|
Prof. Dr. Sinsi
|
Bir Baltık Devleti | Litvanya Cumhuriyeti
Litvanya (Litvanca: Lietuva), kurumsal olarak Litvanya Cumhuriyeti (Litvanca: Lietuvos Respublika), Kuzey Avrupa'da bulunan, üç Baltık devletinden biridir Ülkede yerleşim daha çok Baltık Denizi boyunca yoğunlaşmıştır, kuzeyden Letonya, güneydoğudan Belarus ve Polonya, batısındansa Rusya egemenliğindeki Kaliningrad ile sınır komşusudur Deniz aşırı olaraksa; Baltık Denizi'nin karşısında bulunan İsveç'le komşudur Ülkenin nüfusu yaklaşık üç buçuk milyondur En büyük kenti ve başkenti Vilnius'tur14 yüzyıl sıralarında, Litvanya Avrupa'nın en geniş sınırlarına sahip devletlerinden biriydi, o dönemde: Belarus, Ukrayna, Polonya ve Rusya'nın bir bölümü Litvanya Büyük Dükalığı'nın egemenliğindeydi 1569'daki Lublin Birliği'yle, Polonya ve Litvanya yeni bir devlet olarak Lehistan-Litvanya Devleti'ni oluşturdu Bu birleşmeden iki yüzyıl sonra, 1772 ve 1795 yılları arasında bu ittifak bozulmaya başladı Litvanya'nın parçaları Rusya İmparatorluğu'nun eline geçti
I Dünya Savaşı'nın sonrasında, ülkede bağımsızlık hareketleri başladı 16 Şubat 1918'de, ulusal egemenlik bildirisi yayınlandı 1940'dan başlayarak, Litvanya; Sovyetler Birliği ve Nazi Almanyası'nın etkisine girdi 1944'te II Dünya Savaşı'nın sonları yaklaştıkça, ülke Nazi Almanyası'nın egemenliğinden sıyrıldı Böylece ülkede yeniden Sovyet egemenliği başladı 11 Mart 1990'da, yayınlanan ulusal bir deklarasyonla Litvanya Sovyetler Birliği'nden ayrıldığını açıkladı ve bağımsızlığını ilan etti
Uluslar arası finans araştırmalarına göre, Litvanya Avrupa'nın en hızlı gelişen ekonomilerinden birine sahiptir Litvanya: NATO, Avrupa Konseyi ve Avrupa Birliği'ne üyedir Ülke, Avrupa Birliği'ne 21 Aralık 2007'deki Schengen Antlaşması'yla tam üye olmuştur 2009'da, Vilnius Avrupa Kültür Başkenti seçilmiştir Tarihte "Litvanya" ismine ilk rastlanılan tarih olan 1009 yılının bininci yıl dönümü, ülke genelinde çeşitli etkinliklerle kutlanmıştır
Litvanya'ya ilk insanlar, milattan önce 10 bin yıllarında -Buzul Çağı'nın sonlarına doğru- yerleşti Milattan önce 2 binyıl ile 3 binyıl arasında ülke topraklarına Hint-Avrupa halkları'nın göçü başladı Hint -Avrupa halkları, yerli halklarla karıştı ve Baltık uluslarını oluşturdular Tarihte ilk kez Litvanya adına, bir Alman el yazması olan ve 14 Şubat 1009'da telif edilen Kuedlinburg Yıllıkları adlı kitapta rastlanır
Kuedlinburg Yıllıkları : Litvanya adı tarihte ilk kez bu eserde anılmıştır
Başlangıçta parçalanmış Baltık kabileleri tarafından yerleşilen ülke, Mindaugas tarafından 1230'da birleştirildi ve Mindaugas 6 Temmuz 1253'da taç giyerek ilk Litvanya kralı oldu 1263'te Mindaukas'a karşı yapılan suikastle birlikte; Litvanya Paganları; Haçlı seferleri ve Töton Şövalyeleri'nin hedefi haline geldi Uzun süren mücadelelere rağmen, Litvanya Büyük Dükalığı hızla Rus Knezlikleri'nin topraklarına doğru genişledi 14 yüzyılın sonlarına doğru; Belarus, Ukrayna, Polonya'nın bir bölümü ve Rusya dahil Avrupa'nın büyük bir bölümünü ele geçiren Litvanya, Avrupa'nın en büyük ülkesi haline geldi Böylece Litvanya Dükalığı, doğu ve batının arasında çoklu bir kültür mirasına sahip; doğal sınırlara ulaşmış bir devlet halini aldı İmparatorlukta var olan dinlere hoşgörülü davranan Litvanyalılar Slav kültüründen birçok ögeyi kendi kültürüne kattı, böylece Litvanya dilinde Slav etkisi arttı ve devletin resmî dili Slav kaynaklı Ruthenya Dili olarak kabul edildi
Görkemli Vytautas
Polonya Kralı Jogaila ile 1385'te, yapılan antlaşmayla iki ulus birleşti Böylece Pagan Litvanlar Hristiyanlığı kabul etti ve Litvanya-Polonya ulus birliği sağlandı 1392'de (Görkemli Vytautas zamanında) Litvanya Dükalığında iki iç savaş çıktı Buna rağmen Vytautas döneminde ülkenin topraklarının genişlemesi zirve yaptı, devlet kurumsallaşması başladı, ülkede soylular yönetimde söz sahibi haline geldi 1410'daki Grunwald Savaşı'nda, Polonya ve Litvanya ordularının kurduğu birlik, Töton Şövalyelerine karşı Avrupa'da büyük bir zafer kazandı Jogaila ve Vytautas öldükten sonra, Litvanya soyluları; Polonya ve Litvanya arasında kurulan birliği bozmak için, Jagiellon Hanedanı'nı bağımsız bir dük olarak atamak istedi Bundan sonra, Litvanya kendine Polonya'nın yerine daha yakın bir ortak bulma çabasına girdi 15 yüzyılın sonlarına doğru, Rus knezliklerinin artan gücü, Litvanlarla Ruslar arasında çıkan Livonya Savaşı'na neden oldu
Litvanya-Polonya Birliği 1569'da yeniden kuruldu Bu birliktelikle beraber, Litvanya'da ayrı bir ordu, ayrı para ve yasal kanunlar dahil ulusal kurumlar korundu Ancak bu; Polonya kültürünün, Litvanya kültürüne olan: Dil, politika, kültür ve hatta ulusal kimlik etkilerini azaltmadı 16 ile 17 yüzyılın ortalarına doğru Litvanya ulusal kültüründe: Sanat, eğitim ve toplumsal yapı alanlarında Rönesans'ın etkisi baş gösterip; Protestanreform hareketleri başladı 1573'te, Polonya kralı ve Litvanya dükü serbest seçimleri kabul etti Ülkede artan özgürlük hareketleri ve baş gösteren anarşi ile birlikte ülkenin dağılması hızlandı Kuzey Savaşları döneminde (1655–1661), Litvanya topraklarında ve ekonomisinde büyük bir İsveç yıkımı başladı Bu savaşın yaraları tamamen sarılamadan; Litvanya, Büyük Kuzey Savaşı'da büyük bir darbe daha aldı (1700–1721) Bu savaşta, veba ve yoksulluk sonucunda ülke halkının yaklaşık %40'ı yaşamını kaybetti Yabancı güçler -özellikle Rusya- ülke politikalarında önemli bir aktör haline geldi Soyluların egemenliğindeki devlette, soyluların halka sunduğu özgürlük paketleri; dağılmayı engelleyemedi Sonuç olarak, Litvanya-Polonya Birliği sırayla: 1772, 1792 ve 1795'te Rusya İmparatorluğu, Prusya ve Habsburg Monarşisi tarafından bölündü
Kaunas Kalesi
Litvanya topraklarının en büyük bölümünü Rusya aldı Bölünmenin ardından 1931'de ve 1863'te çıkan ayaklanmalar başarılı olamadı Çarlık makamlarının tasarladığı bir dizi Panislavist politikayla birlikte, Litvanya'da basın yasağı da dahil olmak üzere, ülkedeki tüm eğitim ve kültür etkinlikleri denetim altına alındı Litvanya Kuzey Kray denilen ve Belarus'u da kapsayan yeni bir yönetim biriminin parçası oldu Sonrasında, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda, Türklerin yanında ara buluculuk görevi üstlenen Almanya ile Rusya'nın arası açıldı Rusya batıdaki potansiyel Alman tehditine karşı batı sınırına kaleler inşaa etmeye başladı 7 Temmuz 1879'da Rus Çarı II Aleksandr komutasındaki Rus orduları Kaunas Kalesi'nde Almanlara karşı birinci sınıf bir savunma yaptı Ülkedeki istikrarsızlıktan dolayı; 1868-1914 arasında, yaklaşık 635,000 insan -neredeyse nüfusun %20'si- Litvanya'yı terk ettiAçlık ve sefaletin neden olduğu bu göçlerin büyük kısmı ABD'ye oldu Bu olaylar üzerine, Litvanya'da yaşamayı destekleyen fonlar ve Litvanya bağımsızlığına destek olan örgütler kuruldu
Litvanya Konseyi
Dünya Savaşı yıllarına gelindiğinde, 16 Şubat 1918'de Litvanya Konseyi (Lietuvos Taryba); Litvanya bağımsızlığını temel alan bir deklarasyon yayınlandı Bu Litvanya devletinin yeniden kurulması anlamına geliyordu Litvanya bu yıllarda Almanya ve Polonya ile ülke sınırları konusunda sorunlar yaşadı Vilnius bölgesi Litvanya'nın geleneksel başkentiydi (Daha sonra yasal olarak da başkent olarak ilan edildi) Vilnius, Polonyalı kumandan Żeligowski's Mutiny tarafından Ocak 1920'de Polonya tarafından işgal edildi ve iki yıl sonra Polonya topraklarına katıldı Böylece 19 yıl Kaunas ülkenin geçici başkenti görevini gördü Polonya'nın Vilnius'u işgali önemli olaylara yol açtı, iki ülke arasında; bu işgalle II Dünya Savaşı arasında hiçbir uluslar arası ilişki kurulmadı1923'te Klaipėda Ayaklanması sırasında ele geçirien Klaipėda Bölgesi, Mart 1939'te Nazi Almanyası'nın verdiği bir nota üzerine Almanya'ya devredildi Bu durum ülkenin ulusal çizgideki güçlerinin tepkisini çekti, milliyetçi politikalar izleyen Antanas Smetona ve Smetona'nın partisi olan Litvanya Ulusal Birlik Hareketi, 1926'da askerin yönetime el koymasından sonra iktidara geldi
Eylül 1939'da Sovyet güçlerinin Doğu Polonya'yı işgaliyle Vilnius yeniden Litvanya'ya bırakıldı Ancak Litvanya, bu olaydan dokuz ay sonra bağımsızlığını kaybetti Haziran 1940'da, Kızıl OrduAlman-Sovyet Saldırmazlık Paktı'na uygun olarak önce Litvanya'yı işgal etti ardından ülkeyi ilhak ettiğini açıkladı Bir yıl sonra Almanların Barbarossa Harekâtı'yla Litvanya Alman işgaline uğradı Bu işgal sırasında Naziler ve onların Litvanyalı destekçileri tarafından ülkedeki Yahudi varlığının %91'i anlamına gelen 190 bin Yahudi öldürüldü
Alman Ordusu'nun 1944'te ükeden çekilmesiyle birikte, Sovyetler Litvanya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ni yeniden kurdu 1944'ten 1952'ye kadar yaklaşık 100 bin Litvanyalı bağımsızlık yanlısı; Sovyet güçlerine karşı gerila savaşı verdi Rus güçleri tarafından, yaklaşık 30 bin Litvanyalı vatansever ve gerilla öldürüldü veya Sibirya'ya sürülüp sınır dışı edildi II Dünya Savaşı'nda Litvanya yaklaşık 780 bin yurttaşını kaybetti Rusya'nın 1980'den sonra yürürlüğe koyduğu perestroyka ve glasnost planları, Litvanya'da Sąjūdis adı verilen reform hareketlerinin ilanına izin verdi; bu hareketer, ülke içinde anti-komünist bir harekete dönüştü ve ülke bağımsızlığının temelini oluşturdu Sovyet kontrolündeki ülkede yapılan genel seçimlerin ardından, 11 Mart 1990'da Litvanya'da bağımsızlık genelgesi yayımlandı, böylece Litvanya Sovyet hakimiyetinden kurtulan ilk cumhuriyet oldu Sovyetler Birliği, bu girişimi; ülkeye ekonomik ambargo uygulayarak bastırmaya çalıştı 13 Ocak 1991'de Vilnius TV Kulesi'ne saldıran Sovyet güçleri, 14 Litvanyalı sivilin ölmesine neden oldu
Vilnius TV Kulesi
Litvanya'nın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke 4 Şubat 1991'de, İzlanda oldu 1991 Sovyet darbe girişimi sonrasında, Litvanya uluslar arası platformda geniş ölçüde tanındı ve 17 Eylül 1991'de Birleşmiş Milletler'e katıldı Sovyet orduları ülkeyi 31 Ağustos 1993'te terk etti Litvanya bağımsızlığına kavuştuktan sonra, 1994'de NATO üyeliğine aday oldu Yapılan piyasa düzenlemeleriyle, serbest piyasa ekonomisine geçti Ülke, 2004 Baharı'nda NATO'ya ve 2007'deyse Avrupa Birliği'ne tam üye oldu
|