Prof. Dr. Sinsi
|
Saçın Yapısı, Saç Dökülmesi, Rahatsızlıklar Ve Tedavisi
Saçın Yapısı

İnsan saçı keratin denen bir proteinden oluşur Keratin tırnakta da bulunan kopmaya ve aşınmaya dayanıklı bir proteindir İnsan vücudundaki diğer proteinler gibi keratin de amino asit olarak adlandırılan küçük moleküllerin birleşmesinden oluşmuş büyük bir moleküldür Kreatin stoplazma içinde oluşur ve yapısında sistein, arginin ve serin gibi bir çok amino asit vardır Bu amino asitler peptit bağlarıyla birbirine bağlanarak uzun zincirler oluştururlar
Peptit bağlarından başka kimyasal bağlarda vardır Bunlar: Hidrojen bağları, Yan bağların yaptığı tuz köprüleri, Disülfit bağları ve Van der Waals bağlarıdır Disülfit bağlarının herhangi bir nedenle kopması saçı zayıflatır Ancak diğer tuz köprüleri var olduğu sürece kıl parçalanmaz
Saçın yapısında keratin proteininden başka lipidler (fosfolipidler, kolesterol ve yağ asitleri), eser elementler ve % 20 oranında su bulunur Saç kılları derinin altında ve üstünde bulunur Derinin altındaki kısım keratinize olmamıştır Ancak derinin üstündeki kısım keratinize olmuştur Saçın derinin dışında kalan kısmına saç gövdesi denir Saç gövdesi keratine dönüşmüş ölü hücrelerden oluşur Saçı kesilen kişinin hiçbir acı hissetmemesinin nedeni işte bu yapıdır
Saç Dökülmesi (Alopesi)

Saç dökülmesi terimi çok farklı problemleri anlatmak için kullanılabilir (saçlardaki hafif bir incelmeden tüm saçların dökülmesine kadar) ve bu durum bir çok nedenden kaynaklanabilir Normal şartlarda, her gün yaklaşık olarak kafamızdaki saçlardan 50-100 arasında saç telini kaybederiz Anormal saç dökülmesi durumlarında ise bu sayı artar ve taraklarınızda, banyo ve lavabo giderlerinde ve elbiselerinizde aşırı miktarda saç biriktiğini görürsünüz
Doğuştan gelen ya da sonradan ortaya çıkan çeşitli nedenlerle vücutta kıl ya da saç bulunmaması tıpta alopesi olarak adlandırılır Genellikle kafada, saçlı deride görüldüğü için saç dökülmesi biçiminde söz edilirse de vücuttaki bütün kıllarda gözlenebilen bir belirtidir Yaygın ya da belli bir alanla sınırlı ve çok değişik nedenlere bağlı olabilir; çoğu zaman da gerçek nedeni anlaşılamaz Doğuştan gelen kalıtsal nitelikteki saç ve kıl yokluğu başka bozukluklarla birlikte görülen ender bir durumdur
Buna karşılık edinilmiş saç dökülmesine çok daha sık rastlanır Bu tür dökülme genellikle bazı sistemik hastalıklar sırasında ortaya çıkar, geçicidir ve geriye dönüşü vardır Tifo ve verem gibi akut ya da kronik enfeksiyonlar, şeker hastalığı, tiroit ve böbreküstü bezi hastalıkları gibi iç salgı sistemi ve metabolizma bozuklukları, kansızlık, lösemi gibi kan hastalıkları ve arsenik, cıva, talyum, benzodiazepin gibi maddelere bağlı kronik zehirlenmeler geçici saç dökülmesine yol açar
Bazı hastalıkların tedavisinde kullanılan pıhtılaşma önleyici ve hücre gelişimini durdurucu ilaçlarla, x ışınlarından başka ağır ruhsal gerginlikler, heyecanlar, yaralanmalar, cerrahi girişimler ve doğum da aşırı saç dökülmesine neden olabilir Saçlı derideki yağ bezlerinin aşırı miktarda sebum salgılamasına bağlı saç dökülmesi (seboreik alopesi) daha çok erkeklerde görülür Yaklaşık 20 yaşlarında dökülme başlar; bazen ruhsal-bedensel yorgunluk ve gerilimlerle de bağlantılı olarak yavaş yavaş ilerler Önce şakaklardaki saç dökülür; ardından tepe açılır ve sonunda yalnız ensenin üst bölümünden iki yana doğru uzanacak biçimde saç kalır

Tıbbi olarak saç dökülmesi aşağıdaki şekillerde sınıflandırılabilir:
Telogen effluvium:
Vücudun genel olarak strese (sıkıntıya) maruz kalmasının ardından (uzun süreli yüksek ateş, büyük bir ameliyat veya ciddi bir enfeksiyon) 2-3 ay sonra meydana gelen yaygın saç dökülmesidir Bu tür saç dökülmesi vücuttaki ani hormon değişiklikleri sonucu da meydana gelebilir; özellikle kadınlarda doğum yaptıktan sonra
İlaçların yan etkisi:
belirli ilaçlar yan etki olarak saç dökülmesine neden olabilir; özellikle lityum, beta blokörler, warfarin, heparin, amfetaminler, levodopa ve diğer bazı ilaçlar Daunorubicin ve kanser tedavisinde kullanılan diğer ilaçlar, ani ve yaygın saç kaybına neden olabilirler
Hastalık belirtisi olarak:
Saç dökülmesi bazı hastalıklaırn belirtisi olarak meydana gelebilir Bu hastalıklardan bazıları; lupus eritomotozus, sifiliz, tiroid hastalığı (hipotiroidi veya hipertiroidi), seks hormon dengesizliği, sarkoidoz, kanserin cildi tutması (yayılması), ciddi beslenme bozuklukları (protein, demir, çinko veya biotin eksiklikleri) Bu tür beslenme yetmezlikleri özellikle zayıflama diyeti uygulayan bayanlarda ve adet kanamaları çok ağır geçenlerde sık olarak görülmektedir
Tinea capitis (kafa derisinin mantar hastalığı):

Yama şeklinde dökülme meydana gelen bu tip saç dökülmesinde hastalığa neden olan mikrop Trichophyton tonsurans dır Bu enfeksiyon, saçın tam deriden çıktığı noktada kırılmasına neden olur
Tarvmaya bağlı saç dökülmesi:
Bu tür saç dökülmesi insanların kendileri tarafından neden olunan saç dökülmesidir saçlarını çekiştirmek, saçları aşırı sıcağa maruz bırakmak ve saç maşası ile aşırı kıvırmak, saça kuvvetli kimyasal maddeler sürmek (saç boyaları, spreyler gibi)
Erkek tipi saç dökülmesi:

Erkeklerde saç dökülmesi tipik bir şekilde meydana gelebilir (ön taraftaki saç çizgisinin geri çekilmesi ve/veya tepedeki saçlarda incelme / azalma) Bu en yaygın saç dökülmesi tipidir ve erkeklerde herhangi bir yaşta başlayabilir, hatta ergenlik çağlarında bile başlayabilir Bu durum genelde 3 etkenin ortak sonucu olarak meydana gelebilir; ailevi saç dökülmesi şekli, erkek hormonlarının varlığı ve ilerleyen yaş Tamamen benzer bir şekilde, bir çok kadında da kadın teipi saç dökülmesi meydana gelmektedir Kadın tipi saç dökülmesinde; ön tarafta seyrekleşme, tepede veya tepenin çevresinde taç şeklinde seyrekleşme meydana gelebilir, dolayısı ile erkek tipi alın açılması meydana gelmez
Belirtiler
Saç dökülmesi durumunda, yukarıda anlatılanlara ilave olarak; saçlarınızın fazlaca ince olduğunu, alnınızdaki saç çizginizin değiştiğini veya başınızda saçsız yama tarzı alanlar oluştuğunu fark edebilirsiniz
Saç dökülmesi telogen effluvim veya ilaç yan etkisine bağlı olarak meydana geldiğinde, saç dökülmesi başın her tarafındadır; oysa mantar enfeksiyonlarında saç dökülmesi küçük yamalar şeklinde meydana gelir
Mantar enfeksiyonlarında başka şikayetler de bulunur; saç derisinde pullanma, saçların diplerinden kırıldığı siyah noktalarla kaplı alanlar veya kalınlaşmış deri ile karakterize alanlar Travmaya bağlı saç dökülmesinde; yöntemin uygulandığı yere bağlı olarak belirli yerlerde saçsız alanlar ortaya çıkar


Erkek tipi saç dökülmesinde, saç çizgisi genelllikle şakaklardan itibaren çekilmeye başlar, bunu tepedeki saçlarda incelme takip eder Aşamalı olarak, tepedeki alan tamamen saçsız kalır
Tanı
Doktorunuz, saç dökülmenizin hangi tipte olduğunu saptarken yapacağı fizik muayeneye ilave olarak, kullandığınız ilaçları, geçirdiğiniz hastalıkları, ailenizdeki bireylerde saç dökülmesi olup olmadığını, beslenme alışkanlıklarınızı ve saç bakım alışkanlıklarınızı araştıracaktır mantardan şüphelenilen durumlarda laboratuvar muayenesi için saçınızdan örnek alınabilir Başka bir hastalığa bağlı olduğu düşünülüyorsa, kan tahlili gerekli olabilir
Saç dökülmesinin ne kadar süre ile devam edeceği, sebebine bağlıdır Örneğin; telogen effluvium tipi saç dökülmesinde süre genelde 1-5 ay kadardır ve daha sonraki aylarda saç tekrar çıkar İlaç yan etkisine bağlı oalrak meydana gelen saç dökülmesinde, ilaç kesildikten sonra saçlar normal haline dönmeye başlar Saçları çekmeye bağlı meydana gelen alopeside ve abartılı saç bakım alışnalıklarına bağlı alopeside; alışkanlıklardan kurtulmayı takiben saçlar normal haline dönmeye başlar Mantar enfeksiyonuna bağlı alopeside ise en az 6-12 hafta süre ile tedavi uygulanmalıdır Mantar hastalığına bağlı alopeside erken tanı ve tedavi, olası kalıcı bir saç kaybını engellemede önemlidir Erkek ve kadın tipi saç dökülmesinde durum ilerleme eğilimindedir ve bu durumun problem olduğunu düşünenler için tedavi yöntemleri uygulanabilir
Önleme
Bazı tür saç dökülmeleri, stresi azaltarak, iyi ve dengeli beslenerek, saç bakım teknikleri konusunda daha bilinçli davranarak ve saç dökülmesine neden olan ilaç kullanımından (mümkünse) kaçınarak engellenebilir Mantar enfeksiyonlarına bağlı saç dökülmesi; saçları temiz tutarak ve şapka, tarak gibi malzemeleri baçkaları ile paylaşmayarak engellenebilir Erkek tipi alopesi de bazen bazı ilaçların kullanımı ile engellenebilir
Tedavi
Telogen effluvium nedenli alopesi veya ilaç nedenli alopesi tedavi gerektirmez Kötü beslenmeye veya hastalıklara bağlı alopesi bu etkenler ortadan kalkınca düzelir Mantara bağlı alopeside 6-12 hafta boyunca ilaç kullanmak ve bazen şampuan (selenyum sülfit veya ketokonazol içeren) ile tedaviyi desteklemek gerekebilir
Erkek tipi ve kadın tipi saç dökülmesi gelişen bir çok kadın ve erkek genelde mutludur ve tedaviye gereksinim duymazlar Tıbbi tedavi isteyenler için ise lokal minoksidil (tansiyon düşürücü bir ilaç) veya oral finasteride (sadece erkeker için) kullanılabilir Yine saç ekimi denilen yöntemleri ve saçsız bölgenin ameliyatla alındığı yöntemleri kullananlar vardır
Finasteride :
Bu ilaç, Type II 5a-reductase adı verilen bir enzimin çalışmasını engeller; böylece de testosterone hormonunun 5a-dihydrotestosterone (DHT) adı verilen ve erkek tipi saç dökülmesi ile ilgili olduğu iddia edilen maddenin oluşumunu engeller Ancak kullanımı sonrasında cinsel istekte azalma, sertleşme problemleri, boşalma problemleri, meni sıvı miktarında azalma, memelerde büyüme ve hassaslaşma gibi yan etkiler 12 aylık kullanım sonunda ortalama %1 4 oranında gözlenmiştir
Alopecia Areta
Alopecia areata denilen durum 2-5 cm çapında, saçlı deride saçsız alanların meydana gelmesidir Bazı hastalarda bu küçük daireler daha büyük olabilir ve tüm kafada ve hatta tüm vücuttaki kıllı bölgelerde saç dökülmesi gelişebilir Bu hastalık bazen kortikosteroidli ilaçlarla tedavi edilebilir (krem olarak veya o bölgeye iğne ile enjekte edilerek), ancak garantili bir tedavi yöntemi yoktur Saçsız bölge çok küçükse etraftaki saçlar tarafından bu bölge zaman içerisinde kapatılacaktır
|