Safran ( Crocus Sativus ) - Dünyanın En Pahalı Baharatı

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-04-2012

TARİHÇE

Safran yetiştiriciliğinin tarihi 3

000 yıl öncesine kadar uzanır

Kültür bitkisi olan safranın doğada bulunan öncülü Crocus cartwrightianustur

Yetiştiriciler, aşırı uzun tepeciğe sahip olan örnekleri seçerek yetiştirdi

Bunun sonucunda C

cartwrightianusun kısır bir mutant formu olarak C

sativus Bronz Çağında Girit’te ortaya çıktı

Uzmanlara göre safrandan bahseden ilk doküman MÖ 7

yüzyıldan kalma Asurlular döneminde Asurbanipal tarafından toplatılan bir botanik kaynakçasıdır

Bundan sonra 4

000 yıl boyunca safranın 90 kadar hastalığın tedavisinde kullanıldığına dair dokümantasyon ortaya çıkarılmıştır

O tarihlerden beri Akdeniz bölgesinde hem baharat hem de ilaç olarak kullanılan safran yavaş yavaş Avrasya’nın diğer bölgeleriyle Kuzey Afrika ve Kuzey Amerika’ya kadar yayılmıştır

Son yıllarda safran üreticiliği Okyanusya kıtasına da uzanmıştır

"Xeste 3" binasındaki freskten "Safran Toplayıcıları" detayı

Bu fresk Santorini adasında eski bir Minos yerleşimi olan
Akrotiri’de bulunan safran ile ilgili birçok freskten birisidir

Akdeniz
Minos uygarlığı zamanında MÖ 1500–1600 yılları arasında safranın tedavi amaçlı ilaç olarak kullanıldığını gösteren saray freskleri bulunmuştur

Sonraları Yunan efsanelerinde Kilikya’ya yapılan deniz yolculuklarından bahsedilir

Maceraperestlerin oraya dünyanın en değerli safranı olduğuna inandıkları safranı bulma ümidiyle gittiği aktarılır

Başka bir efsanede Crocus ve Smilax’tan bahseder

Büyülenen Crocus ilk safran bitkisine dönüşür

Antik Akdeniz ulusları; Mısırlı parfümcüler, Gazalı doktorlar, Rodoslu kasabalılar, ve Yunan hetaerae adı verilen saray kadınları parfümlerde, merhemlerde potpurilerde, maskaralarda, kutsal sunaklarda, ve tıbbi tedavilerde safran kullanmıştır

Helenistik Mısır döneminin sonlarında Kleopatra'nın, sevişmelerinin daha zevkli geçmesi için banyosunda safran kullandığı bilinir

Mısır'lı sağlıkçılar her türlü gastroentestinal tedavi için safranı kullanırdı

Sidon ve Tyre gibi şehirlerde de safran dokumaların boyanmasında
kullanılmıştır

Asya

Jaini tanr‎s‎ Bhagavan Gomateshwara Bahubali’nin
17,8 m

’lik monolit heykeli

Hindistan’da Shravanabelagola’da 978–993 y‎llar‎nda oyulmu‏tur

Her on iki y‎ılda bir Mahamastakabhisheka festivalinin bir parças‎i olarak binlerce inanan taraf‎ndan safranla yaًğlan‎r

Irak’ta 50

000 yıllık tarihöncesi hayvan tasvirlerinde safran-bazlı pigmentlere rastlanmıştır

Sonraları Sümerler doğada büyüyen safranı tedavi ve sihirli iksir yapmak için kullandı

Safran, MÖ 2

binyılda Minos saray kültüründen çok daha önce bir ticaret malı olarak kullanılıyordu

Yahudi dilinde Süleyman’ın Şarkısı’nda da safrandan saygıyla sözedilir

Antik Persler MÖ 10

yüzyılda Derbena, İsfahan, ve Horasan şehirlerinde Fars safranı (Crocus sativus 'Hausknechtii') yetiştirdi

Bu yerlerde safran lifleri tanrılara sunulan dokumalarda, boya, parfüm, ve ilaçlarda kullanılmıştır

Safran lifleri yataklara serpilmiş, ve melankoli krizlerini iyileştirmek için sıcak çaylarla karıştırılmıştır

Perslilerin safranı uyuşturucu maddelerle birlikte ve afrodizyak olarak kullandığı da sanılmaktadır

Asya seferleri sırasında Büyük İskender safranı içecek ve yiyeceklerinde kullandığı gibi savaş yaralarını tedavi amacıyla banyosunda da kullanmıştır

Safran’ın Güney Asya’ya gelişiyle ilgili birbiriyle çelişen teoriler bulunur

Geleneksel Keşmir ve Çin söylencelerine göre safran 900 ile 2500 yıl önce bir zamanda buralara ulaşmıştır

Fenikeliler Keşmir safranını boya olarak ve melankoli tedavisi için pazarlamışlardı

Daha sonra tüm Güney Asya’da yemeklerde ve boya olarak safran kullanımı yaygınlaşmıştır

Örneğin Hindistan’da Budist keşişler Buddha Siddhartha Gautama'nın ölümünden sonra safran renkli giysiler giymeye başlamışlardır

Avrupa

Avrupa’da Roma İmparatorluğu’nun çöküşünden sonra safran yetiştiriciliği oldukça azaldı

Safran Avrupa’ya Endülüslüler’in İspanya, Fransa ve İtalya’ya girmesiyle birlikte geri döndü

14

yüzyıldaki Kara Veba salgını sırasında safran bazlı ilaçlara olan talep çok yüksek miktarlara ulaşınca Venedik ve Ceneviz gemileri Rodos gibi Güney Akdeniz’de bulunan yerlerden safran getirdiler

Soylular tarafından böyle bir gemi yükünün çalınması nedeniyle ondört hafta süren "Safran Savaşı" çıktı

Safran nedeniyle ortaya çıkan çatışmalar ve safran korsanlığının saldığı korku nedeniyle Basel’de başarılı bir şekilde safran kültürüne başlandı

Safran yetiştiriciliği ve ticareti daha sonra da Nürnberg’e sıçramıştır

Çok kısa bir süre sonra da safran yetiştiriciliği özellikle Norfolk ve Suffolk olmak üzere İngiltere’nin tamamına yayılmıştır

Schwenkfelder Kilisesi üyeleri yanlarında taşıdıkları bir sandık safran soğanıyla göçettikleri Amerika kıtasına safranı getirmiştir

1730 yılında tüm doğu Pensilvanya’da safran yetiştiriliyordu

Karayiplerdeki İspanyol kolonilerinin büyük miktarlarda bu yeni Amerikan safranından satınalması ve yüksek talep nedeniyle Philadelphia emtia borsasında safranın liste fiyatı altına denkti

1812 Savaşı’nda safran taşıyan birçok gemi batırıldıktan sonra Karayiplerle olan safran ticareti ortadan kalkmıştır

Yine de yِöresel olarak keklerde, makarnalarda, tavuk ve alabalık çorbalarında kullanılmak üzere az miktarda da olsa Pensilvanya’da safran üretimi devam eder

Günümüzde Kuzey Amerika’da Lancaster County, Pensilvanya’da safran üretimi devam etmektedir

08-04-2012	#3
Prof. Dr. Sinsi	Safran ( Crocus Sativus ) - Dünyanın En Pahalı Baharatı TARİHÇE Safran yetiştiriciliğinin tarihi 3000 yıl öncesine kadar uzanır Kültür bitkisi olan safranın doğada bulunan öncülü Crocus cartwrightianustur Yetiştiriciler, aşırı uzun tepeciğe sahip olan örnekleri seçerek yetiştirdi Bunun sonucunda C cartwrightianusun kısır bir mutant formu olarak C sativus Bronz Çağında Girit’te ortaya çıktı Uzmanlara göre safrandan bahseden ilk doküman MÖ 7 yüzyıldan kalma Asurlular döneminde Asurbanipal tarafından toplatılan bir botanik kaynakçasıdır Bundan sonra 4000 yıl boyunca safranın 90 kadar hastalığın tedavisinde kullanıldığına dair dokümantasyon ortaya çıkarılmıştır O tarihlerden beri Akdeniz bölgesinde hem baharat hem de ilaç olarak kullanılan safran yavaş yavaş Avrasya’nın diğer bölgeleriyle Kuzey Afrika ve Kuzey Amerika’ya kadar yayılmıştır Son yıllarda safran üreticiliği Okyanusya kıtasına da uzanmıştır "Xeste 3" binasındaki freskten "Safran Toplayıcıları" detayı Bu fresk Santorini adasında eski bir Minos yerleşimi olan Akrotiri’de bulunan safran ile ilgili birçok freskten birisidir Akdeniz Minos uygarlığı zamanında MÖ 1500–1600 yılları arasında safranın tedavi amaçlı ilaç olarak kullanıldığını gösteren saray freskleri bulunmuştur Sonraları Yunan efsanelerinde Kilikya’ya yapılan deniz yolculuklarından bahsedilir Maceraperestlerin oraya dünyanın en değerli safranı olduğuna inandıkları safranı bulma ümidiyle gittiği aktarılır Başka bir efsanede Crocus ve Smilax’tan bahseder Büyülenen Crocus ilk safran bitkisine dönüşür Antik Akdeniz ulusları; Mısırlı parfümcüler, Gazalı doktorlar, Rodoslu kasabalılar, ve Yunan hetaerae adı verilen saray kadınları parfümlerde, merhemlerde potpurilerde, maskaralarda, kutsal sunaklarda, ve tıbbi tedavilerde safran kullanmıştır Helenistik Mısır döneminin sonlarında Kleopatra'nın, sevişmelerinin daha zevkli geçmesi için banyosunda safran kullandığı bilinir Mısır'lı sağlıkçılar her türlü gastroentestinal tedavi için safranı kullanırdı Sidon ve Tyre gibi şehirlerde de safran dokumaların boyanmasında kullanılmıştır Asya Jaini tanr‎s‎ Bhagavan Gomateshwara Bahubali’nin 17,8 m’lik monolit heykeli Hindistan’da Shravanabelagola’da 978–993 y‎llar‎nda oyulmu‏tur Her on iki y‎ılda bir Mahamastakabhisheka festivalinin bir parças‎i olarak binlerce inanan taraf‎ndan safranla yaًğlan‎r Irak’ta 50000 yıllık tarihöncesi hayvan tasvirlerinde safran-bazlı pigmentlere rastlanmıştır Sonraları Sümerler doğada büyüyen safranı tedavi ve sihirli iksir yapmak için kullandı Safran, MÖ 2 binyılda Minos saray kültüründen çok daha önce bir ticaret malı olarak kullanılıyordu Yahudi dilinde Süleyman’ın Şarkısı’nda da safrandan saygıyla sözedilir Antik Persler MÖ 10 yüzyılda Derbena, İsfahan, ve Horasan şehirlerinde Fars safranı (Crocus sativus 'Hausknechtii') yetiştirdi Bu yerlerde safran lifleri tanrılara sunulan dokumalarda, boya, parfüm, ve ilaçlarda kullanılmıştır Safran lifleri yataklara serpilmiş, ve melankoli krizlerini iyileştirmek için sıcak çaylarla karıştırılmıştır Perslilerin safranı uyuşturucu maddelerle birlikte ve afrodizyak olarak kullandığı da sanılmaktadır Asya seferleri sırasında Büyük İskender safranı içecek ve yiyeceklerinde kullandığı gibi savaş yaralarını tedavi amacıyla banyosunda da kullanmıştır Safran’ın Güney Asya’ya gelişiyle ilgili birbiriyle çelişen teoriler bulunur Geleneksel Keşmir ve Çin söylencelerine göre safran 900 ile 2500 yıl önce bir zamanda buralara ulaşmıştır Fenikeliler Keşmir safranını boya olarak ve melankoli tedavisi için pazarlamışlardı Daha sonra tüm Güney Asya’da yemeklerde ve boya olarak safran kullanımı yaygınlaşmıştır Örneğin Hindistan’da Budist keşişler Buddha Siddhartha Gautama'nın ölümünden sonra safran renkli giysiler giymeye başlamışlardır Avrupa Avrupa’da Roma İmparatorluğu’nun çöküşünden sonra safran yetiştiriciliği oldukça azaldı Safran Avrupa’ya Endülüslüler’in İspanya, Fransa ve İtalya’ya girmesiyle birlikte geri döndü 14 yüzyıldaki Kara Veba salgını sırasında safran bazlı ilaçlara olan talep çok yüksek miktarlara ulaşınca Venedik ve Ceneviz gemileri Rodos gibi Güney Akdeniz’de bulunan yerlerden safran getirdiler Soylular tarafından böyle bir gemi yükünün çalınması nedeniyle ondört hafta süren "Safran Savaşı" çıktı Safran nedeniyle ortaya çıkan çatışmalar ve safran korsanlığının saldığı korku nedeniyle Basel’de başarılı bir şekilde safran kültürüne başlandı Safran yetiştiriciliği ve ticareti daha sonra da Nürnberg’e sıçramıştır Çok kısa bir süre sonra da safran yetiştiriciliği özellikle Norfolk ve Suffolk olmak üzere İngiltere’nin tamamına yayılmıştır Schwenkfelder Kilisesi üyeleri yanlarında taşıdıkları bir sandık safran soğanıyla göçettikleri Amerika kıtasına safranı getirmiştir 1730 yılında tüm doğu Pensilvanya’da safran yetiştiriliyordu Karayiplerdeki İspanyol kolonilerinin büyük miktarlarda bu yeni Amerikan safranından satınalması ve yüksek talep nedeniyle Philadelphia emtia borsasında safranın liste fiyatı altına denkti 1812 Savaşı’nda safran taşıyan birçok gemi batırıldıktan sonra Karayiplerle olan safran ticareti ortadan kalkmıştır Yine de yِöresel olarak keklerde, makarnalarda, tavuk ve alabalık çorbalarında kullanılmak üzere az miktarda da olsa Pensilvanya’da safran üretimi devam eder Günümüzde Kuzey Amerika’da Lancaster County, Pensilvanya’da safran üretimi devam etmektedir