Tefsir Dersleri...

61 DERS BAŞLANILAN AMELİ TERKETMENİN HÜKMÜ



33- Ey iman edenler, Allaha İtaat edin Peygambere itaat edin, A-mellerlnizi boşa çıkarmayın


34- Küfredip de Allah yolundan sapan, sonra kafirler olarak ölenler (yok mu?) Allah onları katiyen yarlığamaz


35- Onun İçin (düşmana karşı) gevşek davranmayın Siz daha galip (ve kahir durumda) iken (düşmanları, zillet göstererek) sulha davet etme*yin Allah sizinle beraberdir Amel (ve hizmetleriniz (İn mükafatmjı asla eksiltmez O




Ayetlerin lafzî tahlili



(Tübtilû): Birşeyi zayi etmek Âyette, amellerin zayi olması manasındadır


(Seddû): Yüz çevirme ve çevirtme


(Felatehinû); Düşmana karşı gevşek davran*mayın, zay' görünmeyin


(Leyyetlreküm): Amellerinizden hiçbir şey eksil*mez




Âyetlerin İcmali Manaları



Allahu taalanın müminlere iman vasıflarıyla hitap etmesi, İman vasfı*nın Allah (cc)'ın emirlerine itaat etmeyi icabettirdiğini göstermektedir Bu icab hatırlatıldıktan sonra müminlere Allah (cc)'ın emir ve yasaklarına itaat emredilmiştir Allah (cc)'a itaat etmek insanı dünya ve ahirette kur*tuluşa götürecek yoldur Altahu taata kendisiyle beraber Resulüne itaati da emretmiştir Çünkü Resulullah (sav)'a itaat, Allah (cc)'a İtaat etmektir Şu halde müminler Resulullah (sav)'ın sünnetine uymak zorundadırlar


Aliahu taala amellerin iptal edilmesini yasaklamıştır Çünkü insanlar birçok amellerini günah, isyan, riya ve ucûb ile zayetmektedirler O halde müminlerin yapmış oldukları taatı korumaları lazımdır


Allahu taala, dilediği müminlerin, şirkin dışındaki bütün günahlarını affedeceğini beyan etmektedir Ki, bir mümin amelini günahla Ibtal edince helak olduğu zannına kapılmasın Çünkü Allah {cc)'ın fazlı bakidir Kulla*rını amelleri ile yarlığamasa bile kendi fazlı İle affeder


Kafirler küfür ve şirklerinden dolayı affedilmediğinden onlar dünyada da sizlere karşı zelil ve hakirdirler O halde ey müminler, onlarla karşılaş*tığınız zaman çekinmeyin, onlarla savaşmaktan korkmayın Zafer er veya geç sizindir O halde kafirlere zayıflık ve acz göstererek sulh İstemeyin Onları bu şekilde sulha çağırmakla kendinizi alcaltmış olursunuz Halbuki siz izzet ve kuvvet bakımından onlardan üstünsünüz Çünkü Allahu taala sizinledir ve yardımıyla sizi kuvvetlendirecektir Onun size yaptığı yardım amellerinizin karşılığı değildir Bu, amellerinizi eksiltmez Yardımına rağ*men sevabınızı tam olarak verir




Faydalı Bir Uyarı:



Abd bin Hamid ve Muhammed bin Nesrü'l-Müruzi, ibni Hatem'den o da Ebi Atlye'den şöyle rivayet etmişlerdir: «Resulullah (sav)'ın ashabı şirk yüzünden hiçbir amel nasıl fayda sağlamazsa, «la İlahe illallah» olan kelime-İ tevhldle de hiçbir günahın zarar vermeyeceğini sanıyorlardı «Ey iman edenler, Allaha İtaat edin Peygambere İtaat edin Amellerinizi boşa çıkarmayın! âyeti nazil olunca günahlarının bütün amellerini yok etme*sinden korktular» Abd bin Hamld'in rivayetinde İse şöyle denmektedir: «Onlar büyük günahlarının amellerini yok etmesinden korktular»


Ibni Nesrü't-Müruzî, İbni Cerir ve İbni Merdevî ibnl Ömer'den şöyle rivayet etmişlerdir: «Resulullah (sav)'ın sahabileri bütün iyiliklerinin mut*laka kabul olunacağını sanırlardı «Ey iman edenler, Allaha İtaat edin Pey*gambere İtaat edin Amellerinizi boşa çıkarmayın» âyeti nazil olunca, aca*ba amellerimizi ibtal eden günahlar nedir dedik Kendi kendimize bunun büyük günahlar olduğunu düşündük Bir adamın büyük bir günah işledi*ğini görünce, «Eyvah helak (cehennemlik) oldu» derdik «Şüphesiz ki Al*lah kendisine eş tanınmasını yarlığamaz Ondan başkasını, dileyeceği kim*seler için yadigar» (Nisa: 48) âyeti nazil olduktan sonra kimse hakkında birşey konuşmaz olduk Ancak bizden birisi günah İşlediği zaman ondan korkar ve affedilmesini dilerdik» [9]




Ayetlerin Tefsırindeki İncelikler



Birinci incelik: Fahreddin Razi, «Amellerinizi boşa çıkarmayın! âye*tinin tefsirinde şöyle der: «Bu âyet birkaç mana ile tefsir edilebilir Birin*cisi, tevhkJ üzere yaptığınız ibadetlere devam edin ve hiçbir şeyi foadeti-nlzde Allah (cc)'a ortak etmeyin ki, ibadetleriniz boşa çıkmasın Çünkü Allahu taala, «Andolsun ki (habibim) sana da, senden evvelki (peygamber*lere de (şu) vahyolunmuştur: Eğer (bilfarz) Alfaha ortak tanırsan, celalim hakkı için (bütün) amel (ve hareketlerin boşa gider ve muhakkak hüsra*na düşenlerden olursun» (Zümer: 65) buyurmuştur


«İkincisi, kitap ehli nasıl Resulullerine itaati terkederek, isyan ve tek-zib ederek amellerini boşa çıkardılarsa, siz de Resulün taatını terkederek amellerinizi boşa çıkarmayın Bu manayı Allahu taalanın, «Ey İman-eden*ler, seslerinizi peygamberin sesinden yüksek çıkarmayın Ona sözle bir-birinize bağırdığınız gibi bağırmayın ki siz farkına varmadan amelleriniz boşa gidi verir» (Hucurat: 2) âyeti de teyid eder


«Üçüncüsü, amellerinizi minnet ve eziyet İle boşa çıkarmayın Nite*kim Allahu taala, «Onlar İslama girdiklerini senin boftnû kakıyorlar (On*lara) deki: «Müslümanlığınızı benim başıma kakmayın Bilakis ski İmana muvaffak ettiği için size Allah minnet eder, eğer siz («İnandık» d&mentz-„ de) sadık (Insan)lorsanız» (Hucurat: 17) buyurmuştur Resulullah (sav)'a taatları İle sitem etmeleri, yani Resulullah (sav)'a, «Biz Allah (cc)'a senin İçin taat ettik, sen olmasaydın ta a t etmezdik* demeleri ihlasa aykırıdır Aİlahu taala yalnız kendisi İpin yapılan ibadeti kabul eder» [10]


Amelin İptali hususunda çeşitli görüşler vardır


Hasan-ı Basrî (ra)'ye göre, amelleri Ibtal eden İsyan ve büyük günah*lardır


Ata'ya göre, ameli ibtal eden şüphe [11] ve nifaktır Bu görüş İbni Ab-bas (ra)'tan da rivayet edilmiştir


İbni Abbas (ra), «Amefl ibtal eden riya ve ibadeti halka duyurmaktır» der


Mukatil'e göre İse, ameli ibtal eden başa kakmadır


Diğer bir görüşe göre İse yapılan ibadetin beğenilmesi ameli boşa çıkarır Ateş odunu nasıl ya kat tüketirse, yapılan ibadeti beğenmek de amelleri öyle yakar, yok eder


Başka görüşe göre de âyetteki «ameUden maksat, sadakalardır Sa*daka, verilen kişinin başına kakılırsa o, yok edilmiş olur


Kurtubî: «Bu husustaki görüşlerin hepsi birbirine yakındır Hasan-ı Basrî'nin görüşü İse hepsini toplamaktadır»[12]


İkinci incelik: «Siz daha galip (ve kahir durumda) İken (düşmanları, zillet göstererek) sulha davet etmeyin» âyetindedir Müminler müşrik ve kafirlerden daha azizdirler Çünkü Allah (cc)'a iman etmişlerdir Nitekim Aİlahu taala, «Halbuki şeref, kuvvet ve galibiyet Allahındır, peygamberin*dir, müminlerindir» buyurmuştur


Bu âyeti şöyle de tefsir etmişlerdir: Siz Allah (cc)'ı müşrik ve kafir*lerden daha İyi tanıyan ve bilenlersiniz


Cessas da şöyle demiştir: «Siz müminler, Allah (cc) katında onlar*dan daha üstün ve evlasınız»


Bütün tefsirler birbirine yakındır Şu halde iman müminleri yücelt*mektedir




Başlanılan Ameli Terketmenin Hükmü



Üçüncü incelik: Fahraddin Razi şöyle der: «Amellerinizi asla eksilt*mez O» âyeti Allah (cc)'ın müminlere bir vadidir Zira Aİlahu taala, «Allah sizinle beraberdir» âyetinde zaferin kendisine ait olduğuna işaret etmek*tedir Buna göre akla şu gelebilir: Madem ki zafer Allah (cc)'ındir, benim itibar edilecek ne amelim vardır ki bana tazim edilsin? Buna Aİlahu taala sanki bu âyetiyle cevap vermektedir: Aİlahu taala size her hususta yar*dım eder Size yardım ettiği için de amellerinizin sevabını eksiltmez Size yardımsız olarak ferden yaptığınız bir İbadet gibi de sevabınızı verir» [13]


Dördüncü incelik: «Allah sizinle beraberdir:» âyeti, insanları İzzet ve şerefe davet ettiği gibi müminleri de maneviyatlarını yükselterek düş*man karşısında zaaf göstermeden durmaya teşvik ediyor Çünkü gerçek mümin zayıf ve zelil yaşamaya razı olmaz




Ayetlerdeki Şer'ı Hükümler


Birinci Hüküm: Başlanılan İba*detin Tamamlanmadan Terkedilmeslnin Caiz Değildir



«Amellerinizi boşa çıkarmayın» âyeti başlanılan İba*detin tamamlanmadan terkedllmeslnin caiz olmadığına delalet eder


Alimler bu hususta iki görüşe ayrılmışlardır:


İmam Şafii (ra) ve İmam Hanbel (ra)'e göre, başlanılan nafile İbadet*ler tamamlanmadan terkedilebilir Yalnız bu nafile ibadet Hac ise terki caiz değildir, bunun tamamlanması farzdır Başlanılan İbadet namaz ve oruç İse tamamlanması farz değil müstahabtır


İmam Ebu Hanlfe (ra) ve İmam Malik (ra)'e göre, başlanılan nafile İbadet yarıda bırakılamaz Şayet yarıda bırakılırsa bu nafile İbadetin kaza edilmesi vactbtir


Şafii ve HanbelHedn delilleri;


Bunlara göçe başlanılan nafile ibadet, şahsın kendiliğinden yaptığı tatavvu denilen farz İbadetler türünden bir ibadettir Nafile ibadete başla*yan şahıs bunu kendi isteği ile yapmaktadır Yani bu hususta kişi kendi*sinin amiridir Kendi isteği İle başladığı bir ameli tamamlamadan bozduğu takdirde bilahare kaza etmesi vaclb olsaydı, bu ibadetin vasfının değişik olması i cab ederdi Yani tatavvu değil farz olurdu Halbuki Allahu taala, «İyilik edenlere karşı (da muahezeye) bir yol yoktur Allah'çok yarlıg ayı*cıdır, çok esirgeyicidir» (Tövbe: 91) buyurmaktadır


Mevzumuz âyete dayanarak, başlanılan nafile İbadetin tamamlanma*sının farz olduğunu söyleyenlere karşı da şunları söylerler: Âyetteki «A-meHerlnlzl boşa çıkarmayın)) İfadesinden maksat, farz olan ibadetlerin sevabını zayetmeyindir Bu âyet, amellerin sevaplarının yok edilmesini ya*saklamaktadır O halde nafile bir İbadete başlayan kişi bunu yarıda bıra*kırsa, onun üzerine bir vebal yoktur Çünkü yanda bırakılan İbadet farz değildir Ayetin lafzı herne kadar umumi ise de bunu farz ibadetlere tah*sis etmek caizdir Çünkü nafile İbadet tatavvudur Kendiliğinden yapmak da muhayyerliği Icabettirlr Dilerse yapar, dilemezse yapmaz


Hanefi ve Mallkllerln delilleri:


«Amelleriniz) boşa çıkarmayın» âyeti, başlanılan nafile ibadeti ter-ketmenin caiz olmadığına delalet etmektedir Çünkü onu yarıda bırakmak, sevabını İptal etmektir Halbuki Allahu taala amellerin boşa çıkarılmasını yasaklamıştır


- Hz Ayşe'den şöyle rivayet edilmiştir: «Hafsa İle beraber nafile oru*ca niyet etmiştik Bize beğendiğimiz bir yemek hediye edildi Biz de ye*meği yedik Resulullah (sav) yammıza gelince, tam da babasının kızı olan Hafsa benden önce, «Ben ve Ayşe nafile oruç tutuyorduk, bir yemek he*diye edilince orucumuzu bozduk» dedi Resulullah {sav), «Bu orucun ye*rine bir gün tutun» buyurdu» [14]


Şafii ve Hanbelilerin, «Kişi kendinin amiridir» sözüne karşılık da şöyle derler: İbadete başlamadan önce elbetteki bir günah yoktur Fakat İbadete azmettikten sonra onu kendisine vacip hale getirmiştir O halde kendi üzerine kendisinin vacfb kıldığı ibadeti tamamlaması da vacibtir Çünkü Allahu taala «Ey İman edenler, bağlandığınız ahldtert yerine geti*rin» (Maide: 1) buyurmuştur


Ayet umumi bir mana ifade etmektedir Yani hem farz, hem de nafile ibadeti içine almaktadır




İkinci Hüküm: Düşmanlarla Sulh Yapmak




«Onun için (düşmana karşı) gevşek davranmayın Siz daha gatlb (vs kahir durumla) iken (düşmanları, zillet göstererek) sulha davet etmeyin» âyeti, müşrik ve kafirlerden sulh talep etmenin caiz olmadığına delalet eder Ama kafirler cok kuvvetli ve sayı bakımından müslümanlara oranla cok fazla olur ve İmam onlara karşı sükut ederek sulh yapmakta mas*lahat görürse anlaşma yapabilir Nitekim Resulullah (sav), Kureyş kafir*lerinin, müslümanlarin Mekke'ye girmelerine mani olarak sulh talef> et*meleri üzerine aralarında on sene geçerli olmak üzere Hudeybiye anlaş*masını yapmıştır [15]


«Onun tein (düşmana karsı) gevşek davranmayın Siz daha flaflp (v* kahir durumda) İken (düşmanları, zillet göstererek) sulha davet etmeyin» âyeti Resulullah (sav)'ın Mekke'ye sulhan değil zaferle gireceğine İşaret etmektedir Çünkü Allahu taala bu âyetle müşriklerle sulh yapmayı ona yasaklamıştır






--------------------------------------------------------------------------------


[1] Razi Tefsiri Kebir C 7 S 52B


[2] Kurtubi, age C 16, S 228 374


[3] Cessas age, C 3, S 391


[4] Alusi, age, C 26, 3 40'tan özetle


[5] Kurtubl, age, C 16, S 229


[6] Cessas Kurtubi Alusi


[7] Şeyh Sais a«e C 4 S 75 Ceuu &«e, C 3, S 392


[8] AİusL age C 28 S 40


[9] Ebu Hayyan age, C 8, S 85


[10] Razi age, C 7 S 552


[11] Buradaki şüphe, Allah'a yapılan ibadetin sadıkane ve salihane olmaması, yani Allah'a İbadet edip etmemek hususunda düşülen şüphedir (Çev)


[12] Kurtubi, age, C 18 S 255


[13] Razi, age, C 7, S 552


[14] Malik, Tlrmizi Ebu Davud


[15] Kurtubl ar» C W S 255 Ibnl Cevzl, Hge, C 7, S 413 Cessas, a«e, C 3, S 303