sonra kadın kendinden başka nikahlanıp varıncaya kadar ona (o birince zevcesine) hâla) olmaz Bununla beraber, eğer bu (yeni) koca da onu bo-şar da onlar (birinci zevç ile aynı zevce) Allah'ın sınırlarını (tatbik ede*ceklerini) zannederlerse (İddet bittikten sonra) tekrar birbirlerine dönme*lerinde (evlenmelerinde) her İkisi hakkında da vebal yoktur Bunlar bilir, cnlar bir kavm için Allah'ın açıkladığı sınırlardır


231 — Hem kadınları boşodınız da iddetlerini bitirdiler mi, artık on*ları ya (kendilerine ricatle) iyilikle tutun, ya iyilikle bırakın (Fakat) onlan, sırf zutmedebilmeniz için zararlarına olarak tutmayın Kim böyle yaparsa muhakkak kendine yazık etmiş olur Allah'ın âyetlerini (muhalefette) oyun*cak yerine koymayın Allah'ın üzerinizdeki nimetini ve size Öğüt vermek için indirdiği kitabı (Kur'an'ı) ve hikmeti düşünün Allah'tan korkun ve bi*lin ki Allah, herşeyi hakkıyla bilendir [422]




Âyetlerin Lafzi Tahlili



(Gurûin): Guru' kelimesi, İki zıt manayı taşıyan sözlerden olup hem hayız, hem tuhur (hayızdan temizlenme) manalarına gelir Aslında guru', toplanmaya denir Hayız denilmesi de kadının rah*minde biriken kandan ötürüdür


(Ve buûletühünne): Boğl kelimesinin ço*ğulu olan Buûletühünne, kocalar manasınadır


(Derecetün): Lügatta derece kelimesi, yük-


sek yer manasınadır


(Azizün hakimün): Her şeye hakim ol*mak ve her şeyi hikmetle yapmak manasına gelir


(Ettalâgu): Tatak, nikah akdini aşma anlamın-dadır


(Tasrihun): Bir şeyi salvermek serbest bırakmak manasınadır


(Febetağne ecelehünne): İddet müddetinin dolması ve o müddete yaklaşma manasınadır


(Dırâren): Zaror vermeyi kasdetmek manasınadır


(Tağdilûhünne): Engel olma manasınadır Kur’an-ı kerîmin ahkâm tefsiri [423]




Ayetlerin İcmali Manaları



Herhangi bir sebepten dolayı kocaları tarafından boşanan kadınların; rahimlerinin temiz olduğunun bilinmesi ve neseb karışıklığı olmaması İçin, 3 tuhur (temizlik) müddeti veya üç kez ay hali görecek kadar beklemesi lazımdır


Eğer kocası, ailesini üç talakla boşamışsa, iddeti dolmadan dönerek onu tekrar alması daha uygundur Dönüşten maksat, kadına zarar vermek değil, aile hayatını İslah etmektir Kadınların erkeklere İtaat etmeleri farz olduğu gibi, erkeklerin de eşlerine karşı güzel muamelede bulunmaları farzdır Yalnız erkeklerin, kadınların üzerinde emretme yetkisi gibi, yedir*me, giydirme ve zaruri ihtiyaçlarını karşılamak gibi şeylerden dolayı faz*la bir hakları vardır


Allah (cc), iki talakla boşama olduğu takdirde erkeğin, hanımını tek*rar alabileceğini beyan etmiştir 3 talakla boşama vaki olursa, erkeğin hammıyla tekrar evlenmek İstemesi halinde, hanımının başka bir erkekle meşru bir surette evlenmesi, bilahare boşanması ve iddet müddetini de beklemesi lazımdır Ki o takdirde evlenebilir Erkek, hanımını üç talakla boşamamişsa tekrar hammıyla evlenebilir


Boşanma hususunda Allah (cc)'m emri, kadının serbest hareket ede*bilmesi için erkeğfn ya ailesini tekrar alması veya tamamen boşamasıdır


Ey erkekler, evlendiğiniz zaman karınıza ödemiş olduğunuz mehrî (nikahta kadına verilmek üzere belirlenen para), boşadığınız takdirde geri almanız helai değildir Çünkü siz onlardan faydalandınız Yalnız kocasıyla geçinemeyen, evliliği sırasında erkekten aldığı mehri kendini boşatmak İçin geri veren ve kocası da kabul eden kadını, erkeğin boşaması ve meh*ri almasında günah yoktur


Daha sonra Allah (cc), erkeklere, kadınlarına eza ve cefa etmeme*lerini, onlarla iyi geçinmelerini, kadınların velilerine de, üç talakla boşan-mayan ve eski kocasına dönmek İsteyen kadına mani olmamalarını em*retmiştir Özellikle birleşmeleri, geçimsizliğe değil, hüsnüniyete dönüşe*cek gibi olan evliliklere, velilerin kesinlikle mani olmamaları lazımdır [424]




Ayetlerin Nüzul Sebebleri



A Cahiliyet devrinde talakta belirli bir sayı yoktu İnsan dilediği kadar talak yapabilirdi Kadının iddet müddeti bitmeye yaklaştıkça da ricat ede-


rek tekrar kadınlarını alırlardı Nitekim Resulullah (sav) devrinde bir kim*se, ailesine «Seni ne barındıracağım, ne de boşayacağım» deyince, ka*dın «Nasıl olur?» diye sordu Kocası, «Seni boşayacağım, iddet müddetinin dolması yaklaştıkça da tekrar ricat edip talakımdan döneceğim» dedi Ka*dının Resulullah (sav)'a şikayeti üzerine Allah (cc}: «Boşanma iki defadır {Ondan sonra ya İyilikle tutmak, ya güzellikte salmaktır» âyetini inzal buyurdu Bu âyetle, talak'ın sayısı belli oldu [425]


B İbn-i Cerîr et-Taberi'nin, İbn-i Abbas (ra)'tan; «CahİHyet devrinde bir kimse karısını boşar, iddeti dolmazdan ricat eder (talakını geri alır) sonra yine boşardı Bu cok sayıdaki boşama ve ricatların sebebi, kadın*lara eza ve cefaydı Ve başkalarıyla evlenmelerine mani olmakdı Bu*nun üzerine Allah (cc), «Hem kadınları boşodınız da fddetterint bitirdiler mi, artık onları ya (kendilerine ricat (e) iyilikle tutun, ya İyHİkle bırakın! âyetini inzal buyurdu Ki o bozuk ailesistemini düzeltti» [426] rivayetidir


C Buhari ve Tirmizi'nin Ma'kal bin Yesar (ra)'dan rivayetidir: «Ben (Ma'kal bin Yesar (ra)), Resulullah (sav) zamanında kız kardeşimi bir müs-lümanla evlendirdim Bir müddet sonra kocası, kardeşimi bir talakla bo*şadı İddet müddeti içersinde ricat etmedi İddet müddeti dolduktan sonra kocası ve kızkardeşim karşılıklı olarak evlenmek istediler Kız kardeşimin kocasının tekrar evlenmek isteğini «Ey yaramaz adam, daha önce ikram*da bulunarak kızkardeşimle seni evlendirdim Fakat onu boşadın Allah'a yemin ederim ki kız kardeşimi ebediyyen sına vermeyeceğim» diyerek reddettim O ise «Allah (cc) biliyor ki, benim o^a, onun bana İhtiyacı var» dedi Bunun üzerine, Allah (cc): «Kadınları boşadınız tfa kfdetlerinl bitir*diler mi, aralarında meşru blV surette anlaştıkları takdirde, artık kendl-lerbtl kocalarına nikah etmelerine engel olmayın» âyetini İnzal buyurdu


Bu emri ilafti karşısında, «Allah (cc)'ın emrine elbette itaat edip bo*yun eğeceğim» diyerek o adamı çağırdım ve kızkordeşîmle tekrar evlendir*dim» [427]




Ayetlerin Tefsirindeki İncelikler



Birinci incelik: Arap dili ve edebiyatıyla ilgili olduğundan yazılmamış*tır


İkinci incelik: Allah (cc)'ın «Boşanmış kadınlar, kendi kendilerine üç hayız ve temizlenme müddeti beklerler» âyetinde, «kendi kendilerine» ifadesini kullanırken, «Kadınlarına yaklaşmamaya yemin edenler için, 4 ay beklemek vardır» âyetinde ise, «bekleme» kelimesini, «kendi kendilerine» ifadesiyle kayıtlamomasındakl hikmet nedir? Bu soruya şöyle cevap veri*lebilir :


Âyette, türkce karşılığı, «kendi kendilerine» olan «Enfüs» kelimesinin anılması, kadınların nefsani istek ve arzularına karşı, kendi kendilerine sabrederek, beklemelerini teşvik içindir Çünkü kadınlarda yaratılış İtiba*riyle erkek arzusu çoktur Bu arzularını kendi kendilerine, nefislerini terbiye için, Allah (cc); emrine uymak üzere irade buyurmuştur, (kinci âyet de er*keklere hltâp olunduğundan, böyle bir kayıtlamaya lüzum yoktur Zira birden fazla kadınla evlenme müsadesj olduğundan erkekte, kadın arzusu azdır Bundan ötürü ikinci âyette, «kendi kendilerine» ifadesi kullanılma*mıştır


Üçüncü İncelik: Arap dili ve edebiyatıyla ilgili olduğundan tercüme


edilmiştir


Dördüncü İncelik: Fahreddin er-Rözî: «Kocaları bu bekleme müd*deti içinde barışmak isterlerse, onları geri almaya (herkesten) çok layık*tırlar» âyetindeki derin ve ince hikmet şudur: Erkek ailesiyle beraber ol*duğu zaman, ayrılığın ne olduğunu bilmez Ancak ayrıldıktan sonra onun zorluk ve elemini anlayabilir İşte bundan ötürü Allah (cc), talaktan dönme hakkını erkeklere vermiştir Allah (cc), talaktan dönmeye müsade etme*seydi, insanlar için özellikle aile hayatı için çok zorluk ve ağır durumlar ortaya çıkardı


Karı-koca arasındaki sevginin, çoğu kez ayrılmadan sonra gerçekten varolduğu görülür Bir talak ile tam bir tecrübe elde edilemezdi Bunun Icin Allah (cc), bir veya İki talakla ayrılan kişiye, talaktan dönme hakkını tanımıştır Bu tedrici dönme hakkı, Allah (cc)'ın kullarını ne kadar çok sevdiğini ve merhametli olduğunu gösterir


Beşinci İncelik: «Erkeklerin meşru suretle kadınlar üzerindeki (hak*ları) gibi kadınların do onlar üzerinde (hakları) vardır* âyetindeki ince*liklerin çoğu, Arap dili ve edebiyatıyla ilgili olduğundan alınmamamiştır Yalnız şu kadarını alıyoruz: Resulullah (sav) Veda Hacet Hutbesinde: «Ha*beriniz olsun, sizin kadınlarınız üzerinde haklarınız olduğu kadar, onla*rında sizin üzerinizde hakları vardır Sizin, onlar üzerindeki haklarınız, on-


lorın yabancı erkekler karşısına güzel elbise giyerek çıkmamaları, konuş*mamaları, kendilerini göstermemeleri, kocalarından İzin almaksızın herhan*gi bir yere gezmeye gitmemeleri ve kocaları evde bulunmadığı zamanlar yabancı bir erkeği eve olmamalarıdır Kadınların, erkekler üzerindeki hak*kı İse, onlara yeme, içme, giydirme ve oturma hususunda bir noksanlığın yapılmamasıdır» buyurdu [428]


İbn-i Abbas (ra)'dan şöyle rivayet edilmiştir: «Hanımım, bana karşı bezendiği gibi, ben de hanımıma karşı iyi giyinme ve güzel görünme ar*zusundayım Çünkü Allah (cc): «Erkeklerin meşru surette kadınlar üze*rinde (haklan) olduğu gibi kadınlarında onlar üzerinde (haklan) vardır buyurmuştur» [429]


Altıncı incelik : «(Yalnız) erkekler, onlar üzerinde (daha üstün) bir de*receye maliktirler» âyetinde, «derecenden maksat, şeref bakımından er*kekler kadınlardan üstün değil, mükellefiyet bakımından onlardan üstün*lüktür Çünkü kadının yemesi, içmesi, giyinmesi ve barınmasını temin, ko*caya aittir Yoksa koca şeref bakımından üstün değildir «Şüphesiz M sizin nezdinde en şerefliniz takvaca en ileri olanınızdır» {Hucurat: 13) buyuran Allah (cc), şerefte üstünlük ölçüsü olarak takvayı ve ibâdeti bil*dirmektedir, öyle kadınlar vardır ki, Allah (cc) katında sayısız erkekten daha faziletlidir


Yedinci incelik: İbn-i Aobas (ra)'dan varit olan rivayete göre, İslâm'da İlk «hül'ü»[430], Sabit bin Kays (ra)'ın zevcesi yapmıştır O'nun hanımı Re*sulullah (sav)'a gelerek, «Ya Rasulullah (sav), kocamla bir arada hayat sürmem mümkün değildir Allah (cc)'a yemin ederim ki, O'nun ahlak ve di*ninden dolayı değil, yalnız İslâmdan sonra tekrar küfre dönmek ve kafir otmak istemiyorum Evimin bahçesinden, kocamın uzaktan birkaç kişiyle geldiğini gördüm Onların içinde rengi en siyah, boyu hepsinden kısa ve yüzü hepsinden çirkin olarak kocamı gördüm» dedi Bu sırada gelen ve hanımının konuşmasını dinleyen Sabit bin Kays «Ya Rasüluilah (sav), malımın en iyisi olan bahçemi mehir olarak ona verdim Eğer beni İste*miyorsa, bahçemi geri versin Ondan üç talakla ayrılayım,» dedi Bunun üzerine Resulullah (sav) kadına, kocasının sözlerine karşılık ne dediğini sorunca, tEvet, boşadığı takdirde bahçesini, dilerse daha fazlasını da ve*ririm» dedi Peygamber Efendimiz (sav) de bahçeyi kocasına verdirdi ve ikisini birbirinden ayırdı [431]




Ayetlerdeki Şer’i Hükümler



Birinci hüküm: Boşcnan, boşanmış hamile ve ay hail görmeyen kadın*ların İdde" t müddetleri ne kadardır?


Allah (cc), boşanan bir kadının iddet müddeti beklemesini, «Boşan*mış kadınlar, kendi kendilerine üç hayız ve temizlenme müddeti beklerler (beklesinler)âyetiyle emretmiştir Ayette «boşanmış kadın»dan mak*sat, baliğ, hamile olmayan, adetten kesilmeyen ve kocasıyla cinsi müna*sebette bulunabilen kadındır Nikahlı olduğu halde, karı-koca arasında cinsi münasebet yoksa, kocası tarafından boşanan kadının, iddet müdde*ti yoktur Çünkü Allah (cc) «Ey imân edenler mümfn kadınları nikahlayıp ta sonra kendilerine dokunmadan, onları boşadığımz zaman, sizin fpln Ö-zerterlne sayacağınız bir İddet yoktur» (Ahzâb: 49) buyurmuştur


Kocası tarafından boşanan hamile kadının İddet müddeti, doğuma ka*dardır Zira Cenabı Hak, «Yüklü kadınların Iddetlerl fse, yüklerini va'z etmeleriyle biter» (Talâk: 4) buyurmaktadır


Hic ay hail görmeyen kadın İle yaşlılıktan dolayı adetten kesilen ka*dının İddet müddeti ise, üc aydır Çünkü Allah (cc), «Kadmlannız (cinden artık adetten kesilmiş olanlarla, henüz adetini görmemiş bulunanların (Id-detlerlnde) eğer şüphe ederseniz, onların fddetl Üç aydır» (Talâk: 4) buyur*muştur


Yukarıdaki açıklamalarımızdan da anlaşılıyor ki, (mevzu edindiğimiz) âyette, bir tahsis vardır Yani bu iddet, henüz ay hail görmeyen, yaşlılık*tan dolayı adetten kesilen ve hamile olmayan kadınlara değil, evlenip ko*casıyla cinsj münasebette bulunduktan sonra boşanan kadınlara mahsus*turtur [432]




İkinci Hüküm: Ayette, «Egrâ»Dan Murat Nedir?



Lafzı tahlillerde, «guru» kelimesinin, hem ay hail, hem de ay halinden temizlenme gibi iki zıt anlam taşıdığını açıklamıştık Fakihler, tguru» kelf-meşinin iki zıt anlamından, ay hali mi yoksa ay halinden temizlenme mı olduğu hususunda ihtilaf ederek iki görüşe ayrılmışlardır


İmam Şafii (ra) ve İmam Malik (ra)'e göre, âyetteki «yuru» kelimesin*den maksat, ay halinden temizlenme olan tuhurdur Bu görüş İbn-İ Ömer (ro) Aişe (ra) Zeyd bin Sabit (ra)'in görüşüdür ve İmam Ahmed bin Hanbel (ra)'den nakledilen iki görüşten biridir


İmam-ı Azam Ebu Hanife (ra) ve İmam Ahmed bin Hanbel (ra)'in diğer bir görüşüne göreyse, «guru» dan maksat, ay halini görmektir Bu görüş Ömer (ra), İbn-i Mesud (ra) Ebu Musa el-Eş'arî (ra) ve Ebu Derdâ (ra)'dan rivayet edilmiştir


İmam Malik (ro) ve İmam Şafii (ra)'nln delilleri


Mezheplerinin tercihi için getirdikleri bir cok delilden en veciz olan*larını aşağıya alıyoruz


1 «Selâsetün» kelimesinin sonunda, ta harfinin tesbit edilmesidir Çünkü Arap dili ve edebiyatında 3'den 10'a kadar sayılacak olan şeyler, erkek nevinden olursa, sayarken sayıların sonuna «ta» harfi eklenir Eğer dişi ise eklenmez Bundan da anlaşılıyor ki, «guru» kelimesinden maksat, tuhur kelimesidir Tuhur da, Arap dilinde erkek tabir edilen kelimelerden*dir «Guru»don maksat, ay hali kastedilseydi, âyetteki, «selâsetün» keli*mesinin, «Selâsün» elması lazım gelirdi Çünkü Türkcedeki ay hali sözü*nün Arap dilindeki karşılığı, dişi bir kelime olan hayızdtr Bundan da an*laşılıyor ki, âyetteki guru'dan maksat, ay hali değil, 2 ay hali arasındaki temizliktir


2 Hz Aişe (ra)'den şöyle rivayet edilmiştir: ««Guru'dan maksadın ne olduğunu biliyormusunuz?» «Guru'dan maksat, temizliktim buyurdu»


İmam Şafii (ra)'ye göre, kadınlar ay hali ve ondan temizlenmeyi daha iyi bilirler Çünkü iki hali de onlar yaşamaktadır, öyleyse bu hususta, Hz Aişe'nin sözü ve görüşü, herkesin görüşünden daha doğrudur [433]


3 «Ey peygamber, kadınları boşayacağınız vakit, İddetlerine doğru boşayımz» (Talâk; 1) âyetidir Ki onlar, âyeti, «Kadınlarınızı boşamak istediğiniz zaman, iddet vaktinde boşayımz,» şeklinde te'vil ederler Ay halinde olan kadını boşamak, mahzurludur Halbuki âyet, boşama zama*nının ancak temizlik zamanında olacağına delâlet eder Âyetteki, «guru» dan maksat Tuhur (temizlik) dur


İmamı Azam (ra) ve Ahmed bin Hanbel (ra)'ln delilleri:


Mezheplerinin tercih ettiği görüşün isbotı için şu delilleri anarlar:


1 İddet'ten maksat, kadın rahminin boş olduğunun bilinmesidir Bu*nun bilinmesine temizliği değil, ancak ay hali görmesi delâlet eder


İmam Ahmed bin Hanbel (ra); «Guru'dan maksadın, temizlik olduğu*nu söylüyordum Şimdi ise o görüşümden dönerek, guru'dan maksadın, ay hali olduğunu söylüyorum» [434] der


2 Resulullah (sav)'ın, Fatma binti Ebl Hübeyşe'ye, «Sen namazlarını guru günlerinde bırak» buyurdu, hadisidir Hadisten anlaşılan, guru'dan maksadın, ay hali olduğudur Çünkü ay halindeki kadının namaz kılması, haramdır [435]


3 «Resulullah (sav)'ın: «Hamile kadın çocuğunu doğuruncaya, ha*mile olmayan kadın da adet görünceye kadar, onlarla cinsi münasebette bulunulmaz» buyurdu» [436] hadisidir Resutullah (sav), kadın rahm1 temiz*liğinin, ancak hayızla olacağını buyurmuştur Alimler, alınan bir cariye rahminin temiz olmasının ancak ay hali ile olabileceğine Icma etmişlerdir Uygun olan, iddetin dolması için, kadının üç defa ay hali görmesidir Çün*kü alınan cariye ve boşanan kadın için ortak amaç, rahimlerin temizliği yani çocuk olmadığının bilinmesidir


4 Allah (cc), «eşhür» kelimesini, İddet bahsinde hayız yerine anmış-tır İddet müddetinin temizlik değil, ay hali olduğuna, «Kadınlarınız için*den artık adetten kesilmiş olanlarla, henüz adet görmemiş bulunanların (Iddetlerinde), eğer şüphe ederseniz, onların İddeti 3 aydır» (Talâk: 4) âyeti delalet eder Bu delil, Hanefilerin en kuvvetli delillerindendir


5 İddeti ay hali olarak kabul ettiğimizde, onun üç guru (hayız) ve üc kere tam temizlik olacağı anlaşılır Çünkü boşanan bir kadının iddeti, ancak 3 kez ay hali olup temizlendikten sonra sona erer Eğer iddeti üc kere temizlik ile itibar etsek, örneğin, erkek karısını temizliğin bitimine yakın boşarsa üc tuhur'un ikisi tamam, üçüncüsü az olur Tuttuğumuz yol, delil olarak diğerlerinden daha kuvvetli olur [437]


İkincj görüş (İmam-ı Azam ve İmam Ahmed-bin Hanbel) daha tercih edilir Çünkü sahih hadisler, ikinci görüşü teyid etmektedir İddetten mak*sat, kadın rahminin çocuktan temiz olduğunun bilinmesidir Bu İse temiz*likle değil, hayızfa bilinir