İş Yerinde Psikolojik Taciz ( Mobbing)

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-04-2012

İŞYERİNDE PSİKOLOJİK TACİZ (MOBBİNG)

‘‘Mobbing’’in Tanımı

Latince “mobile vulgus” dan türeyen Mobbing terimi; psikolojik şiddet, baskı, kuşatma, taciz, rahatsız etme veya sıkıntı verme, özellikle hiyerarşik yapılanmış gruplarda ve kontrolün zayıf olduğu örgütlerde, gücü elinde bulunduran kişinin ya da grubun, diğerlerine psikolojik yollardan, uzun süreli sistematik baskı uygulaması olarak tanımlanır

Son zamanlarda psikoloji, sosyoloji ve hukuk gibi çeşitli alanlarda disiplinlerararası çalışılan bir konu haline gelen “Mobbing”, ilk olarak 1960’larda bir hayvanbilimci olan Konrad Lorenz tarafından, büyük bir hayvanın tehdidine karşı daha küçük hayvan gruplarından gelen karşı saldırıları isimlendirmek için kullanılmıştır

Sonraki yıllarda İsveçli Hekim Peter-Paul Heinemann, ‘’çocuklardan oluşan küçük grupların yine tek bir çocuğa karşı giriştiği zarar verici davranışları’’ tanımlamak için Mobbingi tercih ederken, bir başka İsveçli Heinz Leymann’ın 1984 yılında hazırladığı raporda, terim, işyerinde psikolojik şiddet, işyeri zorbalığı anlamına gelmektedir

Uzun bir süre zorbalık, kötü muamele, işyeri terörü, işyeri zorbalığı, iş (çalışan) tacizi, yıldırma, duygusal taciz, kurban etme, gözdağı verme, sözlü taciz, yatay şiddet, psikolojik terör gibi farklı adlarla anılan mobbing, günümüzde, örgüt psikolojisi üzerine çalışanların işyerindeki psikolojik şiddeti tanımlamak amacıyla kullandıkları bir kavram haline gelmiştir

Leymann’ın tanımlamasına göre, mobbing; düşünce, inanç, etnik, cinsiyet ayrılığı, kıskançlık, hasetlik gibi her türden duygu ve faktörün öne çıkabileceği bir psiko-terördür Mobbing uygulamalarında, yaş, ırk, cinsiyet ayrımı gözetilmez, taciz, rahatsız etme ve kötü davranış yoluyla herhangi bir kişiye yöneltilir ve kişiyi iş yaşamından dışlamak amacıyla kasıtlı olarak duygusal bir saldırı uygulanır

MOBBİNG UYGULANAN KİŞİLERİN VE İŞYERLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ

MOBBİNG UYGULANAN KİŞİLERİN BENZER ÖZELLİKLERİ

Heinz Leymann, mobbinge uğrayanların genel özelliklerini aşağıdaki gibi sıralamıştır:

İşini çok iyi, hatta mükemmel yapan;
İlişkileri olumlu olan ve çevresindekilerce sevilen;
Çalışma ilkeleri ve değerleri sağlam, bunlardan ödün vermeyen;
Dürüst ve güvenilir, kuruluşa sadık;
Bağımsız ve yaratıcı;
Zorbanın yeteneklerinden üstün özelliklere sahip olan kişiler;
Bazen de işyerinde sessiz, çevresiyle hemen iletişim kuramayanlar

Prof Pınar Tezcan ile yardımcı doçentler Fuat Bayram ve Hediye Ergin’in hazırladığı 'İşyerinde Psikolojik Taciz' isimli eserde ise, işyerinde psikolojik tacize uğrayan mağdurlar 18 ayrı karakter tipinde incelenmektedir:

Dalgın: Etrafında olan bitenin farkında değildir

Neşeli: Arkadaşlarını eğlendirir, güldürür, devamlı neşelidir

Gerçek dost: Herkesle iyi geçinir, içten duygularla yaklaşır

Popülerliği kıskançlığa neden olur

Günah keçisi: Grup içinde her türlü suç üzerine atılır

Eleştirilerin değişmez hedefi odur

Kendini beğenmiş: Kendisini herkesten üstün görme eğilimi vardır

Çok önemli biri olduğuna inanır

Çoğu kez böyle olmadığını göstermek isteyenlerin tacizine uğrar

Uşak: Her zaman amirini mutlu etmek ister

Bu tarz davranışlar diğer çalışanların tacizde bulunmaları için ortam oluşturur

Dürüst iş arkadaşı: Çok dürüst ve doğrudur

Ancak dürüstlüğü nedeniyle açıkça her problemin üstüne gitmesi rahatsızlık meydana getirir

Dürüstlüğü birtakım kişilerin işine gelmediği için mobbing kurbanı olmaya adaydır

Hipokondriyak: Hastalık hastası olarak tanımlanan bu kişi, sürekli şikâyet eder

Bu yakınmalar sıkıntı vermeye başladığı için hedef haline gelir

Prof Dr Acar Baltaş ise, yıldırmaya hedef olan kişilerin özelliklerini aşağıdaki gibi sıralamıştır:

Çoğu kez üstün mesleki özelliklere sahip kişiler yıldırmaya hedef olabilirler

Yetkinlik düzeyleri yüksek, yaratıcı, dürüst, başarı yönelimli, kendilerini işlerine adamış kişiler bazı kişileri rahatsız edebilir ve şimşekleri üzerlerine çekebilirler

Bu tür kişiler, insanlara güven duyar, iyi niyetlidir, politik davranmayı bilmez

Kurumlarına çok bağlıdırlar ve işleriyle özdeşleşmişlerdir

İşlerini kaybetmek, onları daha da derinden etkiler

Stresle başa çıkamadıkları için özel yaşamları da bozulur, sağlık sorunları baş gösterir

MOBBİNG UYGULANAN İŞYERLERİNİN BENZER ÖZELLİKLERİ

Mobbing, kâr amacı gütmeyen kuruluşlarda, okullarda ve sağlık sektöründe daha yaygın görünse de, yüksek işsizlik oranları ve dolayısıyla çalışanın değersiz görülmesi nedeniyle her işyerinde ve her türlü kuruluşta rastlanabilir

Organizasyon bozukluğunun daha fazla olduğu işyerlerinde, disiplin getirmek, verimliliği artırmak, refleksleri koşullandırma (askeri disiplin) öne sürülerek yapılmakta ve meşrulaştırılmaktadır

Prof Dr Nevzat Tarhan, mobbingin şirket kültürü oluşmamış, patron odaklı firmalarda daha çok yaşandığını belirtirken, Prof

Acar Baltaş’a göre, akılcı ve insan kaynağına değer veren yönetimlere sahip şirketlerde, yıldırma hareketine az rastlanır

Genellikle yönetim zaafı olan ya da kârlılığı, verimliliği ve disiplini en öncelikli değer olarak gören, ekip çalışmasının yapılamadığı, iletişim kanallarının kapalı olduğu, çatışmaların örtbas edildiği, günah keçisi anlayışının bulunduğu kurumlarda ortaya çıkar

MOBBİNG UYGULAYAN KİŞİLERİN KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ VE DAVRANIŞ NEDENLERİ

Mobbing yapanlar, aşırı kontrolcü, işine geldiğinde aşırı kuralcı, korkak, nevrotik ve iktidar açlığı olan kişiler olarak tanımlanır

Aslında mobbing, iktidar açlığı olmasına rağmen bu kudretten yoksun olup da, “ben olamadım ama seni de bu göreve getirmemek ve mutsuz etmek için elimden geleni yaparım” diyenlerin ruh halini yansıtır

Dedikodu yapmak için bir iş yerinde sadece iki çalışanın bulunması bile yeterlidir

Birçok insan dedikodudan sürekli şikâyet etse de, isteyerek veya istemeyerek dedikodu çarkına girer, bu da etrafında belirli bir güç oluşturmak isteyen mobbing uygulayıcılar için uygun bir zemin hazırlar

Burada mobbingcinin etrafında oluşturduğu güç halesinden etkilenen ve onun tarafından kollanan silik kişilikli taşıyıcılar ise, dedikodu çarkının hızlı dönmesini dolayısıyla mobbingcinin etkisini artırmasını ve etki alanını genişletmesini sağlar

Mobbing uygulayan kişilerin ve kurbanların kişilik özellikleri ile işyeri şartları mobbingin nedenlerini açıklar

Leymann bunları şu şekilde sınıflandırır:

1

Kişileri grup kuralını kabul etmeye zorlamak
2

Düşmanlıktan hoşlanmak
3

Can sıkıntısı içinde zevk arayışı
4

Önyargıları pekiştirmek
5

Psikolojik taciz uygulayanın kötü kişiliği ve patron olarak bunu hak olarak görmesi, şişirilmiş benmerkezcilik, narsist kişilik, çocukluk travmaları…

Prof Baltaş ise, mobbinge başvuranların, genellikle, kendi eksik taraflarını, korku ve güvensizliklerini, bir başkasını küçük düşürerek telafi etmeye çalışan, farklılıklara karşı hoşgörüsüz, ikiyüzlü, kendini üstün gören ya da göstermek isteyen, aşırı denetleyici ve kıskanç kişiler olduklarını ve hedef aldıkları kişinin zor durumlarıyla eğlenerek, kendi yetersizlik duygularını yenmeye çalıştıklarını vurgulamaktadır

Kötü kişilikli olmak: Bu kişiler genellikle kendi itibarlarını yükseltmek için kötü niyetli ve hileli eylemlere başvurur

Aşırı denetleyici, korkak ve sinirli bir yapıya sahiptirler

Korku ve güvensizliklerini bir başkasına çamur atarak yenmeye çalışırlar

Kendi hasta kişiliklerini saklamak amacıyla diğerlerinin manevi gelişimini önleyecek şekilde güç kullanma eğilimindedirler

Bu nedenle “günah keçisi” ararlar

Ayrıcalıklı hak sahibi olduğuna inanmak: İşyeri sahipleri, örgüt hiyerarşisinde çalıştıkları için kendilerinin güç uygulama ayrıcalığına sahip olduğunu düşünüyor

Sözde lider olan bu kişiler, gerçekte lider sayılamazlar

Narsist kişilikli olma: Narsist kişiler her zaman özel işlem görme beklentisi ile kendilerini hukuk ve ahlak ilkelerinin üzerinde görürler

Hiyerarşik kademelerde hızla yükselmek için her yöntemi kullanabilirler

Bekledikleri hayranlığı ve takdiri kendilerine göstermeyen bireylere karşı acımasız olabilirler

Yıldırma sürecinde başa çıkılması en zor olan kişiler narsistlerdir

Prof

Tezcan ile yardımcıları, işyerinde psikolojik taciz uygulayan yöneticileri bu davranışa iten ortak özelliğin ‘’kendi eksikliğini gidermek’’ olduğunu vurgulayarak, 15 ayrı mobbingci tipi sıralamaktadır

İlginç mobbingci tiplerinden bazıları aşağıdadır:

Fesat mobbingci: Yeni kötülükler arayan bir kişidir

İftiralarla başkalarını yaralamaya çalışır

Pusuda bekleyen mobbingci: İzleyici konumundadır, hedef kişiye bariz saldırmasa da pusuda bekler

Mağdura yapılan tacizi durdurmaya çalışmaz

Hiddetli mobbingci: Karakter özelliği nedeniyle fevridir

Sürekli bağırma, beddua etme modundadır

Sinir ve huysuzluk krizleriyle işyerini çekilmez yapar

Megaloman mobbingci: Kendisini herkesten üstün görür

Kendine olan güvensizliği başkalarına karşı kıskançlık, nefret ve saldırganlık olarak yansır

Bu kişiye göre tüm kaynakların kontrolü kendisindedir

Uydurduğu kurallara herkes uymak zorundadır

Sadist mobbingci: Başkalarını köşeye sıkıştırmaktan, mahvetmekten büyük zevk duyar

Bu kişi ‘’sapkın narsist’’ olarak da tanımlanabilir

Hiyerarşik kademelerde yükselebilmek için her yola başvurabilir

Eleştirici mobbingci: Başkalarının yaptığı işten hiç memnun kalmaz, sürekli eleştirir

İşyerinde memnuniyetsizlik ve gerginlik dolu bir iklimin oluşmasına sebebiyet verir

Dalkavuk mobbingci: Amirlerinin gözüne girmek için yaranma halindedir ve her şeyi yapmaya hazırdır

Amirin dalkavuğu gibidir

Zorba mobbingci: Sadist mobbingciye benzer

Son derece acımasız ve zalimdir

İnsanlara köle gibi davranır

Korkak mobbingci: Bir başkasının daha başarılı olacağı, yükseleceğini düşünerek paniğe kapılır

Kendini korumak için mobbing uygulamayı seçer

MOBBİNGİN AŞAMALARI VE MOBBİNG DAVRANIŞLARININ SINIFLANDIRILMASI

Kişinin işe girmesinden sonra herhangi bir nedenle başlatılan mobbing sırasında, zorba çeşitli taktikler uygulamaya devam ederken, bazen bu sürece diğer yönetim veya iş arkadaşları da katılmaktadır

Bir sonraki aşamada mağdur, sorunun kaynağı, problemli ya da akıl hastası olarak damgalanmakta, süreç, işe son verilmesi ya da kişinin ayrılması ile tamamlanmaktadır

Bu sonuç, genellikle mobbingin bittiği anlamına gelmemekte, çünkü benzer bir iş kolunda çalışmak zorunda olan kişinin referansına, gerçekte olduğundan farklı olarak, kötü huylu, asi ya da işten anlamaz olarak işlenmektedir

Bu süreç işlerken, Dr

Leymann, çalışanların enerjisini ve kurum verimliliğini tehdit eden mobbingin aşamalarını şöyle sınıflandırmaktadır:

1 Aşama: Çatışma meydana getiren bir olay yaşanır

Henüz yıldırma söz konusu değilse de, tepkiler yıldırmaya dönüşebilecek bir potansiyel taşır

2 Aşama: Yıldırma dinamiklerini harekete geçiren, ani psikolojik saldırılar ve saldırgan davranışlar gelişir

3 Aşama: Yönetim, yaşanan durumun ciddiyetini gözardı ederek ya da bazı hallerde göz yumarak yıldırmaya ortak olur

4 Aşama: Kurban, sistemli ve yıpratıcı davranışlara olumsuz tepkiler vermeye başlar ve “zor insan” suçlamalarını haklı çıkarır

5 Aşama: Kişi işten ayrılmaya mecbur edilir

Travma sonrası davranış bozuklukları ve psikosomatik hastalıklar ortaya çıkar

Dr

Leymann’a göre mobbing davranışları 45 ayrı tanımlamayla beş gruba ayrılır

1 Kendini göstermeyi ve iletişim oluşumunu etkileyen davranışlar:

• Üstü tarafından mağdurun kendisini gösterme olanakları kısıtlanır

• Sürekli sözü kesilir

• Meslektaşları veya birlikte çalıştığı kişiler tarafından kendini gösterme olanakları kısıtlanır

• Yüzüne bağırılır ve yüksek sesle azarlanılır

• Yaptığı iş sürekli eleştirilir

• Sözlü tehditler alır

• Yazılı tehditler gönderilir

• Jestler ve bakışlarla ilişki reddedilir

2 Sosyal ilişkilere saldırılar:

• Çevresindeki insanlar onunla konuşmaz

• Kimseyle konuşturulmaz; bakışlarına ulaşması engellenir

• Ona diğerlerinden ayrılmış işyeri verilir

• Meslektaşlarının onunla konuşması yasaklanır

• Sanki orada değilmiş gibi davranılır

3 İtibara saldırılar:

• İnsanlar arkasından kötü konuşur

• Hakkında söylentiler çıkar

• Komik durumlara düşürülür

• Psikolojik sorunları varmış gibi davranılır

• Psikolojik değerlendirme / inceleme geçirmesi için ona baskı yapılır

• Bir özrüyle alay edilir

• Davranışları, onu gülünç duruma düşürmek için taklit edilir

• Dini veya siyasi görüşleriyle alay edilir

• Özel yaşamıyla alay edilir

• Etnik kökeniyle alay edilir

• Özgüvenini olumsuz etkileyen bir iş yapmaya zorlanır

• Çabaları küçültücü bir şekilde yargılanır

• Kararları sürekli sorgulanır

• İsim takılır

• Cinsel içerikli imalarla karşılaşır

4 Kişinin yaşam kalitesi ve mesleki duruma saldırılar:

• İşyerinde ona özel bir görev yoktur

• Ona verilen işler geri alınır, kendisine yeni bir iş alanı bile oluşturamaz

• Anlamsız işler verilir

• Kapasitesinin altında işler verilir

• İşi sürekli değiştirilir

• Özgüvenini etkileyecek işler verilir

• İtibarını düşürecek şekilde, niteliklerinin dışındaki işler verilir

• Mali yük getirecek genel zararlara sebep olunur

• Evi veya işyerine zarar verilir

5 Kişinin sağlığına doğrudan saldırı:

• Fiziksel olarak ağır işler yapmaya zorlanır

• Fiziksel şiddet tehditleri yapılır

• Gözünü korkutmak için hafif şiddet uygulanır

• Fiziksel olarak zarar verilir

• Doğrudan cinsel tacizle karşılaşır

PHPBB Gönül Dangaç’ın, Bullyonline

Org’dan yaptığı bir çeviride, aşağıda belirtilen davranışlar süreklilik gösterdiği ve kötü niyetli olduğu anlaşıldığında mobbing davranışı olarak tanımlanmaktadır

* Sabit hatalar bulunması ve önemsiz olayların saçmaca eleştirilmesi, düzenli ve sık sık ihanet hissedilmesi

Gerçeğe dayanmayan aptalca eleştiri, yorum yapılması ve aşağılanma

* Aynı anda yapılan olumsuz eleştiriler, bilgi verilmemesi ve geri bildirim yapılmaması

İşyerindeki başarısının görmezden gelinmesi ve takdir edilmemesi

* Mağdurun işyerindeki konum ve pozisyonunun değiştirilmesi

* Mobbing uygulanan işyerinde diğer çalışanların gruplaşması, diğerlerinden farklı görülmesi ve ayrımcılık yapılması

Sürekli hatalarının bulunması, evrak kaybı nedeniyle hırsızlıkla suçlanması, yalnız bırakılması

* Başkalarının yanında özelikle küçültücü konuşmalar yapılması

* İzole edilme, ayrı bölüme alınma, ihmal edilme, dikkate alınmaması

* Diğerlerinin önünde korkutma, utandırma, bağırma ve aşağılanması

* Yapılan işle ilgili hatalar bulunması ve hakkında olumsuz not verilmesi

* Görevi dışında işler verilmesi (dosyalama, fotokopi çekme, telefonlara bakma gibi)

* Göreve uygunsuzluğunun kanıtlanması amacıyla, yetkileri azaltılarak sorumluluklarının arttırılması

* Yıllık izinlerinin istem dışı kullandırılması, hastalık izni verilmesi

* Hakkında çarpıtılmış, doğru olmayan bilgiler verilmesi

* Disiplin prosedürleriyle karşı karşıya getirilebilecek durumlarda görevlendirilmesi

Sözlü ve yazılı ikaz edilmesi

* Kendisinde hata bulmasını sağlayıcı davranılması, işten kovulması, hastalık bahane edilerek erken emekliliğe zorlanması

Böyle durumlar karşısında psikolojik yıldırma yaşadığını hisseden, ancak bunu tam olarak tanımlayamadığında, sorununu “şikâyet” olarak aktaran çalışanların, İnsan Kaynakları yetkilileri ya da diğer yöneticiler tarafından dikkate alınması gerekir

08-04-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	İş Yerinde Psikolojik Taciz ( Mobbing) İŞYERİNDE PSİKOLOJİK TACİZ (MOBBİNG) ‘‘Mobbing’’in Tanımı Latince “mobile vulgus” dan türeyen Mobbing terimi; psikolojik şiddet, baskı, kuşatma, taciz, rahatsız etme veya sıkıntı verme, özellikle hiyerarşik yapılanmış gruplarda ve kontrolün zayıf olduğu örgütlerde, gücü elinde bulunduran kişinin ya da grubun, diğerlerine psikolojik yollardan, uzun süreli sistematik baskı uygulaması olarak tanımlanır Son zamanlarda psikoloji, sosyoloji ve hukuk gibi çeşitli alanlarda disiplinlerararası çalışılan bir konu haline gelen “Mobbing”, ilk olarak 1960’larda bir hayvanbilimci olan Konrad Lorenz tarafından, büyük bir hayvanın tehdidine karşı daha küçük hayvan gruplarından gelen karşı saldırıları isimlendirmek için kullanılmıştır Sonraki yıllarda İsveçli Hekim Peter-Paul Heinemann, ‘’çocuklardan oluşan küçük grupların yine tek bir çocuğa karşı giriştiği zarar verici davranışları’’ tanımlamak için Mobbingi tercih ederken, bir başka İsveçli Heinz Leymann’ın 1984 yılında hazırladığı raporda, terim, işyerinde psikolojik şiddet, işyeri zorbalığı anlamına gelmektedir Uzun bir süre zorbalık, kötü muamele, işyeri terörü, işyeri zorbalığı, iş (çalışan) tacizi, yıldırma, duygusal taciz, kurban etme, gözdağı verme, sözlü taciz, yatay şiddet, psikolojik terör gibi farklı adlarla anılan mobbing, günümüzde, örgüt psikolojisi üzerine çalışanların işyerindeki psikolojik şiddeti tanımlamak amacıyla kullandıkları bir kavram haline gelmiştir Leymann’ın tanımlamasına göre, mobbing; düşünce, inanç, etnik, cinsiyet ayrılığı, kıskançlık, hasetlik gibi her türden duygu ve faktörün öne çıkabileceği bir psiko-terördür Mobbing uygulamalarında, yaş, ırk, cinsiyet ayrımı gözetilmez, taciz, rahatsız etme ve kötü davranış yoluyla herhangi bir kişiye yöneltilir ve kişiyi iş yaşamından dışlamak amacıyla kasıtlı olarak duygusal bir saldırı uygulanır MOBBİNG UYGULANAN KİŞİLERİN VE İŞYERLERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ MOBBİNG UYGULANAN KİŞİLERİN BENZER ÖZELLİKLERİ Heinz Leymann, mobbinge uğrayanların genel özelliklerini aşağıdaki gibi sıralamıştır: İşini çok iyi, hatta mükemmel yapan; İlişkileri olumlu olan ve çevresindekilerce sevilen; Çalışma ilkeleri ve değerleri sağlam, bunlardan ödün vermeyen; Dürüst ve güvenilir, kuruluşa sadık; Bağımsız ve yaratıcı; Zorbanın yeteneklerinden üstün özelliklere sahip olan kişiler; Bazen de işyerinde sessiz, çevresiyle hemen iletişim kuramayanlar Prof Pınar Tezcan ile yardımcı doçentler Fuat Bayram ve Hediye Ergin’in hazırladığı 'İşyerinde Psikolojik Taciz' isimli eserde ise, işyerinde psikolojik tacize uğrayan mağdurlar 18 ayrı karakter tipinde incelenmektedir: Dalgın: Etrafında olan bitenin farkında değildir Neşeli: Arkadaşlarını eğlendirir, güldürür, devamlı neşelidir Gerçek dost: Herkesle iyi geçinir, içten duygularla yaklaşır Popülerliği kıskançlığa neden olur Günah keçisi: Grup içinde her türlü suç üzerine atılır Eleştirilerin değişmez hedefi odur Kendini beğenmiş: Kendisini herkesten üstün görme eğilimi vardır Çok önemli biri olduğuna inanır Çoğu kez böyle olmadığını göstermek isteyenlerin tacizine uğrar Uşak: Her zaman amirini mutlu etmek ister Bu tarz davranışlar diğer çalışanların tacizde bulunmaları için ortam oluşturur Dürüst iş arkadaşı: Çok dürüst ve doğrudur Ancak dürüstlüğü nedeniyle açıkça her problemin üstüne gitmesi rahatsızlık meydana getirir Dürüstlüğü birtakım kişilerin işine gelmediği için mobbing kurbanı olmaya adaydır Hipokondriyak: Hastalık hastası olarak tanımlanan bu kişi, sürekli şikâyet eder Bu yakınmalar sıkıntı vermeye başladığı için hedef haline gelir Prof Dr Acar Baltaş ise, yıldırmaya hedef olan kişilerin özelliklerini aşağıdaki gibi sıralamıştır: Çoğu kez üstün mesleki özelliklere sahip kişiler yıldırmaya hedef olabilirler Yetkinlik düzeyleri yüksek, yaratıcı, dürüst, başarı yönelimli, kendilerini işlerine adamış kişiler bazı kişileri rahatsız edebilir ve şimşekleri üzerlerine çekebilirler Bu tür kişiler, insanlara güven duyar, iyi niyetlidir, politik davranmayı bilmez Kurumlarına çok bağlıdırlar ve işleriyle özdeşleşmişlerdir İşlerini kaybetmek, onları daha da derinden etkiler Stresle başa çıkamadıkları için özel yaşamları da bozulur, sağlık sorunları baş gösterir MOBBİNG UYGULANAN İŞYERLERİNİN BENZER ÖZELLİKLERİ Mobbing, kâr amacı gütmeyen kuruluşlarda, okullarda ve sağlık sektöründe daha yaygın görünse de, yüksek işsizlik oranları ve dolayısıyla çalışanın değersiz görülmesi nedeniyle her işyerinde ve her türlü kuruluşta rastlanabilir Organizasyon bozukluğunun daha fazla olduğu işyerlerinde, disiplin getirmek, verimliliği artırmak, refleksleri koşullandırma (askeri disiplin) öne sürülerek yapılmakta ve meşrulaştırılmaktadır Prof Dr Nevzat Tarhan, mobbingin şirket kültürü oluşmamış, patron odaklı firmalarda daha çok yaşandığını belirtirken, Prof Acar Baltaş’a göre, akılcı ve insan kaynağına değer veren yönetimlere sahip şirketlerde, yıldırma hareketine az rastlanır Genellikle yönetim zaafı olan ya da kârlılığı, verimliliği ve disiplini en öncelikli değer olarak gören, ekip çalışmasının yapılamadığı, iletişim kanallarının kapalı olduğu, çatışmaların örtbas edildiği, günah keçisi anlayışının bulunduğu kurumlarda ortaya çıkar MOBBİNG UYGULAYAN KİŞİLERİN KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ VE DAVRANIŞ NEDENLERİ Mobbing yapanlar, aşırı kontrolcü, işine geldiğinde aşırı kuralcı, korkak, nevrotik ve iktidar açlığı olan kişiler olarak tanımlanır Aslında mobbing, iktidar açlığı olmasına rağmen bu kudretten yoksun olup da, “ben olamadım ama seni de bu göreve getirmemek ve mutsuz etmek için elimden geleni yaparım” diyenlerin ruh halini yansıtır Dedikodu yapmak için bir iş yerinde sadece iki çalışanın bulunması bile yeterlidir Birçok insan dedikodudan sürekli şikâyet etse de, isteyerek veya istemeyerek dedikodu çarkına girer, bu da etrafında belirli bir güç oluşturmak isteyen mobbing uygulayıcılar için uygun bir zemin hazırlar Burada mobbingcinin etrafında oluşturduğu güç halesinden etkilenen ve onun tarafından kollanan silik kişilikli taşıyıcılar ise, dedikodu çarkının hızlı dönmesini dolayısıyla mobbingcinin etkisini artırmasını ve etki alanını genişletmesini sağlar Mobbing uygulayan kişilerin ve kurbanların kişilik özellikleri ile işyeri şartları mobbingin nedenlerini açıklar Leymann bunları şu şekilde sınıflandırır: 1 Kişileri grup kuralını kabul etmeye zorlamak 2 Düşmanlıktan hoşlanmak 3 Can sıkıntısı içinde zevk arayışı 4 Önyargıları pekiştirmek 5 Psikolojik taciz uygulayanın kötü kişiliği ve patron olarak bunu hak olarak görmesi, şişirilmiş benmerkezcilik, narsist kişilik, çocukluk travmaları… Prof Baltaş ise, mobbinge başvuranların, genellikle, kendi eksik taraflarını, korku ve güvensizliklerini, bir başkasını küçük düşürerek telafi etmeye çalışan, farklılıklara karşı hoşgörüsüz, ikiyüzlü, kendini üstün gören ya da göstermek isteyen, aşırı denetleyici ve kıskanç kişiler olduklarını ve hedef aldıkları kişinin zor durumlarıyla eğlenerek, kendi yetersizlik duygularını yenmeye çalıştıklarını vurgulamaktadır Kötü kişilikli olmak: Bu kişiler genellikle kendi itibarlarını yükseltmek için kötü niyetli ve hileli eylemlere başvurur Aşırı denetleyici, korkak ve sinirli bir yapıya sahiptirler Korku ve güvensizliklerini bir başkasına çamur atarak yenmeye çalışırlar Kendi hasta kişiliklerini saklamak amacıyla diğerlerinin manevi gelişimini önleyecek şekilde güç kullanma eğilimindedirler Bu nedenle “günah keçisi” ararlar Ayrıcalıklı hak sahibi olduğuna inanmak: İşyeri sahipleri, örgüt hiyerarşisinde çalıştıkları için kendilerinin güç uygulama ayrıcalığına sahip olduğunu düşünüyor Sözde lider olan bu kişiler, gerçekte lider sayılamazlar Narsist kişilikli olma: Narsist kişiler her zaman özel işlem görme beklentisi ile kendilerini hukuk ve ahlak ilkelerinin üzerinde görürler Hiyerarşik kademelerde hızla yükselmek için her yöntemi kullanabilirler Bekledikleri hayranlığı ve takdiri kendilerine göstermeyen bireylere karşı acımasız olabilirler Yıldırma sürecinde başa çıkılması en zor olan kişiler narsistlerdir Prof Tezcan ile yardımcıları, işyerinde psikolojik taciz uygulayan yöneticileri bu davranışa iten ortak özelliğin ‘’kendi eksikliğini gidermek’’ olduğunu vurgulayarak, 15 ayrı mobbingci tipi sıralamaktadır İlginç mobbingci tiplerinden bazıları aşağıdadır: Fesat mobbingci: Yeni kötülükler arayan bir kişidir İftiralarla başkalarını yaralamaya çalışır Pusuda bekleyen mobbingci: İzleyici konumundadır, hedef kişiye bariz saldırmasa da pusuda bekler Mağdura yapılan tacizi durdurmaya çalışmaz Hiddetli mobbingci: Karakter özelliği nedeniyle fevridir Sürekli bağırma, beddua etme modundadır Sinir ve huysuzluk krizleriyle işyerini çekilmez yapar Megaloman mobbingci: Kendisini herkesten üstün görür Kendine olan güvensizliği başkalarına karşı kıskançlık, nefret ve saldırganlık olarak yansır Bu kişiye göre tüm kaynakların kontrolü kendisindedir Uydurduğu kurallara herkes uymak zorundadır Sadist mobbingci: Başkalarını köşeye sıkıştırmaktan, mahvetmekten büyük zevk duyar Bu kişi ‘’sapkın narsist’’ olarak da tanımlanabilir Hiyerarşik kademelerde yükselebilmek için her yola başvurabilir Eleştirici mobbingci: Başkalarının yaptığı işten hiç memnun kalmaz, sürekli eleştirir İşyerinde memnuniyetsizlik ve gerginlik dolu bir iklimin oluşmasına sebebiyet verir Dalkavuk mobbingci: Amirlerinin gözüne girmek için yaranma halindedir ve her şeyi yapmaya hazırdır Amirin dalkavuğu gibidir Zorba mobbingci: Sadist mobbingciye benzer Son derece acımasız ve zalimdir İnsanlara köle gibi davranır Korkak mobbingci: Bir başkasının daha başarılı olacağı, yükseleceğini düşünerek paniğe kapılır Kendini korumak için mobbing uygulamayı seçer MOBBİNGİN AŞAMALARI VE MOBBİNG DAVRANIŞLARININ SINIFLANDIRILMASI Kişinin işe girmesinden sonra herhangi bir nedenle başlatılan mobbing sırasında, zorba çeşitli taktikler uygulamaya devam ederken, bazen bu sürece diğer yönetim veya iş arkadaşları da katılmaktadır Bir sonraki aşamada mağdur, sorunun kaynağı, problemli ya da akıl hastası olarak damgalanmakta, süreç, işe son verilmesi ya da kişinin ayrılması ile tamamlanmaktadır Bu sonuç, genellikle mobbingin bittiği anlamına gelmemekte, çünkü benzer bir iş kolunda çalışmak zorunda olan kişinin referansına, gerçekte olduğundan farklı olarak, kötü huylu, asi ya da işten anlamaz olarak işlenmektedir Bu süreç işlerken, Dr Leymann, çalışanların enerjisini ve kurum verimliliğini tehdit eden mobbingin aşamalarını şöyle sınıflandırmaktadır: 1 Aşama: Çatışma meydana getiren bir olay yaşanır Henüz yıldırma söz konusu değilse de, tepkiler yıldırmaya dönüşebilecek bir potansiyel taşır 2 Aşama: Yıldırma dinamiklerini harekete geçiren, ani psikolojik saldırılar ve saldırgan davranışlar gelişir 3 Aşama: Yönetim, yaşanan durumun ciddiyetini gözardı ederek ya da bazı hallerde göz yumarak yıldırmaya ortak olur 4 Aşama: Kurban, sistemli ve yıpratıcı davranışlara olumsuz tepkiler vermeye başlar ve “zor insan” suçlamalarını haklı çıkarır 5 Aşama: Kişi işten ayrılmaya mecbur edilir Travma sonrası davranış bozuklukları ve psikosomatik hastalıklar ortaya çıkar Dr Leymann’a göre mobbing davranışları 45 ayrı tanımlamayla beş gruba ayrılır 1 Kendini göstermeyi ve iletişim oluşumunu etkileyen davranışlar: • Üstü tarafından mağdurun kendisini gösterme olanakları kısıtlanır • Sürekli sözü kesilir • Meslektaşları veya birlikte çalıştığı kişiler tarafından kendini gösterme olanakları kısıtlanır • Yüzüne bağırılır ve yüksek sesle azarlanılır • Yaptığı iş sürekli eleştirilir • Sözlü tehditler alır • Yazılı tehditler gönderilir • Jestler ve bakışlarla ilişki reddedilir 2 Sosyal ilişkilere saldırılar: • Çevresindeki insanlar onunla konuşmaz • Kimseyle konuşturulmaz; bakışlarına ulaşması engellenir • Ona diğerlerinden ayrılmış işyeri verilir • Meslektaşlarının onunla konuşması yasaklanır • Sanki orada değilmiş gibi davranılır 3 İtibara saldırılar: • İnsanlar arkasından kötü konuşur • Hakkında söylentiler çıkar • Komik durumlara düşürülür • Psikolojik sorunları varmış gibi davranılır • Psikolojik değerlendirme / inceleme geçirmesi için ona baskı yapılır • Bir özrüyle alay edilir • Davranışları, onu gülünç duruma düşürmek için taklit edilir • Dini veya siyasi görüşleriyle alay edilir • Özel yaşamıyla alay edilir • Etnik kökeniyle alay edilir • Özgüvenini olumsuz etkileyen bir iş yapmaya zorlanır • Çabaları küçültücü bir şekilde yargılanır • Kararları sürekli sorgulanır • İsim takılır • Cinsel içerikli imalarla karşılaşır 4 Kişinin yaşam kalitesi ve mesleki duruma saldırılar: • İşyerinde ona özel bir görev yoktur • Ona verilen işler geri alınır, kendisine yeni bir iş alanı bile oluşturamaz • Anlamsız işler verilir • Kapasitesinin altında işler verilir • İşi sürekli değiştirilir • Özgüvenini etkileyecek işler verilir • İtibarını düşürecek şekilde, niteliklerinin dışındaki işler verilir • Mali yük getirecek genel zararlara sebep olunur • Evi veya işyerine zarar verilir 5 Kişinin sağlığına doğrudan saldırı: • Fiziksel olarak ağır işler yapmaya zorlanır • Fiziksel şiddet tehditleri yapılır • Gözünü korkutmak için hafif şiddet uygulanır • Fiziksel olarak zarar verilir • Doğrudan cinsel tacizle karşılaşır PHPBB Gönül Dangaç’ın, BullyonlineOrg’dan yaptığı bir çeviride, aşağıda belirtilen davranışlar süreklilik gösterdiği ve kötü niyetli olduğu anlaşıldığında mobbing davranışı olarak tanımlanmaktadır * Sabit hatalar bulunması ve önemsiz olayların saçmaca eleştirilmesi, düzenli ve sık sık ihanet hissedilmesi Gerçeğe dayanmayan aptalca eleştiri, yorum yapılması ve aşağılanma * Aynı anda yapılan olumsuz eleştiriler, bilgi verilmemesi ve geri bildirim yapılmaması İşyerindeki başarısının görmezden gelinmesi ve takdir edilmemesi * Mağdurun işyerindeki konum ve pozisyonunun değiştirilmesi * Mobbing uygulanan işyerinde diğer çalışanların gruplaşması, diğerlerinden farklı görülmesi ve ayrımcılık yapılması Sürekli hatalarının bulunması, evrak kaybı nedeniyle hırsızlıkla suçlanması, yalnız bırakılması * Başkalarının yanında özelikle küçültücü konuşmalar yapılması * İzole edilme, ayrı bölüme alınma, ihmal edilme, dikkate alınmaması * Diğerlerinin önünde korkutma, utandırma, bağırma ve aşağılanması * Yapılan işle ilgili hatalar bulunması ve hakkında olumsuz not verilmesi * Görevi dışında işler verilmesi (dosyalama, fotokopi çekme, telefonlara bakma gibi) * Göreve uygunsuzluğunun kanıtlanması amacıyla, yetkileri azaltılarak sorumluluklarının arttırılması * Yıllık izinlerinin istem dışı kullandırılması, hastalık izni verilmesi * Hakkında çarpıtılmış, doğru olmayan bilgiler verilmesi * Disiplin prosedürleriyle karşı karşıya getirilebilecek durumlarda görevlendirilmesi Sözlü ve yazılı ikaz edilmesi * Kendisinde hata bulmasını sağlayıcı davranılması, işten kovulması, hastalık bahane edilerek erken emekliliğe zorlanması Böyle durumlar karşısında psikolojik yıldırma yaşadığını hisseden, ancak bunu tam olarak tanımlayamadığında, sorununu “şikâyet” olarak aktaran çalışanların, İnsan Kaynakları yetkilileri ya da diğer yöneticiler tarafından dikkate alınması gerekir