İş Yerinde Psikolojik Taciz ( Mobbing)

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-04-2012

MOBBİNGİN UYGULAMA ALANLARI

Mobbing hemen her yerde karşımıza çıkan bir kavram

Evde, sokakta, işte, okulda, hatta herhangi bir nedenle bir arada bulunan iki kişi arasında bile mobbing görülebilmektedir

* İş yerinde yöneticiler, iş arkadaşları, ortaklar, müşteriler tarafından uygulanan psikolojik yıldırma, duygusal baskı, şiddet, ayrım,

* Evde eş, aile bireyleri, komşular tarafından sözlü hakaret, saldırı, yerel şiddet,

* Okulda sınıf arkadaşları, öğretmenler, müdür, bağlı olduğu idari sorumlu tarafından sözlü suistimal, saldırı, zorbalık,

* Hastanede hastalar, doktorlar, idari müdürler tarafından sözlü saldırı, aşağılama, hakaret,

* Askeri birimlerde üstler veya astlar tarafından sözlü hakaret, aşağılanma, zorbalık

* Tanımadığınız yabancı kişiler, yolcular tarafından saldırı, cinsel taciz, sıkıntı, fiziksel şiddet durumlarına rastlanmaktadır

Bunun yanında günümüzde gelişen teknolojinin ürünleri sayesinde sanal ortamlarda da insanlar birbirini tehdit etme fırsatı bulabiliyor ki, bu durum, sanal mobbing olarak adlandırılabilir

Cep telefonu ile çekilen görüntü ve fotoğrafların internet üzerinden yayımlanması sanal mobbingin tipik örnekleri arasındadır

Öğretmenin sandalyesinin bacağını kesip düşüşünü filme aldıktan sonra video paylaşım sitelerinde yayımlamaktan tutun da, eski kız arkadaşının iletişim bilgilerini yaymak veya fotoğraflarını rızası olmaksızın internete yüklemek gibi birçok yöntem sanal mobbingin konuları arasında sayılır

Dolayısıyla sanal mobbing klasik mobbingin çerçevesini genişleterek, ast üst arası psikolojik yıldırma çabasının ötesinde, mobbing uygulamak isteyenlerin eline daha da farklı enstrümanlar sunar

İnternet yoluyla elde edilen bilgilerin kişilerin aleyhinde kullanılması da yine birçok kişi için baskı oluşturur

Almanya Eğitimciler Sendikası GEW’in bu yönde yaptığı araştırmada, Almanya’da 50

000 öğretmen ve öğrencinin sanal mobbing kurbanı olduğu belirlenmiştir

Sürekli hakaret ve küfür içerikli sms ve elektronik posta alan, utanç verici durumlarda çekilen filmleri ya da adresleri internette istenmeyen bölümlerde yayınlanan öğrenci ve öğretmenlerin bu durumdan son derece rahatsız olduğunu tespit eden Sendika, mobbinge maruz kalan öğretmen ve öğrenciler için daha fazla koruma ve yardım istemektedir

MOBBİNGE UĞRAYANLARIN TEPKİLERİ VE MAĞDURU BEKLEYENLER

Yaşanılan İş, Gelir, Statü ve Sağlık Kayıpları

Hayatın önemli bir bölümünün geçirildiği çalışma ortamı atmosferinin, verimlilik ve iş doyumu üzerindeki etkileri, çeşitli araştırma sonuçları ile kanıtlanmıştır

Çalışma ortamında kişilerin kendilerini “değerli” hissetmelerini sağlayan ve destekleyen şartların varlığı çok önemlidir

Oysa yıldırma, bastırma, sindirme, yok sayma gibi anlamlara gelen mobbing, işyerinde stresin, örgütsel çatışmanın, verimsizliğin ve motivasyon eksikliğinin kaynağı olarak görülmektedir

Mobbingin kişiler üzerindeki etkisi, kişilerin şiddete dayanma gücüne göre farklılık göstermektedir

Biri için, dayanılabilir olan bir durum, diğerine çok büyük zarar verebilmekte, bu zarar bir süre sonra sadece kişiyi değil, aynı zamanda ailesi ve sosyal çevresini de etkileyecek boyutlara uzanmaktadır

Mobbinge uğrayan kurbanlar çoğunlukla başlangıçta, işyeri performansı oldukça yüksek kişilerken, zamanla kendisine uygulanan çeşitli mobbing yöntemlerinden etkilenerek acı çekmeye başlamaktadır

Artık mağdur için ruhsal ve fiziksel açıdan zorluklar başlamıştır

Psikolojik reaksiyonları yavaş yavaş psikosomatik tepkiler takip edecektir

Sonuçta kurbanların dayanma gücüne ve imkânlarına bağlı olarak; kimi işyerlerini değiştirmekte, kimi erken emekli olmakta, kimi kalp krizi geçirmekte, kimi asosyal hale gelmekte, kimi psikolojik destek alırken, kimileri de yaşadıkları baskıyı kaldıramayarak intihara sürüklenmektedir

Hangi şekilde olursa olsun veya hangi amaca hizmet ederse etsin mobbing, kişiyi psikolojik ve ekonomik hasarlarla dolu bir uçuruma sürüklemektedir

Mobbingin mağdur üzerindeki etkisi, baskı gördüğü iş yerinden ayrılmasıyla sona ermez

Mağdur, bir önceki iş yerinden ayrılış nedeni olarak gösterilen beceriksiz, yeteneksiz, eğitimsiz, yetersiz, asi gibi etiketleri de bundan sonra sürekli yanında taşıyacaktır

Bu da çalışanın, başka bir iş bulmasını veya kişinin eğitiminin ve tecrübesinin gerektirdiği bir aşamadan başlamasını engelleyerek, hem statü kaybına, hem de gelir kaybına neden olacaktır

Mobbing sonucunda ulaşılan bu durum, hem işyeri veya kurum açısından kayıptır, hem kapasitesinin altında kalan ve verimli olamayan kişi için kayıptır, hem de ülke bazında kayıptır

Hastalık, yüksek tedavi masrafları, iş kazaları, istifa ve intihar gibi eylemler, çoğunlukla bir tacizin sonucu olarak ortaya çıkmaktadır

Uzmanlar, mobbinge maruz kalan bir kişinin topluma maliyetinin, yıllık gelirinden daha fazla olduğunu ileri sürmektedir

Mobbing Mağdurunun Yaşadığı Psikolojik Yıkımlar

Mobbinge uğrayan mağdurlar, içinde bulundukları stresli ortamın getirdiği bazı problemler yaşamakta, bir sonraki aşamada fizyolojik şikâyetlerle doktora başvurmaktadır

Bu şikâyetler diğer birçok hastalığın tanısında kullanılan verilerle benzerlik taşıdığından bazen asıl sorun gözden kaçabilmekte, yanlış teşhisler konulabilmektedir

Bu fizyolojik şikâyetler:

Sıkıntı, panik atak, depresyon, yarım baş ağrısı, baş dönmesi, hafıza kaybı, dikkati toplayamama ve uykusuzluk

Kaşıntı, kızarma, pullanma, döküntü, göz kararması, görmede bulanıklık

Boyun kasları ve sırtta ağrı

Hızlı ve düzensiz çarpıntı, kalp krizi, nefessiz kalma, nefes alamama

Yanma, ekşime, hazım zorluğu gibi mide rahatsızlıkları

Organizmanın savunma yapılarında zayıflama, hastalıklara çok çabuk yakalanabilme

Titreme, terleme, bacaklarda halsizlik, kas ağrıları… olarak sayılabilir

Hedef alınan kişi, eğer direnmeyi başarır ve ortamdan uzaklaşabilirse ya da duruma yeniden uyum sağlarsa, taciz son bulmaktadır

Aksi takdirde, zihinsel, ruhsal ve bedensel olarak yıpranmakta ve işine odaklanmakta zorlanmaktadır

Mobbing devam ettiği sürece, insanın mesleki bütünlük ve benlik duygusu zedelenmekte, kişinin kendine yönelik kuşkusu artmakta, paranoya ve kafa karışıklığı ortaya çıkmakta, kendine güven duygusunu yitirmekte, kendisini dış dünyadan yalıtabilmekte, huzursuzluk, korku, utanç, öfke ve endişe duyguları yaşamaktadır

Bu baskıları kaldıramayan mağdur, özel bir tedaviye ihtiyaç duyabileceği gibi, işine dönme şansını da tümüyle yitirebilmekte, hatta sonuç intihara kadar gidebilmektedir

Western Washington Üniversitesi profesörlerinden sosyal psikolog Gary Namie`ye göre, mobbing kurbanlarının % 41’i bunalıma girmektedir, kadınların % 31’i, erkeklerin % 21’i Travma Sonrası Stres Bozukluğu (PTSD) teşhisiyle bir kez daha işyerine dönemeyecek kadar ağır depresyon geçirmekte ve çalışanın kuruma ve topluma olan katkısı sıfırlanmaktadır

Prof

Baltaş, Kuzey Avrupa ve ABD gibi bireyci batı toplumlarında mobbing sonucu yaşanan ciddi hastalıklar ve intihara varan sonuçların Türkiye’de aynı yoğunlukta yaşanmayacağını düşünmektedir

Prof

Baltaş, bu görüşünü, Türk kültüründe aile bağlarının ve sosyal desteğin güçlü olmasına, aidiyet ve toplumsal duyguların daha yoğun yaşanmasına bağlamaktadır

MOBBİNGİN BESLENDİĞİ ORTAMLAR

Mobbing, daha çok rollerin net olarak tanımlanmadığı, yetki devri ve delegasyonun doğru dürüst yapılmadığı ortamlarda görülmektedir

Çünkü böyle ortamlarda birimler arasında iletişim kesintiye uğramakta, çatışmaların varlığı kabul edilmemekte ya da gizlenmektedir

Kurumda iletişim var gibi gösterilir, ama bu dolaylı ve baştan savma bir iletişimdir

Özellikle şirket birleşmelerinde mobbing kendisine gelişecek en uygun zemini bulur

Çünkü şirket birleşmeleri sonunda ortaya “yeni bir kültür” çıkması istenir, ancak bu kültürü hangi tarafın belirleyeceği noktasında, taraflar arasında çatışma başlar

Böyle ortamlarda çalışanların, baskın kültürden gelenlerle iletişim kurmakta güçlük çekmeleri söz konusu olduğundan, mobbing, en çok bütünleşme süreçleri sırasında ortaya çıkmaktadır

MOBBİNGİN SINIRLARI

Mobbingi Basit Bir Tacizden Ayıran Unsurlar

Her çatışma ve psikolojik taciz mobbing değildir

Mobbingi basit bir tacizden ayırt edebilmek için, içinde şu unsurları barındırması gerekmektedir

1- Kasıt unsuru: Mobbing uygulanan kişinin uygulanacak taciz sonucu yıldırılması, bezdirilmesi ve istifa etmesi ya da işverenin gözünden düşürülerek işten atılması amaçlanmaktadır

2- Tacizin sistemli oluşu: Kurbanın istenen sonuca sürüklenmesi için taciz planlı bir sistem içinde yapılır

Örneğin, kişiye yetkinlik ve beceri sınırları dışında görevler yüklenir, sonra da bu işleri kaytardığı, isteksiz yaptığı veya beceremediği gerekçesiyle başarısız sayılır

3- Tacizin sürekliliği: Kurban önceden belirlenen sistem içinde ve sürekli olarak taciz edilerek sonuca varılır

08-04-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	İş Yerinde Psikolojik Taciz ( Mobbing) MOBBİNGİN UYGULAMA ALANLARI Mobbing hemen her yerde karşımıza çıkan bir kavram Evde, sokakta, işte, okulda, hatta herhangi bir nedenle bir arada bulunan iki kişi arasında bile mobbing görülebilmektedir * İş yerinde yöneticiler, iş arkadaşları, ortaklar, müşteriler tarafından uygulanan psikolojik yıldırma, duygusal baskı, şiddet, ayrım, * Evde eş, aile bireyleri, komşular tarafından sözlü hakaret, saldırı, yerel şiddet, * Okulda sınıf arkadaşları, öğretmenler, müdür, bağlı olduğu idari sorumlu tarafından sözlü suistimal, saldırı, zorbalık, * Hastanede hastalar, doktorlar, idari müdürler tarafından sözlü saldırı, aşağılama, hakaret, * Askeri birimlerde üstler veya astlar tarafından sözlü hakaret, aşağılanma, zorbalık * Tanımadığınız yabancı kişiler, yolcular tarafından saldırı, cinsel taciz, sıkıntı, fiziksel şiddet durumlarına rastlanmaktadır Bunun yanında günümüzde gelişen teknolojinin ürünleri sayesinde sanal ortamlarda da insanlar birbirini tehdit etme fırsatı bulabiliyor ki, bu durum, sanal mobbing olarak adlandırılabilir Cep telefonu ile çekilen görüntü ve fotoğrafların internet üzerinden yayımlanması sanal mobbingin tipik örnekleri arasındadır Öğretmenin sandalyesinin bacağını kesip düşüşünü filme aldıktan sonra video paylaşım sitelerinde yayımlamaktan tutun da, eski kız arkadaşının iletişim bilgilerini yaymak veya fotoğraflarını rızası olmaksızın internete yüklemek gibi birçok yöntem sanal mobbingin konuları arasında sayılır Dolayısıyla sanal mobbing klasik mobbingin çerçevesini genişleterek, ast üst arası psikolojik yıldırma çabasının ötesinde, mobbing uygulamak isteyenlerin eline daha da farklı enstrümanlar sunar İnternet yoluyla elde edilen bilgilerin kişilerin aleyhinde kullanılması da yine birçok kişi için baskı oluşturur Almanya Eğitimciler Sendikası GEW’in bu yönde yaptığı araştırmada, Almanya’da 50000 öğretmen ve öğrencinin sanal mobbing kurbanı olduğu belirlenmiştir Sürekli hakaret ve küfür içerikli sms ve elektronik posta alan, utanç verici durumlarda çekilen filmleri ya da adresleri internette istenmeyen bölümlerde yayınlanan öğrenci ve öğretmenlerin bu durumdan son derece rahatsız olduğunu tespit eden Sendika, mobbinge maruz kalan öğretmen ve öğrenciler için daha fazla koruma ve yardım istemektedir MOBBİNGE UĞRAYANLARIN TEPKİLERİ VE MAĞDURU BEKLEYENLER Yaşanılan İş, Gelir, Statü ve Sağlık Kayıpları Hayatın önemli bir bölümünün geçirildiği çalışma ortamı atmosferinin, verimlilik ve iş doyumu üzerindeki etkileri, çeşitli araştırma sonuçları ile kanıtlanmıştır Çalışma ortamında kişilerin kendilerini “değerli” hissetmelerini sağlayan ve destekleyen şartların varlığı çok önemlidir Oysa yıldırma, bastırma, sindirme, yok sayma gibi anlamlara gelen mobbing, işyerinde stresin, örgütsel çatışmanın, verimsizliğin ve motivasyon eksikliğinin kaynağı olarak görülmektedir Mobbingin kişiler üzerindeki etkisi, kişilerin şiddete dayanma gücüne göre farklılık göstermektedir Biri için, dayanılabilir olan bir durum, diğerine çok büyük zarar verebilmekte, bu zarar bir süre sonra sadece kişiyi değil, aynı zamanda ailesi ve sosyal çevresini de etkileyecek boyutlara uzanmaktadır Mobbinge uğrayan kurbanlar çoğunlukla başlangıçta, işyeri performansı oldukça yüksek kişilerken, zamanla kendisine uygulanan çeşitli mobbing yöntemlerinden etkilenerek acı çekmeye başlamaktadır Artık mağdur için ruhsal ve fiziksel açıdan zorluklar başlamıştır Psikolojik reaksiyonları yavaş yavaş psikosomatik tepkiler takip edecektir Sonuçta kurbanların dayanma gücüne ve imkânlarına bağlı olarak; kimi işyerlerini değiştirmekte, kimi erken emekli olmakta, kimi kalp krizi geçirmekte, kimi asosyal hale gelmekte, kimi psikolojik destek alırken, kimileri de yaşadıkları baskıyı kaldıramayarak intihara sürüklenmektedir Hangi şekilde olursa olsun veya hangi amaca hizmet ederse etsin mobbing, kişiyi psikolojik ve ekonomik hasarlarla dolu bir uçuruma sürüklemektedir Mobbingin mağdur üzerindeki etkisi, baskı gördüğü iş yerinden ayrılmasıyla sona ermez Mağdur, bir önceki iş yerinden ayrılış nedeni olarak gösterilen beceriksiz, yeteneksiz, eğitimsiz, yetersiz, asi gibi etiketleri de bundan sonra sürekli yanında taşıyacaktır Bu da çalışanın, başka bir iş bulmasını veya kişinin eğitiminin ve tecrübesinin gerektirdiği bir aşamadan başlamasını engelleyerek, hem statü kaybına, hem de gelir kaybına neden olacaktır Mobbing sonucunda ulaşılan bu durum, hem işyeri veya kurum açısından kayıptır, hem kapasitesinin altında kalan ve verimli olamayan kişi için kayıptır, hem de ülke bazında kayıptır Hastalık, yüksek tedavi masrafları, iş kazaları, istifa ve intihar gibi eylemler, çoğunlukla bir tacizin sonucu olarak ortaya çıkmaktadır Uzmanlar, mobbinge maruz kalan bir kişinin topluma maliyetinin, yıllık gelirinden daha fazla olduğunu ileri sürmektedir Mobbing Mağdurunun Yaşadığı Psikolojik Yıkımlar Mobbinge uğrayan mağdurlar, içinde bulundukları stresli ortamın getirdiği bazı problemler yaşamakta, bir sonraki aşamada fizyolojik şikâyetlerle doktora başvurmaktadır Bu şikâyetler diğer birçok hastalığın tanısında kullanılan verilerle benzerlik taşıdığından bazen asıl sorun gözden kaçabilmekte, yanlış teşhisler konulabilmektedir Bu fizyolojik şikâyetler: Sıkıntı, panik atak, depresyon, yarım baş ağrısı, baş dönmesi, hafıza kaybı, dikkati toplayamama ve uykusuzluk Kaşıntı, kızarma, pullanma, döküntü, göz kararması, görmede bulanıklık Boyun kasları ve sırtta ağrı Hızlı ve düzensiz çarpıntı, kalp krizi, nefessiz kalma, nefes alamama Yanma, ekşime, hazım zorluğu gibi mide rahatsızlıkları Organizmanın savunma yapılarında zayıflama, hastalıklara çok çabuk yakalanabilme Titreme, terleme, bacaklarda halsizlik, kas ağrıları… olarak sayılabilir Hedef alınan kişi, eğer direnmeyi başarır ve ortamdan uzaklaşabilirse ya da duruma yeniden uyum sağlarsa, taciz son bulmaktadır Aksi takdirde, zihinsel, ruhsal ve bedensel olarak yıpranmakta ve işine odaklanmakta zorlanmaktadır Mobbing devam ettiği sürece, insanın mesleki bütünlük ve benlik duygusu zedelenmekte, kişinin kendine yönelik kuşkusu artmakta, paranoya ve kafa karışıklığı ortaya çıkmakta, kendine güven duygusunu yitirmekte, kendisini dış dünyadan yalıtabilmekte, huzursuzluk, korku, utanç, öfke ve endişe duyguları yaşamaktadır Bu baskıları kaldıramayan mağdur, özel bir tedaviye ihtiyaç duyabileceği gibi, işine dönme şansını da tümüyle yitirebilmekte, hatta sonuç intihara kadar gidebilmektedir Western Washington Üniversitesi profesörlerinden sosyal psikolog Gary Namie`ye göre, mobbing kurbanlarının % 41’i bunalıma girmektedir, kadınların % 31’i, erkeklerin % 21’i Travma Sonrası Stres Bozukluğu (PTSD) teşhisiyle bir kez daha işyerine dönemeyecek kadar ağır depresyon geçirmekte ve çalışanın kuruma ve topluma olan katkısı sıfırlanmaktadır Prof Baltaş, Kuzey Avrupa ve ABD gibi bireyci batı toplumlarında mobbing sonucu yaşanan ciddi hastalıklar ve intihara varan sonuçların Türkiye’de aynı yoğunlukta yaşanmayacağını düşünmektedir Prof Baltaş, bu görüşünü, Türk kültüründe aile bağlarının ve sosyal desteğin güçlü olmasına, aidiyet ve toplumsal duyguların daha yoğun yaşanmasına bağlamaktadır MOBBİNGİN BESLENDİĞİ ORTAMLAR Mobbing, daha çok rollerin net olarak tanımlanmadığı, yetki devri ve delegasyonun doğru dürüst yapılmadığı ortamlarda görülmektedir Çünkü böyle ortamlarda birimler arasında iletişim kesintiye uğramakta, çatışmaların varlığı kabul edilmemekte ya da gizlenmektedir Kurumda iletişim var gibi gösterilir, ama bu dolaylı ve baştan savma bir iletişimdir Özellikle şirket birleşmelerinde mobbing kendisine gelişecek en uygun zemini bulur Çünkü şirket birleşmeleri sonunda ortaya “yeni bir kültür” çıkması istenir, ancak bu kültürü hangi tarafın belirleyeceği noktasında, taraflar arasında çatışma başlar Böyle ortamlarda çalışanların, baskın kültürden gelenlerle iletişim kurmakta güçlük çekmeleri söz konusu olduğundan, mobbing, en çok bütünleşme süreçleri sırasında ortaya çıkmaktadır MOBBİNGİN SINIRLARI Mobbingi Basit Bir Tacizden Ayıran Unsurlar Her çatışma ve psikolojik taciz mobbing değildir Mobbingi basit bir tacizden ayırt edebilmek için, içinde şu unsurları barındırması gerekmektedir 1- Kasıt unsuru: Mobbing uygulanan kişinin uygulanacak taciz sonucu yıldırılması, bezdirilmesi ve istifa etmesi ya da işverenin gözünden düşürülerek işten atılması amaçlanmaktadır 2- Tacizin sistemli oluşu: Kurbanın istenen sonuca sürüklenmesi için taciz planlı bir sistem içinde yapılır Örneğin, kişiye yetkinlik ve beceri sınırları dışında görevler yüklenir, sonra da bu işleri kaytardığı, isteksiz yaptığı veya beceremediği gerekçesiyle başarısız sayılır 3- Tacizin sürekliliği: Kurban önceden belirlenen sistem içinde ve sürekli olarak taciz edilerek sonuca varılır