Akdenizde Bir Afrikalı | Tunus

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-04-2012

Tarihi

Tunus, gerek Akdeniz ve Kuzey Afrika hâkimiyeti ve gerekse Avrupa'nın Afrika ile olan münâsebetleri bakımından büyük bir stratejik öneme sâhiptir

Tunus'un coğrafi konumu göçebe Berberilerden sonra, daha çok deniz yoluyla gelen çeşitli etnik toplulukların ülkeye yerleşmesinde en büyük faktör olmuştur

M

Ö

1000 yılından îtibâren Fenikeliler, Tunus'ta ticâret merkezleri kurmaya başladılar

M

Ö

5

yüzyıl sonlarında Fenikeliler Tunus'a gelip yerleştiler ve burada Kartaca Cumhûriyetini kurdular

Tunus, daha sonra batıdan gelen Vandalların, 6

yüzyılda da Bizanslıların hâkimiyeti altına geçti

Müslümanların Tunus'a (Afrikiyye) gelişi (647-1228): MüslümanArapların 647 yılında başlayan yayılmaları Ukbe bin Nâfi'nin 670'te Kayruvan (Kariouane) şehrini kurmasıyla neticelendi

Tunus (Afrikiyye), hazret-i Muâviye zamânında 667 (H

45) yılında alındı

Bizanslılar bâzı önemli şehirleri ellerinde tuttular

Berberî ayaklanmaları neticesinde Müslümanlar geçici olarak Afrikiyye'den uzaklaştılarsa da, Hasan bin en-Nûman zamanında Berberîler, Afrikiyye'yi Müslüman Araplara bıraktılar (698)

Bundan sonra Kayruvan Müslüman Afrikiyye'nin başşehri olarak kaldı

Bütün Afrikiyye Müslüman oldu ve İslâmiyyet her tarafa buradan yayılmaya başladı

İkinci Abbasî halîfesi Câfer Mensur zamânında,Abbâsî hâkimiyeti yaygınlaştı

Emevî ve Abbâsî halîfelerine bağımlı olan Afrikiyye'yi önce Ağlebîler, sonra Kayruvan'da bir Şiî halîfeliği kuran (910) Fâtımîler yönetti

Kayruvan ve Mahdiya şehirleri Fâtımîlerin merkezi oldu

Fâtımîler 972'de başşehri Kahire'ye taşıdıkları zaman Afrikiyye Berberî sülâlesi Zirîlerin iktidarı altına girdi

Zirîler zamânında Tunus, Sicilya'daki Normanların istilâsına uğradı

Zirîlerin son hükümdarı Hasan bin Ali, Fas'taki Muvahhidîn Devletinden yardım istedi

Muvahhidîn Devletinin kurucusu Abdülmümin, Normanları Tunus'tan kovarak (1159-1160), Afrikiyye'yi Tunus'ta oturan bir vâli tarafından yönetilen bir eyâlet hâline getirdi

Bundan sonra Afrikiyye, Tunus adını aldı

On altıncı yüzyılda İspanya ve Osmanlı Devletinin, Akdeniz hâkimiyeti için yaptıkları savaşlar sonunda Hafrîler yıkıldı

1534 yılında Barbaros Hayreddîn Paşa, Tunus'u ele geçirdi

AncakHafsî Hânedânından Hasan, İspanya Kralı Beşinci Şarlken'den yardım istedi ve Beşinci Şarlken başşehir Tunus'u işgâl etti ve Barbaros Hayreddîn PaşaCezayir'e çekilmek zorunda kaldı

İspanya Kralı Hafsî Hânedânından Hasan'ı tekrar, kendisine vergi vermek şartıyla Tunus'un başına getirdi

Başşehir Tunus 1574 yılına kadar tekrar Hafsî Hânedânlığının elinde kaldı

Bu arada Barbaros Hayreddîn Paşa ve Turgut Reis 1556'da Gafsa'yı, 1558'de Kayrevan'ı ele geçirdiler

Tunus'un doğu ve güney sâhilleri Türklerin eline geçti

CerbeAdası deniz üssü olarak kullanıldı

Barbaros Hayreddîn Paşa, İspanya'daki Endülüslü Müslümanlardan 100

000 kadarını kurtararak Kuzey Arfika'ya getirdi

Nihâyet 1574'te Uluç Ali Reis ile Sinan Paşa, Tunus şehrini (Halkul-Vad Kalesini), ele geçirmek sûretiyle bütün Tunus, Osmanlı İmparatorluğunun bir eyâleti hâline geldi

Osmanlı Devleti zamânında Tunus, önceleri Yeniçerilerin desteklediği bir Dayı vâsıtasıyla, daha sonra da bir Bey vâsıtasıyla yönetilmeye başlandı

İlk beylik sülâlesi Birinci Murâd Bey tarafından kurulan Muradî sülâlesidir (1612-1631)

1710'dan sonra Beyler, irsî yoldan tahta çıktılar

Bu arada Fransa, İngiltere, İspanya ve İtalya Tunus'ta ekonomik faaliyetlerde bulunmaya başladılar

Fransa 1830'da Cezayir'i işgâl ettikten sonra, Tunus ile daha fazla ilgilenmeye başladı

Bu sıralarda Osmanlı İmparatorluğu kendi başındaki birçok meseleler yüzünden Tunus'a daha fazla yardım edemedi

1876-1877 Osmanlı-Rus Savaşı da bunu önledi

Tunus'ta Fransa, İngiltere ve İtalya'nın gözü ve çıkarları vardı

1878'de Kıbrıs'ı elde eden İngiltere, Fransa'nın Tunus'taki özel imtiyazlarını tanıdı

Fransa, bâzı Tunuslu aşiretlerin (Krumirlerin) Cezayir topraklarına yaptıkları akınları ve bâzı toprak taleplerini bahâne ederek 1881 yılında Tunus'a asker çıkardı

12 Mayıs 1881'de yapılan Bardo Antlaşmasıyla; Tunus Beyi, dış hükümranlığı, siyâsî ve ordu işlerini bir Fransız Genel Vâlisine bırakıyordu

Tunus'un Muher ve güney kesiminde başlayan ayaklanmalar güçlükle bastırıldı

Vâli Paul Cambon, yeni bey Ali bin Hüseyin'e (1882-1902) Marsa Sözleşmesini kabul ettirince (1883), Fransız himâyesi resmen kurulmuş oldu

Bütün bu olanları Osmanlı İmparatorluğu protesto ederek kabul etmediğini bildirdi

Resmî pâdişâh fermanlarında Tunus Osmanlı eyâleti olarak zikredilmeye devam etti

Fransız himâye rejimi Tunus'un bağımsızlığını kazanmasına kadar devam etti (1956)

Tunus'taki Fransız idâresi 78 yıl sürdü

1930'larda Habib Burgiba önderliğinde Tunuslular bağımsızlık mücâdelesine başladılar

İkinci Dünyâ Harbi esnâsında Tunus bir savaş alanı oldu

Harpten sonra Burgiba yeni Destur Partisini kurarak bağımsızlık mücâdelesine devam etti

Nihâyet 1956 yılında Tunus bağımsızlığını kazandı

Bağımsızlığını kazandıktan sonra Tunus Cumhûriyetini îlân eden Burgiba, ilk Tunus Cumhurbaşkanı oldu

Birçok reformlar yaparak lâik eğilimli bir rejim kurdu

Burgiba, 1965'te İsrail'e karşı yumuşak ve ılımlı davranılması gerektiğini savundu

Fakat bu düşünceleri şiddetle tenkit edildi

1979'da Mısır'ın Arap Birliğinden çıkarılmasından sonra, Tunus eski bakanlarından Chadli Kılibi'nin de genel sekreter olmasıyla, Tunus, Arap Birliğinin karargâhı oldu

Ocak 1980'de Libya'da eğitim görmüş komandoların Gafsa şehrini ele geçirmeleri, Tunus'un Fransa ve ABD'den destek istemesine sebep oldu

Olayların yatışmasından sonra başbakanlığa getirilen eski Millî Eğitim Bakanı Muhammed Mzali, siyâsî hayâtı kısmen olsun liberalleştirdi

Siyâsî mahkumların çoğu serbest bırakıldı ve siyâsî partiler kânûnî olarak tanınmaya başlandı

Bağımsızlıktan beri tek başına iktidarda olan Sosyalist Destur Partisinden başka, Komünist Partisi dâhil üç siyasî partiye daha izin verildi

Ölünceye kadar Devlet Başkanı seçilen Burgiba, 1987 senesinde sağlık durumu gerekçe gösterilerek devlet başkanlığı görevinden alınarak yerine General Zeynelâbidin bin Ali geçti

Bu yönetim değişikliği ülkede belirli bir liberalleşme ve ekonomide köklü yeniliklerin yapılmasına sebep oldu

General Zeynelâbidin radikal Müslümanlara karşı büyük tedbirler aldı

Bunların desteklediği Nakda Partisinin birçok üyesini hapsettirdi

Bu tutumunu hâlâ sürdürmektedir (1994)

21 Mart 1994'te yapılan parlamento ve devlet başkanlığı seçimlerinde Zeynelâbidin bin Ali ve partisi oyların % 99'unu alarak devlet başkanlığına yeniden seçildi

1982 yılında Lübnan'dan çıkarılan Filistin Kurtuluş Teşkilâtı mensupları ve Lideri YaserArafat Karargâhını Tunus'a taşıdı

Böylece Tunus, Filistin Kurtuluş Teşkilâtının Karargâhı oldu

Kronoloji

· MÖ 814 : Elyssa olarak da bilinen Kraliçce Didon tarafından yönetilen Kartaca’nın kurulması,hızla gelişen ve şüphesiz bir güce sahip olan bu yeni sitenin gidişatının Roma’yı rahatsız etmesi ve bunların harekete geçmesi

· MÖ 264-146 : Hanibal’ın develeriyle yaptığı fantastik yolculukla ünlenen Kartaca’nın Romalılarla (MÖ 218-202) karşı yapılan üç savaş sonucunda yenilmesi

· MÖ 146-MS 439 : Özellikle tarım ve kentleşmede hızla gelişerek refah düzeyini oldukça yükselten ilk Roma kolonisi ’ Afrika’nın kurulması

· 439: Bir İspanya kabilesi olan Vandallar ile Kartacalılar’ın savaşı

· 533 : Kartaca’nın Bizanslıların eline geçmesi

· 647-698 : 670’de Oqba İbn Nafaa tarafından Kairouan’ın kurulması ve 698’de Kartaca’nın Araplar tarafından alınmasıyla ülkede Müslüman-Arap çağının başlaması

· 800-909 : İslamiyetin yayılmasıyla Kairouan’ın Maghreb’in politik ve entellektüel merkezi haline gelmesi

· 909-1159 : Fatimi ve Ziride hanedanlıklarının kurulması

921’de Mahdia’nın kurularak ülkenin başkenti olması

· 1159-1230 : Hristiyan Maghreb ile Müslüman Endülüs’ün birleşmesi

· 1236 : Bağımsızlığını ilan eden Tunus’ta 1574’e kadar sürecek olan Hafsid’lerin kurulması

· 1574 : Tunus’un Osmanlı İmparatorluğuna bağlanması

· 1705 : Camileriyle ünlü Hüseyinoğulları Hanedanlığının kurulması

· 1881-1956 : Fransız koruması (12 Mayıs 1881’de sömürgeciliğe karşı başlatılan direnç yaklaşık 75 yıl sürmüştür

)

· 1956 : 20 Mart’ta Tunus’un bağımsızlığını ilan etmesi

· 1957 : 25 Temmuz’da Tunus Cumhuriyeti’nin kurulması

· 1959 : 1 Haziran’da Tunus Cumhuriyeti’nin ilk anayasasının yayınlanması

· 1963 : 15 Ekim’de Fransızların ellerinde kalan son noktaların boşaltılması

· 1987 : 7 Kasım’da,anayasa gereği Zine El Abidien Ben Ali’nin ikinci başkan seçilmesiyle birçok politik suçlunun aftan yararlanarak hapisten çıkması ve bunun sonucunda Arap ülkeleri,Avrupa birliği ve Avrupa birliği ile dosthane ilişkiler kurulması

08-04-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Akdenizde Bir Afrikalı \| Tunus *Tarihi* Tunus, gerek Akdeniz ve Kuzey Afrika hâkimiyeti ve gerekse Avrupa'nın Afrika ile olan münâsebetleri bakımından büyük bir stratejik öneme sâhiptir Tunus'un coğrafi konumu göçebe Berberilerden sonra, daha çok deniz yoluyla gelen çeşitli etnik toplulukların ülkeye yerleşmesinde en büyük faktör olmuştur MÖ 1000 yılından îtibâren Fenikeliler, Tunus'ta ticâret merkezleri kurmaya başladılar MÖ 5 yüzyıl sonlarında Fenikeliler Tunus'a gelip yerleştiler ve burada Kartaca Cumhûriyetini kurdular Tunus, daha sonra batıdan gelen Vandalların, 6 yüzyılda da Bizanslıların hâkimiyeti altına geçti Müslümanların Tunus'a (Afrikiyye) gelişi (647-1228): MüslümanArapların 647 yılında başlayan yayılmaları Ukbe bin Nâfi'nin 670'te Kayruvan (Kariouane) şehrini kurmasıyla neticelendi Tunus (Afrikiyye), hazret-i Muâviye zamânında 667 (H45) yılında alındı Bizanslılar bâzı önemli şehirleri ellerinde tuttular Berberî ayaklanmaları neticesinde Müslümanlar geçici olarak Afrikiyye'den uzaklaştılarsa da, Hasan bin en-Nûman zamanında Berberîler, Afrikiyye'yi Müslüman Araplara bıraktılar (698) Bundan sonra Kayruvan Müslüman Afrikiyye'nin başşehri olarak kaldı Bütün Afrikiyye Müslüman oldu ve İslâmiyyet her tarafa buradan yayılmaya başladı İkinci Abbasî halîfesi Câfer Mensur zamânında,Abbâsî hâkimiyeti yaygınlaştı Emevî ve Abbâsî halîfelerine bağımlı olan Afrikiyye'yi önce Ağlebîler, sonra Kayruvan'da bir Şiî halîfeliği kuran (910) Fâtımîler yönetti Kayruvan ve Mahdiya şehirleri Fâtımîlerin merkezi oldu Fâtımîler 972'de başşehri Kahire'ye taşıdıkları zaman Afrikiyye Berberî sülâlesi Zirîlerin iktidarı altına girdi Zirîler zamânında Tunus, Sicilya'daki Normanların istilâsına uğradı Zirîlerin son hükümdarı Hasan bin Ali, Fas'taki Muvahhidîn Devletinden yardım istedi Muvahhidîn Devletinin kurucusu Abdülmümin, Normanları Tunus'tan kovarak (1159-1160), Afrikiyye'yi Tunus'ta oturan bir vâli tarafından yönetilen bir eyâlet hâline getirdi Bundan sonra Afrikiyye, Tunus adını aldı On altıncı yüzyılda İspanya ve Osmanlı Devletinin, Akdeniz hâkimiyeti için yaptıkları savaşlar sonunda Hafrîler yıkıldı 1534 yılında Barbaros Hayreddîn Paşa, Tunus'u ele geçirdi AncakHafsî Hânedânından Hasan, İspanya Kralı Beşinci Şarlken'den yardım istedi ve Beşinci Şarlken başşehir Tunus'u işgâl etti ve Barbaros Hayreddîn PaşaCezayir'e çekilmek zorunda kaldı İspanya Kralı Hafsî Hânedânından Hasan'ı tekrar, kendisine vergi vermek şartıyla Tunus'un başına getirdi Başşehir Tunus 1574 yılına kadar tekrar Hafsî Hânedânlığının elinde kaldı Bu arada Barbaros Hayreddîn Paşa ve Turgut Reis 1556'da Gafsa'yı, 1558'de Kayrevan'ı ele geçirdiler Tunus'un doğu ve güney sâhilleri Türklerin eline geçti CerbeAdası deniz üssü olarak kullanıldı Barbaros Hayreddîn Paşa, İspanya'daki Endülüslü Müslümanlardan 100000 kadarını kurtararak Kuzey Arfika'ya getirdi Nihâyet 1574'te Uluç Ali Reis ile Sinan Paşa, Tunus şehrini (Halkul-Vad Kalesini), ele geçirmek sûretiyle bütün Tunus, Osmanlı İmparatorluğunun bir eyâleti hâline geldi Osmanlı Devleti zamânında Tunus, önceleri Yeniçerilerin desteklediği bir Dayı vâsıtasıyla, daha sonra da bir Bey vâsıtasıyla yönetilmeye başlandı İlk beylik sülâlesi Birinci Murâd Bey tarafından kurulan Muradî sülâlesidir (1612-1631) 1710'dan sonra Beyler, irsî yoldan tahta çıktılar Bu arada Fransa, İngiltere, İspanya ve İtalya Tunus'ta ekonomik faaliyetlerde bulunmaya başladılar Fransa 1830'da Cezayir'i işgâl ettikten sonra, Tunus ile daha fazla ilgilenmeye başladı Bu sıralarda Osmanlı İmparatorluğu kendi başındaki birçok meseleler yüzünden Tunus'a daha fazla yardım edemedi 1876-1877 Osmanlı-Rus Savaşı da bunu önledi Tunus'ta Fransa, İngiltere ve İtalya'nın gözü ve çıkarları vardı 1878'de Kıbrıs'ı elde eden İngiltere, Fransa'nın Tunus'taki özel imtiyazlarını tanıdı Fransa, bâzı Tunuslu aşiretlerin (Krumirlerin) Cezayir topraklarına yaptıkları akınları ve bâzı toprak taleplerini bahâne ederek 1881 yılında Tunus'a asker çıkardı 12 Mayıs 1881'de yapılan Bardo Antlaşmasıyla; Tunus Beyi, dış hükümranlığı, siyâsî ve ordu işlerini bir Fransız Genel Vâlisine bırakıyordu Tunus'un Muher ve güney kesiminde başlayan ayaklanmalar güçlükle bastırıldı Vâli Paul Cambon, yeni bey Ali bin Hüseyin'e (1882-1902) Marsa Sözleşmesini kabul ettirince (1883), Fransız himâyesi resmen kurulmuş oldu Bütün bu olanları Osmanlı İmparatorluğu protesto ederek kabul etmediğini bildirdi Resmî pâdişâh fermanlarında Tunus Osmanlı eyâleti olarak zikredilmeye devam etti Fransız himâye rejimi Tunus'un bağımsızlığını kazanmasına kadar devam etti (1956) Tunus'taki Fransız idâresi 78 yıl sürdü 1930'larda Habib Burgiba önderliğinde Tunuslular bağımsızlık mücâdelesine başladılar İkinci Dünyâ Harbi esnâsında Tunus bir savaş alanı oldu Harpten sonra Burgiba yeni Destur Partisini kurarak bağımsızlık mücâdelesine devam etti Nihâyet 1956 yılında Tunus bağımsızlığını kazandı Bağımsızlığını kazandıktan sonra Tunus Cumhûriyetini îlân eden Burgiba, ilk Tunus Cumhurbaşkanı oldu Birçok reformlar yaparak lâik eğilimli bir rejim kurdu Burgiba, 1965'te İsrail'e karşı yumuşak ve ılımlı davranılması gerektiğini savundu Fakat bu düşünceleri şiddetle tenkit edildi 1979'da Mısır'ın Arap Birliğinden çıkarılmasından sonra, Tunus eski bakanlarından Chadli Kılibi'nin de genel sekreter olmasıyla, Tunus, Arap Birliğinin karargâhı oldu Ocak 1980'de Libya'da eğitim görmüş komandoların Gafsa şehrini ele geçirmeleri, Tunus'un Fransa ve ABD'den destek istemesine sebep oldu Olayların yatışmasından sonra başbakanlığa getirilen eski Millî Eğitim Bakanı Muhammed Mzali, siyâsî hayâtı kısmen olsun liberalleştirdi Siyâsî mahkumların çoğu serbest bırakıldı ve siyâsî partiler kânûnî olarak tanınmaya başlandı Bağımsızlıktan beri tek başına iktidarda olan Sosyalist Destur Partisinden başka, Komünist Partisi dâhil üç siyasî partiye daha izin verildi Ölünceye kadar Devlet Başkanı seçilen Burgiba, 1987 senesinde sağlık durumu gerekçe gösterilerek devlet başkanlığı görevinden alınarak yerine General Zeynelâbidin bin Ali geçti Bu yönetim değişikliği ülkede belirli bir liberalleşme ve ekonomide köklü yeniliklerin yapılmasına sebep oldu General Zeynelâbidin radikal Müslümanlara karşı büyük tedbirler aldı Bunların desteklediği Nakda Partisinin birçok üyesini hapsettirdi Bu tutumunu hâlâ sürdürmektedir (1994) 21 Mart 1994'te yapılan parlamento ve devlet başkanlığı seçimlerinde Zeynelâbidin bin Ali ve partisi oyların % 99'unu alarak devlet başkanlığına yeniden seçildi 1982 yılında Lübnan'dan çıkarılan Filistin Kurtuluş Teşkilâtı mensupları ve Lideri YaserArafat Karargâhını Tunus'a taşıdı Böylece Tunus, Filistin Kurtuluş Teşkilâtının Karargâhı oldu Kronoloji · MÖ 814 : Elyssa olarak da bilinen Kraliçce Didon tarafından yönetilen Kartaca’nın kurulması,hızla gelişen ve şüphesiz bir güce sahip olan bu yeni sitenin gidişatının Roma’yı rahatsız etmesi ve bunların harekete geçmesi · MÖ 264-146 : Hanibal’ın develeriyle yaptığı fantastik yolculukla ünlenen Kartaca’nın Romalılarla (MÖ 218-202) karşı yapılan üç savaş sonucunda yenilmesi · MÖ 146-MS 439 : Özellikle tarım ve kentleşmede hızla gelişerek refah düzeyini oldukça yükselten ilk Roma kolonisi ’ Afrika’nın kurulması · 439: Bir İspanya kabilesi olan Vandallar ile Kartacalılar’ın savaşı · 533 : Kartaca’nın Bizanslıların eline geçmesi · 647-698 : 670’de Oqba İbn Nafaa tarafından Kairouan’ın kurulması ve 698’de Kartaca’nın Araplar tarafından alınmasıyla ülkede Müslüman-Arap çağının başlaması · 800-909 : İslamiyetin yayılmasıyla Kairouan’ın Maghreb’in politik ve entellektüel merkezi haline gelmesi · 909-1159 : Fatimi ve Ziride hanedanlıklarının kurulması921’de Mahdia’nın kurularak ülkenin başkenti olması · 1159-1230 : Hristiyan Maghreb ile Müslüman Endülüs’ün birleşmesi · 1236 : Bağımsızlığını ilan eden Tunus’ta 1574’e kadar sürecek olan Hafsid’lerin kurulması · 1574 : Tunus’un Osmanlı İmparatorluğuna bağlanması · 1705 : Camileriyle ünlü Hüseyinoğulları Hanedanlığının kurulması · 1881-1956 : Fransız koruması (12 Mayıs 1881’de sömürgeciliğe karşı başlatılan direnç yaklaşık 75 yıl sürmüştür) · 1956 : 20 Mart’ta Tunus’un bağımsızlığını ilan etmesi · 1957 : 25 Temmuz’da Tunus Cumhuriyeti’nin kurulması · 1959 : 1 Haziran’da Tunus Cumhuriyeti’nin ilk anayasasının yayınlanması · 1963 : 15 Ekim’de Fransızların ellerinde kalan son noktaların boşaltılması · 1987 : 7 Kasım’da,anayasa gereği Zine El Abidien Ben Ali’nin ikinci başkan seçilmesiyle birçok politik suçlunun aftan yararlanarak hapisten çıkması ve bunun sonucunda Arap ülkeleri,Avrupa birliği ve Avrupa birliği ile dosthane ilişkiler kurulması