Aydınlanma Düşüncesinin Tanzimata Etkileri: Cevdet Paşa Ve Şinasi

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-04-2012

Aydınlanma Düşüncesinin Tanzimata Etkileri: Cevdet Paşa ve Şinasi-II

Aydınlanma düşüncelerinin Tanzimat’taki etkilerini görmek bakımından ve yukarıda anılan iki farklı yaklaşımın hususiyetlerine intikal etmek açısından bazı Tanzimat dönemi düşünürlerinin fikirlerine daha yakından bakmak icap edecektir

Bu isimlerden ilki Cevdet Paşadır

Cevdet Paşa, her yönden “eski”ye bağlı ve eskinin üstünlüğüne inanan bir devlet adamıdır

Cevdet Paşa’nın devlet düşüncesinde en çok dikkat çeken husus, onun, devletleri birer organizma olarak değerlendirmesidir

Ayrıca o, devlet şekillerini ruhanî (dinî) ve cismanî (maddî) olmak üzere ikiye ayırır

Cismanî devletin mutlak, meşrutî ve cumhuriyet olmak üzere 3 farklı şekli vardır

Hıristiyan devlet şekilleri, içlerinde karışıklık ve kötülük barındırırken “hükümet-i islamî” her türlü karışıklıktan ve kötülükten uzak bir devlet şeklidir

Paşa’ya göre dünya üzerinde bulunan en iyi devlet şekli, İslamesaslarına dayanarak kurulmuş olan bir devlettir

Demek oluyor ki, Osmanlı Devleti’nin Batı devletlerinden almaya ihtiyaç duyduğu prensipler aracılığıyla düzenlenmesine ihtiyaç yoktur

Osmanlı Devleti’ni tazeleyebilecek ve yenileyebilecek bir kuvvet varsa, bu ancak kendi dünyasından türetilerek ortaya konacak ilkeler yoluyla gerçekleştirilebilir

[21]

Birand daha sonra Şinasi ile ilgili mülahazalara geçer ve onu Namık Kemal ve Ziya Paşa düşüncesinin ilk önderi olarak takdim eder

Şinasi, Tanzşmat hareketinin başlatıcısı olan Reşid Paşa tarafından yetiştirilmiş, Batı kültürünü tanıması açısından Avrupa’ya gönderilmiş kişilerden birisidir

Şinasi’nin üstlendiği misyon, yeni ruhu topluluğun derinliklerine yerleştirmekti

Gazete yazılarında ve şirlerinde açık bir biçimde bu görevini ifa etmeye çalışmış olan Şinasi, esaretin, bilgisizliğin ülkeyi geri bırakan sorunların başında geldiğini ve Tanzimat hareketi’nin bu çerçevede önemli olduğunu dile getirmekteydi

Şinasi’ye göre Tanzimat hareketi, öncelikle insanların hürriyet hakkını kabul etmek ve daha sonra onları içine gömüldükleri bilgisizlikten çıkartmak ve “aydınlatmak” yolunda önem arz etmekteydi

[22]

Birand, Şinasi’nin, Batı düşüncesinin etkilerini Osmanlı ülkesinde yaymak için çalışan, ancak Batı’nın her yönüyle ve tamamen taklit edilmesini arzu etmeyen bir düşünür olduğunu vurgular

Şinasi’ye göre Batı kültüründe, benimsenmesi gereken başlıca iki husus mevcuttur: Özgürlük anlayışı ve bilim

Bu iki temel kavramın esasları, Doğu-İslam dünya görüşü ve hayat anlayışı ile uzlaştırılmak suretiyle bir kaynaşma sağlanabilirdi

Bu kaynaşma için en elverişli yer de Avrupa ve Asya arasında bulunan Osmanlı imparatorluğu idi

[23]

__________________________________________________ _______________________________________

* Kamuran Birand’ın Aydınlanma Devri Devlet Felsefesinin Tanzimatta Tesirleri adlı kitabındaki görüşler çerçevesinde ele alınmıştır

[1]Ahmet ÇİĞDEM, Akıl ve Toplumun Özgürleşimi, Vadi Yay

, 1997, s

21

[2], Thomas D

DOCHHERTY, “Postmodernizm: Bir Giriş”, Postmodernist Burjuva Liberalizmi,çev Yavuz Alogan, Sarmal yay

, 1995, s

14

[3] Ahmet ÇİĞDEM, a

g

e

, s

26

[4] Alain TOURAINE, Modernliğin Eleştirisi, çev: Hülya Tufan, Yapı Kredi Yay

, 1995, s

25-26

[5] M

Rosenthal, P

Yudin, çev

Enver Aytekin, Aziz Çalışlar, Felsefe Sözlüğü, Sosyal yay

, 1972, s

44

[6] Kâmuran Birand, Aydınlanma Devri Devlet Felsefesinin Tanzimatta Tesirleri, Son Havadis Matb

, Ankara, 1955, s

5

[7] Kâmuran Birand, a

g

e

, s

5

[8] Kâmuran Birand, a

g

e

, s

6 vd

[9] Kâmuran Birand, a

g

e

, s

9

[10] Kâmuran Birand, a

g

e

, s

10

[11] Kâmuran Birand, a

g

e

, s

10 vd

[12] Skirbekk, N

Gilje, Felsefe Tarihi, çev

E

Akbaş-Ş

Mutlu, Üniversite yay

, s

316

[13] Kâmuran Birand, a

g

e

, s

14 vd

[14] George SABINE, Siyasal Düşünceler Tarihi II, Çev

Alp Öktem, Türk Siyasi İlimler Derneği Yayını, Ankara 1969, s

212

[15] Kâmuran Birand, a

g

e

, s

14

[16] Kâmuran Birand, a

g

e

, s

18 vd

[17] Kâmuran Birand, a

g

e

, s

19

[18] Kâmuran Birand, a

g

e

, s

20 vd

[19] Kâmuran Birand, a

g

e

, s

21

[20] Kâmuran Birand, a

g

e

, s

21 vd

[21] Kâmuran Birand, a

g

e

, s

23-25

[22] Kâmuran Birand, a

g

e

, s

25

[23] Kâmuran Birand, a

g

e

, s

25 vd

thelosthighway

blogcu

com'dan alınmıştır

***

08-04-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Aydınlanma Düşüncesinin Tanzimata Etkileri: Cevdet Paşa Ve Şinasi Aydınlanma Düşüncesinin Tanzimata Etkileri: Cevdet Paşa ve Şinasi-II Aydınlanma düşüncelerinin Tanzimat’taki etkilerini görmek bakımından ve yukarıda anılan iki farklı yaklaşımın hususiyetlerine intikal etmek açısından bazı Tanzimat dönemi düşünürlerinin fikirlerine daha yakından bakmak icap edecektir Bu isimlerden ilki Cevdet Paşadır Cevdet Paşa, her yönden “eski”ye bağlı ve eskinin üstünlüğüne inanan bir devlet adamıdır Cevdet Paşa’nın devlet düşüncesinde en çok dikkat çeken husus, onun, devletleri birer organizma olarak değerlendirmesidir Ayrıca o, devlet şekillerini ruhanî (dinî) ve cismanî (maddî) olmak üzere ikiye ayırır Cismanî devletin mutlak, meşrutî ve cumhuriyet olmak üzere 3 farklı şekli vardır Hıristiyan devlet şekilleri, içlerinde karışıklık ve kötülük barındırırken “hükümet-i islamî” her türlü karışıklıktan ve kötülükten uzak bir devlet şeklidir Paşa’ya göre dünya üzerinde bulunan en iyi devlet şekli, İslamesaslarına dayanarak kurulmuş olan bir devlettir Demek oluyor ki, Osmanlı Devleti’nin Batı devletlerinden almaya ihtiyaç duyduğu prensipler aracılığıyla düzenlenmesine ihtiyaç yoktur Osmanlı Devleti’ni tazeleyebilecek ve yenileyebilecek bir kuvvet varsa, bu ancak kendi dünyasından türetilerek ortaya konacak ilkeler yoluyla gerçekleştirilebilir[21] Birand daha sonra Şinasi ile ilgili mülahazalara geçer ve onu Namık Kemal ve Ziya Paşa düşüncesinin ilk önderi olarak takdim eder Şinasi, Tanzşmat hareketinin başlatıcısı olan Reşid Paşa tarafından yetiştirilmiş, Batı kültürünü tanıması açısından Avrupa’ya gönderilmiş kişilerden birisidir Şinasi’nin üstlendiği misyon, yeni ruhu topluluğun derinliklerine yerleştirmekti Gazete yazılarında ve şirlerinde açık bir biçimde bu görevini ifa etmeye çalışmış olan Şinasi, esaretin, bilgisizliğin ülkeyi geri bırakan sorunların başında geldiğini ve Tanzimat hareketi’nin bu çerçevede önemli olduğunu dile getirmekteydi Şinasi’ye göre Tanzimat hareketi, öncelikle insanların hürriyet hakkını kabul etmek ve daha sonra onları içine gömüldükleri bilgisizlikten çıkartmak ve “aydınlatmak” yolunda önem arz etmekteydi[22] Birand, Şinasi’nin, Batı düşüncesinin etkilerini Osmanlı ülkesinde yaymak için çalışan, ancak Batı’nın her yönüyle ve tamamen taklit edilmesini arzu etmeyen bir düşünür olduğunu vurgular Şinasi’ye göre Batı kültüründe, benimsenmesi gereken başlıca iki husus mevcuttur: Özgürlük anlayışı ve bilim Bu iki temel kavramın esasları, Doğu-İslam dünya görüşü ve hayat anlayışı ile uzlaştırılmak suretiyle bir kaynaşma sağlanabilirdi Bu kaynaşma için en elverişli yer de Avrupa ve Asya arasında bulunan Osmanlı imparatorluğu idi[23] __________________________________________________ _______________________________________ * Kamuran Birand’ın Aydınlanma Devri Devlet Felsefesinin Tanzimatta Tesirleri adlı kitabındaki görüşler çerçevesinde ele alınmıştır [1]Ahmet ÇİĞDEM, Akıl ve Toplumun Özgürleşimi, Vadi Yay, 1997, s 21 [2], Thomas D DOCHHERTY, “Postmodernizm: Bir Giriş”, Postmodernist Burjuva Liberalizmi,çev Yavuz Alogan, Sarmal yay, 1995, s 14 [3] Ahmet ÇİĞDEM, age, s26 [4] Alain TOURAINE, Modernliğin Eleştirisi, çev: Hülya Tufan, Yapı Kredi Yay, 1995, s 25-26 [5] M Rosenthal, P Yudin, çev Enver Aytekin, Aziz Çalışlar, Felsefe Sözlüğü, Sosyal yay, 1972, s 44 [6] Kâmuran Birand, Aydınlanma Devri Devlet Felsefesinin Tanzimatta Tesirleri, Son Havadis Matb, Ankara, 1955, s 5 [7] Kâmuran Birand, age, s 5 [8] Kâmuran Birand, age, s 6 vd [9] Kâmuran Birand, age, s 9 [10] Kâmuran Birand, age, s 10 [11] Kâmuran Birand, age, s 10 vd [12] Skirbekk, N Gilje, Felsefe Tarihi, çev E Akbaş-ŞMutlu, Üniversite yay, s 316 [13] Kâmuran Birand, age, s 14 vd [14] George SABINE, Siyasal Düşünceler Tarihi II, Çev Alp Öktem, Türk Siyasi İlimler Derneği Yayını, Ankara 1969, s212 [15] Kâmuran Birand, age, s 14 [16] Kâmuran Birand, age, s 18 vd [17] Kâmuran Birand, age, s 19 [18] Kâmuran Birand, age, s 20 vd [19] Kâmuran Birand, age, s 21 [20] Kâmuran Birand, age, s 21 vd [21] Kâmuran Birand, age, s 23-25 [22] Kâmuran Birand, age, s 25 [23] Kâmuran Birand, age, s 25 vd thelosthighwayblogcucom'dan alınmıştır ***