Tefsir Dersleri...

48 DERS HALVET VAKİTLERİNDE ODALARA GtRMEK İÇlN İZİN İSTEMENİN ADABI



58- Ey iman edenler, sağ elinizin malik olduğu (köle ve cariyeler), birde sizden olupda henüz buluğ cağına girmemiş (küçük)ler (şu) üç va*kitte, sabah namazından Önce, öğle sıcağından elbisenizi çıkaracağınız zaman, bir de yatsı namazından sonra (odanıza girecek olurlarsa) sizden izin istesinler (Bu) üç (vakit) sizin için avret (ve halvet) vakitleridir Bun*lardan sonra ise birbirinizi dolanmanızda ne sizin üzerinize, ne onların üze*rine bir vebal yoktur AHah (herşeyi) hakkıyla bilendir, tom hüküm ve hik*met sahibidir


59- Sizden olan (hür) çocuklar buluğ çağına ulaştığı zaman ken*dilerinden evvelkilerin İzin istediği gibi izin İstesinler Allah size âyetlerini böylece beyan eder Allah (herşeyi) hakkıyla bilendir, tam bir hüküm ve hikmit sahibidir


60- Kadınlardan hayızdan, evlattan kesilmiş, artık nikaha um idleri kalmamış (olan ihtiyarlara gelince: gizli) ziynet (mohafleri)ni erkeklere göstermemeleri şartıyla (dış) rubalarını bırakmalarında onlar için bir gü*nah yoktur (Bununla beraber bundan da) sakınmaları (ve Örtünmeleri) ken*diler] için daha hayırlıdır Allah hakkıyla işiten, hakkıyla bilendir




Âyetlerin Lafzî Tahlili



(Llyeste'zinküm): İzin isteme Buradaki izinden maksat, «yanınıza girebilir miyim?» demektir


(Elhulüme): Hüiüm, lügatta rüya görmektir Burada ise rüyada kadınla temasta bulunmak demektir


(Avrâtin): Avret'in çoğuludur Avret, örtülmesi ge*reken yerdir


(EI Işâi): İşâ, yatsı namazı vaktidir


(Tevvâfûne): Tavaf kelimesinin çoğuludur Tavaf, bir iş için dolaşmak demektir Buradaki anlamı hizmetçilerin etrafta hiz*met için dönmeleridir


(Vel kavâidü): Kavâid, kâid kelimesinin'çoğuludur


Kâid, çocuk yapmaktan, adetten kesilen ve evlenme umudu kalmayan ka*dınlara denir


(Gayre müteberricâtin): Müteberricât, teberrüc'ün çoğuludur Teberrüc, gizli şeyleri açmak demektir Burada ise, ka*dının ziynetini ve güzelliğini erkeklere göstermek için açması demektir




Âyetlerin İcmali Manaları



Ey Allah (cc)'a ve Resul (sav)'üne dosdoğru inanan ve şeriatı bir ni*zam, bir yol bilenler! Mülkiyetinizde bulunan köle ve cariyeleriniz ile he*nüz buluğ çağına ermeyen erkek çocuklarınız, şafak zamanı, öğlenin sı*cak zamanı ve yatsıdan sonra yanınıza girmek için sizden izin istesinler İzinsiz olarak girmesinler Zira bu vakitler uyku ve istirahat vakti olduğun*dan, izinsiz girdikleri takdirde örtünecek zaman bulamazsınız Kölelerini*ze, cariye ve çocuklarınıza bu vakitlerde odalarınıza İzinsiz girmelerinin haram olduğunu öğretin Bu vakitlerin dışında yanınıza izinsiz girmelerin*de ne sizin için, nede onlar için bir günah yoktur Çünkü onlar yanınıza yalnız hizmet İçin girerler


Allahu toala sizi hiçbir zorlukla mükellef kılmamıştır Onun bütün emir ve yasakları ancak sizin maslahatınız için vazedilmiştir Küçük çocukları*nız baliğ oldukları, büyük erkekler sınıfına girdikleri zaman onlara yüksek edebteri öğretin Kendilerinden öncekiler gibi onlar da yanınıza girmek istedikleri zaman sizden izin istesinler İşte bunlar müminlerin yapışırca-sına tutmaları gereken İslâmî emir ve edeblerdir


Evlenmekten ümid kesmiş, yaşlılıklarından dolayı erkeklerin kendile*rine kötü bir gözle bakmayacağı kadınların dış elbiselerini çıkarmalarında bir vebal yoktur Onların çarşaf ve aba gibi örtünme elbiselerini giymeme*lerinde bir beis yoktur Yalnız onlar gençler gibi örtünürlerse kendileri için daha hayırlıdır


Allahu taala insanların içinde gizli olanları da bilir, önceden yaptık*larınızı da Yaptıklarınızın mükafatını muhakkak göreceksiniz Allah (cc)'m azabından sakınınız




Âyetlerin Nüzul Se8ebleri



1- Şöyle rivayet edilir: «Esma binti Ebi Mirsed'in kölesi, girilmesini İstemediği bir zaman odasına girmiş Bunun üzerine Esma Rasulullah (sav)'a giderek «İstemediğimiz vakitlerde hizmetçilerimiz odalarımıza giri*yorlar» dedi Bunun üzerine, «Ey İman edenler, sağ elinizin malik oldu*ğu» âyeti nazil oldu» [157]


2- Mukatil bin Hayyan'dan: «Ensarilerden' bir kişi zevcesi Esma binti Ebi Mirsed İle bir yemek yaparak Resulullah (sav)'ı davet etmişlerdi O zaman Esma, Resulullah (sav)'a, «Şu ne çirkin şeydir ki karı-koca bir yatakta iken köle veya hizmetçiler odalarına giriyor» dedi Bunun üze*rine bu âyetler nazil oldu» [158]


3- Resulullah (sav) ensarilerden Müdleo isminde birini öğle zama*nı Hz Ömer'i çağırmaya gönderdi Hz Ömer uyuyordu Müdlec kapıyı ça*lıp seslenerek içeriye girdi Uyanan Hz Ömer yatakta oturunca avret yer*lerinin bir kısmı göründü Hz Ömer, «İstiyorum ki Allah (cc) oğullarımızın, hizmetçi ve kölelerimizin bu saatlerde yatak odalarımıza girmelerini ya*saklasın İçeri girerken de ancak İzin alarak girsinler» dedi Resulullah (sav)'ın yanına varınca bu âyetlerin nazil olduğunu öğrendi Allah {cc)'a şükür secdesine kapandı» [159]


4- İbni Ebi Hatem, Süddi'den şöyle rivayet eder: «Resulullah (sav)'ın sahabilerinden bir kısmı bu saatlerde zevceleri İle bir arada bulunurlardı Bunun için Allahu taala köle ve hizmetçilere bu saatlerde yatak odalarına ancak izin aldıktan sonra girmelerini emretti Bu emir, «Ey iman edenler, sağ etinizin malik olduğu» âyetiyle geldi» [160]




Âyetlerin Tefsirindeki İncelikler



Birinci incelik: Allahu taala, «Öğle sıcağından elbisenizi çıkaraca-ğfnizzamon» âyetiyle, bu öğle öncesi uyku vaktinde elbiselerin çıkarılma*sına sarahaten cevaz vermiştir Bu vaktin çok az olduğuna da «hin» ke*limesi ile işaret etmiştir Şafak vakti ile yatsı namazı sonrası için «elbise*nizi çıkaracağınız 2oman» ifadesi kullanılmamıştır Bu saatler herkes ya*tacağı için zaten elbiselerin çıkarılacağı bellidir Öyle vaktinde hizmetçi ve cariyelerin odalara girişi İzne bağlanınca elbetteki şafak ve yatsı sonrası vakitlerdeki girişler de izne tabi olacaktır Zira bu vakitler soyunma, istirahat ve uyku vakitleridir


İkinci incelik: «(Bu) üç (vakit) sizin için avret vakitleridir» denilme*sinden maksat, bu vakitlerde insanların umumiyetle elbiselerini çıkarma*larıdır Halbuki âyetteki ifadeye göre avret olan bizzat vakitlerdir Öyleyse örtülmeleri gereken de bu vakitlerdir Bu cümle izin almanın farziletini beyan için gelmiştir Allahu taala mealen sanki şöyle buyurmaktadır: Bu vakitler avret yerlerinin açıldığı vakitlerdir Bu vakitlerde yatak odalarına izin almadan girmeyin


Üçüncü İncelik: Âyette yaşlı kadınların örtünmeleri hususunda, «Sa*kınmaları kendileri için daha hayırlıdır» buyurulmuştur Bu ifade gene ka*dınların örtünmeye nasıl önem vermeleri gerektiğini ortaya koymaktadır Yaşlı kadınlar için örtünmenin daha hayırlı olduğunun İfade edilmesi, yaşlı kadınlardan da iştahı çeken soysuzlar bulunduğunu göstermektedir Bu*nun için onların da örtünmeleri daha doğrudur




Âyetlerdeki Şer’i Hükümler


Birinci Hüküm : Ayetin Muhatabı Kimlerdir?



«Ey iman edenler, sağ elinizin malik olduğu» âyetinin zahiri, hita*bın erkeklere olduğuna delalet eder


Müfessirler, bu âyetin Esma binti Ebi Mirsed hakkında nazil olduğu*nu söylerler Buna göre âyetin muhatabı hem erkekler, hem de kadınlar olmaktadır Çünkü âyetin nüzul sebebi, kat'İ olarak âyetin hükmüne gir*mektedir Âyetin zahiri herne kadar erkeklere hitab ediyorsa da nüzut se*bebi kadın olduğundan kadınlar da bu hükme girmektedirler


Fahreddin Razi şöyle der: «Bana göre evla olan, izin alma hükmünün açık bir kıyasla kadınlara da sabit olduğudur Çünkü erkeklerin avret ma*hallerini korumaları farz olunca, bütün vücudu avret olan kadınların da korunması farz olur» [161]


Ebussuud da, «Buradaki hitap özellikle erkekleredir Kadınlar-ise bu hükme nassın delaleti İle girerler» demektedir [162]


Bazı müfessirler diğer bir görüşü tercih etmişlerdir Bu görüş özet olarak şöyledir Âyetteki «Ey iman edenler» hrtabı ister erkek, İster kadın olsun, imanlı olan herkesedir Buna göre âyetteki hükme bütün kadın ve erkekler girmektedir Buna göre âyetin manası da «Ey iman ile vasiflanan-lar, Allah (cc) ve Resul (sav)'ünü tasdik edenler, köle ve cariyeleriniz yatak odalarınıza girmek istedikleri zaman sizden izin alsınlar» olur Bu görüş şer'İ hükme daha uygundur


İkinci hüküm : Âyetteki, «sağ ellerinizin malik olduğu» ifadesinden maksat nedir?


Âyetteki bu ifadeden maksat köle ve cariyelerdir Halbuki âyetin zahi*rine bakılırsa hükmün yalnız erkeklere mahsus olduğu görülür İbnİ Ömer ve Mücahid de âyetin zahirine göre hükmetmişlerdir


Cumhura göre izin alma hükmü, hem köleleri, hem de cariyeleri içine almaktadır Bunlar ister büyük olsunlar, İster küçük farketmez Taberl ve müfessirlerin ekserisinin tercih ettikleri ve sahih olan görüş de budur


Halvet vakitlerinde odalara küçük hizmetci ve çocukların girmeleri na*sıl doğru değilse, kadın olan hizmetçilerin izinsiz girmeleri de öyle doğ*ru değildjr Zira bu vakitler umumiyetle insanın soyunduğu vakittir Birçok insan vardır ki, vücudunu erkeklerin görmesini nasıl istemezse, kadınla*rın kendilerini çıplak görmelerini de öyle sevmez,


Taberî şöyle der: «Bana göre nakledilen görüşlerin en doğrusu, hem erkeklerin hem de kadınların halvet vakitlerinde odalara girmek için izin istemelerine hükmeden görüştür Çünkü Allahu taala âyette, «Sağ elinizin malik olduğu» demiştir Bu âyet köle ve cariyeyi birbirinden ayırmamıştır Öyleyse halvet vakitlerinde kölelerin odalara girmek için izin istemeleri nasıl farz İse, cariyelerin izin istemeleri de öyle farzdır» [163]




Üçüncü Hüküm Çocuklar Mükellef Olmadıkları Halde Bu Âyete Nasıl Muhatab Olurlar?



Âyetteki hitabın zahiri henüz büiuğa ermemiş küçük çocuklara ise de buluğa ermiş büyük çocukları da içine almaktadır Çünkü Allahu taala erkeklere, kölelerine, hizmetçilerine ve çocuklarına, odalarına izin aldık*tan sonra girmeleri gerektiğini öğretmelerini emretmektedir Öyleyse bu âyet zahirde herne kadar buluğa ermemiş küçük çocuklara hitap ediyorsa da hakikatta buluğa ermiş mükellef çocukları da hükmü içine almaktadır Nitekim Resulullah (sav) da, «Çocuklarınız yedi yaşına girince namaz kılmalarını emredin On yaşına girince namaz kılmadıkları takdirde dövün» buyurmuştur Hadiste nasıl yedi yaşındaki çocuğa emrediliyor, on yaşındaki çocuk dövülüyorsa halvet vakitlerinde anne babalarının yanma hem kü*çük çocuklar hem de buluğa ermiş çocuklar ancak izin alarak girebilirler




Dördüncü Hüküm: Ayetteki İzin Alma Farz Mıdır Yoksa Müstahab Mı?



Âyetteki, «Sizden İzin İstesinler» emrinin zahiri, izin istemenin farz olduğuna delalet eder Bazı alimler de âyetin zahiriyle hükmetmişlerdir


Cumhur İse, âyetteki izin İstemenin farz değil, müstahab olduğu gö*rüşündedir Çünkü bu âyet insanlara güzel ahlakı ve edebi bildirmektedir Buna göre baliğ olanlar bir ev ve odaya gireceklerinde her zaman İzin isterler Hizmetçiler, köleler ve çocuklar ise yalnız âyette belirtilen üç halvet vaktinde İzin istemek mecburiyetindedirler


Ibnl Abbas (ra)'tan şöyle rivayet edilmiştir: «Bir âyet vardır ki halkın çoğu gereğini yapmaz Bu, İzin âyetidir Ben yanımda oturan cariyeme odama izin isteyerek girmesin! emrediyorum» [164]


Cumhura göre bu âyetin hükmü neshedilmemiştir Bazı alimler ise âyetin hükmünün neshedlldiğini söylerler Zira sahabller ve tabiin bu âye*tin hilafına yaşarlardı


Cumhur İse sahabe ve tabiin devrinde yatak odalarının kilitlenecek bir kapısı, asılacak bir perdesi olmadığını ileri sürerek ve İkrime (ra)'nin, «Irak'tan birkaç kişi İbni Abbas (ra)'tan izin âyeti ile ilgili görüşünü sordu İbnİ Abbas (ra}, «Allah (cc) müminleri çok sevdiğinden ve bağışlayıcı ol*duğundan onların her İşte ve yerde örtünmelerini ister Odaların kapı yer*leri perdeli olmadığından hizmetçi ve çocuklar, efendi ve babalarının yatak odalarına habersiz girdiklerinde onları çıplak olarak görürlerdi, işte Allahu taala, onlar için daha hayırlı olacağından, halvet vakitlerinde oda*lara girmek için izin istemelerini emretti Fakat ben henüz bu âyetin hük*mü ile amel edeni görmedim» dedi» [165] rivayetine dayanarak âyetin hük*münün neshedilmediğlne hükmederler


Sahih olan, Kurtubî'nin de dediği gibi, bu âyet neshedilmemiştir İbni Abbas (raj'tan yapılan rivayet de buna delalet eder İbni Abbas (ra}'a gö*re izin isteme hükmü bjr sebebe binaen gelmiştir Bu do girenlerin içerdekileri çıplak olarak görmeleridir Bu sebeb ortadan kalkmadığına göre âyetin hükmü de neshedilmemiştir




Beşinci Hüküm: Çocuklar Kaç Yaşında Baliğ Olurlar?



«Sizden olan (hür) çocuklar buluğ çağına ulaştığı» âyeti, çocukların yalnız ihtilam olmakla mükellef ve baliğ olduklarına işaret eder


İhtilam veya aybaşı erkek ve kız çocuklarının mükellefiyet yaşı olan m buluğ çağına erdiklerinin en açık alametidir Bu hususta fakihler arasında hiç bir ihtilaf yoktur Ancak ihtilam olmayan çocukların yaş itibariyle rn kaç yaşında baliğ ve mükellef olacakları hususunda İhtilaf ederek iki gö*rüşe ayrılmışlardır,


İmam Ebu Hanife (ra)'ye göre, ihtilam olmayan çocuğun mükellefiyet yaşı 18 dir Zira Allahu taala, «Yetimin matına, rüşdüne erinceye kadar, o en güzel olanından başka bir suretle yaklaşmayın» (En'am: 152) buyur- "n muştur Çocuğun rüşde erme yaşı, İbni Abbas (ra)'tan da rivayet edildiği gibi 18 dir Kız çocukları erkek çocuklarından daha çabuk geliştikleri İçin buluğ yaşlan 17 olarak tesbit edilmiştir


İmam Şafii (ra), Hanbeli (ra), Ebu Yusuf (ra) ve Muhammed (ra)'e gö re, erkek ve kız çocuklar 15 yaşına girdikleri zaman baliğ ve mükellef sayılırlar Bunlar İbni Ömer (ra)'den yapılan şu rivayete dayanmaktadırlar: «Uhud muharebesinde Resulullah (sav)'a 14 yaşında bir çocuk arzolundu Resulullah (sav), çocuğun savaşa katılmasına izin vermedi Hendek savaşında ise 15 yaşına girmiş bir çoouğun savaşa katılmasına izin verdi»[166]


Bunlar, genellikle erkek ve kız çocuklarında İhtilam olma yaşının 15'i geçmeyeceği görüşündedirler O zaman 15 yaşı insanların buluğ ve mükellefiyet yaşıdır


Cessas: «Sizden olupda henüz buluğ çağına girmemiş» âyeti, ihtilam olmayan çocukların buluğlarının 15 yaş olduğu görüşünde olan*ların görüşünün batıl olduğuna delalet eder Zira Allahu taala bu âyette g yaşa göre baliğ olanlarla henüz İhtilam olmayanlar arasında bir ayırım yap*mamıştır Resulullan (sav) da, birçok yönden rivayet edilen «Üç sınıf İnsandan kalem kalkmıştır: Uyanıncoya kadar uyuyandan, akıllanana ka- ^ dar deliden, İhtilam olana kadar çocuktan» hadisinde 15 yaşına ulaşanlar ile ihtilam olmayanları birbirinden ayırmamıştır İbnl Ömer (ra)'den rivayet edilen, «Uhud muharebesinde» hadisinin sıhhati ise şüphelidir, , Zira Hendek muharebesi hicretin beşinci yılında olduğu halde Uhud muharebesi hicretin üçüncü yılındadır Aradaki fark nasıl bir sene olur Bu- ,„ nunla birlikte savaş izni baliğ olmakla ilgili değildir Zira bazan baliğ olan kişilerin zayıflıklarından dolayı savaşa katılmalarına izin verilmezken, baliğ olmayan gelişkin ve kuvvetli çocukların savaşa katılmalarına izin veril*miştir Nitekim Rafi' bin Hedic'in çocuk yaşta olduğu halde savaşa katılmasına izin verilirken, Sümred bin Cündeb baliğ olduğu halde savaşa ka*tılmasına izin verilmemiştir Bu da delalet ediyor ki Resulullah (sav) onların ne yaşlarına ne de ihtilam olmalarına bakmıştır»[167] der


Cessas, İmam-ı Azam (ra)'ın görüşünü destekleyen birçok şey ortaya koymaktadır Yalnız sahih olan cumhurun görüşüdür Çünkü İhtitamın hük- *x mü adetle bilinir İhtitam olma yaşı da genellikle 15 tir Zaten Hanefi mez*hebinde de muteber olan İmam Muhammed (ra) İle Ebu Yusuf (ra)'ün gö*rüşleridir