Bin Tanrılı Kent: Hattuşaş (Boğazköy - Boğazkale - Çorum)

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-04-2012

Fırtına Tanrısının Evi
Yazılıkaya Tapınağı

Hattuşaş ören yerinin 2 km

kuzeydoğusunda yer alan Yazılıkaya Tapınağı, önünde Hitit mimari özelliklerinin yansıtıldığı iki kaya odadan oluşmaktadır

Yüksek kayalar arasına saklanmış Yazılıkaya Açık Hava Tapınağının iki odasının duvarlarına doksandan fazla tanrı, tanrıça, hayvan ve hayal ürünü yaratık kayalara kazınmış

Hitit dini tören metinlerine göre yeni yıl ve ilkbahar törenlerinde bir araya gelen tüm tanrılar Fırtına Tanrısı'nın evinde toplanıyordu

Birinci odada sol kaya yüzeyinde ikisi dışında tanrılar, sağ tarafta da tanrıçalar görülüyor

Ana sahnede ise Fırtına Tanrısı Teşup ile eşi Güneş Tanrıçası Hebat betimlenmiş

Ana sahnenin karşısındaki duvarda daha büyük boyutlarda Kral 4

Tuthaliya işlenmiş

Buradan da bu kutsal alanın Tuthaliya tarafından yaptırıldığı anlaşılıyor

Diğer odadaki kabartmalar ana odadaki gibi kuşaklar halinde değil; duvarlara dört bağımsız figür yer alıyor

A Odası (Tanrı Tesup ve Tanrıca Hepat Bulusuyor

)

Yazılıkaya Tapınağı'nın kayalığa yapılmış olan bu odaları "Büyük Galeri" (A odası) ve "Küçük Galeri" (B Odası) adıyla anılmaktadır

Büyük Galeri'nin batı duvarı tanrı kabartmalarıyla, doğu duvarı ise tanrıça kabartmalarıyla bezeli olup her iki duvardaki figürler, doğu ve batı duvarlarının kuzey duvarı ile birleştiği ana sahnenin yer aldığı kısma doğru yönelmektedir

(B odası:Yeraltı Tanrıları)

Tanrıların genel olarak sivri bir külâhı, belden kuşaklı kısa bir elbisesi, kalkık burunlu pabuçları ile küpeleri vardır

Çoğu zaman kıvrık bir kılıç ya da topuz taşırlar

Tanrıçaların hepsi uzun bir etek giyer, başlarında silindir biçimli bir başlık vardır

(B odası : Tanrı Tesup Ölen Kral 4

Tudhalya’ nın Omzuna Kolunu Atıp,Götürüyor

)
(Öbür Dünya,Ahiret,Cennet)

Doğu ve batı duvarının birleştiği kuzey duvarında, ana sahneyi oluşturan baş tanrılar yer almaktadır

Burada dağ tanrıları üzerinde duran Hava tanrısı Teşup ve karısı tanrıça Hepatu ile arkasında oğulları Şarruma ve çift başlı kartal yer almaktadır

Kral IV

Tuthalia'nın kabartması ise doğu duvarında yer almakta olup, galerinin en büyük kabartmasıdır

Ayrı bir girişi bulunan Küçük Galeri'yi girişin iki yanında bulunan aslan başlı, insan gövdeli kanatlı cinler korumaktadır

Küçük Galerinin batı duvarında sağa doğru sıralanan on iki tanrı, doğu duvarında ise Kılıç Tanrısı ile Tanrı Şarruma ve himayesindeki kral IV

Tuthalia yer almaktadır

(Yazılıkaya Girişi)

Bu kısımda iyi korunmuş kabartmalar dışında kayaya oyulmuş üç adet niş bulunmakta ve bu nişlere bir takım hediyelerin veya Hitit kral ailesinin ölü küllerinin saklandığı kapların konulduğu düşünülmektedir

Boğazköy(Hattuşaş) Sfenksi

Kalker, M

Ö

14-13

Yüzyıl, Yüksekliği 2

58 m, Boğazköy güney kapısının sağ yanındaki sfenks olup Bu Sfenks Berlin Müzesindedir; Osmanlı Devleti döneminde onarım için Berlin'e götürülmüştür; UNESCO ve Alman Hükümeti ile görüşmeler sürdürülmektedir

Bu Sfenks ile Almanya'ya götürülmüş bulunan ve Berlin'de kalan 7400 alçı tablet 1987 yılında Alman Demokratik Cumhuriyeti yönetimi tarafından iade olunmuştu

Hattuşaş'taki ilk gelişme dönemi büyük bir yangınla sona ermiştir; bu yangının sorumlusu Kuşşara kralı Anitta olmalıdır

Belgelere göre hemen bu tahripten sonra yaklaşık M

Ö

1700 yıllarında yeniden yerleşime açılan Hattuşaş 1600'lerde Hitit devletinin başkenti olmuştur; kurucusu tıpkı Anitta gibi Kuşşara kökenli olan I

Hattuşili'dir

Hattuşaş başkent olduktan sonra şehrin gelişmesinin en uç noktasında anıtsal bir yapılaşmayla karşılaşılmaktadır; 2 km

genişliğindeki şehir saray, tapınak ve mahalleleriyle M

Ö 13

yüzyıldaki haline kavuşmuştur

Hattuşaş'ın ikinci gelişme döneminde imparatorluğun son yıllarında hem içte hem de dışta üç önemli Hitit kralı etkin olmuştur

Bunlar III

Hattuşili, oğlu IV

Tudhalia ve onun oğlu II

Şuppiluliuma'dır

II

Şuppiluliuma'nın son dönemlerinde (M

Ö

1190) ekonomik sıkıntılar ve iç karışıklıklar nedeniyle yıkılan Hitit devletinden sonra Boğazköy 4 yüzyıl boyunca terk edilmiştir

Daha sonra buraya Frigyalılar (M

Ö

8

yy

ortaları) yerleşmiştir

Hellenistik ve Roma Döneminde (M

Ö

3

- M

S

3

yy

) Hattuşaş küçük surla çevrili bir beylik merkezi, Bizans Döneminde ise bir köy durumundadır

Hattuşaş Kazı Tarihi Kronolojisi

(Alacahöyük Kazı Alanından)

1834: 28 Temmuz'da Charles Texier, Hattuşaş kalıntılarını bulur

Texier şehir planının yanı sıra, bazı kalıntıların ve Yazılıkaya kabartmalarının krokisini çıkarır

Med şehri Pteria'yı bulduğunu zanneder

1836: William J

Hamilton, bir günlüğüne Hattuşa'ya gelir ve çizimler yapar

Çizimler arasında 1 no

lu tapınağın planı da vardır

Burayı Galat/Roma şehri Tavium zanneder

1858: Heinrich Barth ve Andreas Mordtmann da 1 no

lu Tapınağın kalıntılarını çizer ve Yazılıkaya'da küçük B Odası'nda kazarak kabartmaları ortaya çıkarırlar

1861: Georges Perrot, Edmond Guillaume ve Jules Delbet Yazılıkaya kabartmalarının daha dakik çizimlerini yaparlar ve Yazılıkaya, Yenicekale ve Nişantaş yazıtının ilk fotoğraflarını yayınlarlar

1864: Henry J

van Lennep Yazılıkaya'nın yeniden çizimlerini yapar

1882: Karl Humann topoğrafik bir plan çıkarır ve Yazılıkaya'da birçok kabartmanın alçı kopyalarını yaptırır

1893-94: Ernest Chantre Büyük Tapınak, Büyükkale ve Yazılıkaya'da sondajlar yapar

Hattuşa'nın ilk çivi yazılı tabletlerini yayınlar

1906: Hugo Winckler ve Theodor Makridi Büyükkale'de kazılar ve diğer yerlerde sondajlar yaparlar

2500 çiviyazılı tablet parçası bulunur ve böylece buranın Hitit başkenti Hattuşa olduğu öğrenilir

1907: Alman Arkeoloji Enstitüsü ile Alman Şark Cemiyeti'nin ilk kazısı: Winckler ve Makridi'den başka Otto Puchstein başkanlığında bir grup çalışır

Görünürdeki kalıntılar çok sayıda plan ve fotoğraf ile ilk olarak eksiksiz bir şekilde belgelenir ve arazinin daha doğru bir topoğrafik haritası çıkartılır

1911-12: Winckler ve Makridi'nin kısa süreli kazıları

1915: Hattuşa/Boğazköy'de ele geçen çiviyazılı tabletler yardımıyla Bedrich Hrozny Hitit dilini çözmeyi başarır

1931-39 ve 1952'den günümüze kadar: Alman Arkeoloji Enstitüsü'nün, Alman Şark Cemiyeti'nin uzun yıllar süren katkılarıyla yürüttüğü ve başkanlığını Kurt Bittel (1977'ye kadar), Peter Neve (1993'e kadar) ve Jürgen Seeher'in yaptıkları kazılar: Büyükkale Hitit kral sarayının hemen hemen bütünüyle ortaya çıkarılması; Aşağı Şehir'deki konut alanında, Yukarı Şehir'de Tapınak Mahallesi ve çevresi ile Büyükkaya üzerinde yapılan kazılar

Ayrıca şehrin çeşitli yerlerinde ve hemen dışında, örneğin Yazılıkaya Kutsal Alanı'ndaki daha küçük çaplı kazılar

(Hattuşa)

(Aslanlıkapı)

(Suratlı Geçit Kapısı)

(Suratlı Geçit)

(Hattuşa)

(Hattuşa Kartalı)

(Alacahöyük Müze Figür)

(Alacahöyük Müze Hayvan Figürü)

(Boğazköy-Yazılıkaya Tapınağı)

(Aslanlı Kapı)

08-04-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Bin Tanrılı Kent: Hattuşaş (Boğazköy - Boğazkale - Çorum) Fırtına Tanrısının Evi Yazılıkaya Tapınağı Hattuşaş ören yerinin 2 km kuzeydoğusunda yer alan Yazılıkaya Tapınağı, önünde Hitit mimari özelliklerinin yansıtıldığı iki kaya odadan oluşmaktadır Yüksek kayalar arasına saklanmış Yazılıkaya Açık Hava Tapınağının iki odasının duvarlarına doksandan fazla tanrı, tanrıça, hayvan ve hayal ürünü yaratık kayalara kazınmış Hitit dini tören metinlerine göre yeni yıl ve ilkbahar törenlerinde bir araya gelen tüm tanrılar Fırtına Tanrısı'nın evinde toplanıyordu Birinci odada sol kaya yüzeyinde ikisi dışında tanrılar, sağ tarafta da tanrıçalar görülüyor Ana sahnede ise Fırtına Tanrısı Teşup ile eşi Güneş Tanrıçası Hebat betimlenmiş Ana sahnenin karşısındaki duvarda daha büyük boyutlarda Kral 4Tuthaliya işlenmiş Buradan da bu kutsal alanın Tuthaliya tarafından yaptırıldığı anlaşılıyor Diğer odadaki kabartmalar ana odadaki gibi kuşaklar halinde değil; duvarlara dört bağımsız figür yer alıyor A Odası (Tanrı Tesup ve Tanrıca Hepat Bulusuyor) Yazılıkaya Tapınağı'nın kayalığa yapılmış olan bu odaları "Büyük Galeri" (A odası) ve "Küçük Galeri" (B Odası) adıyla anılmaktadır Büyük Galeri'nin batı duvarı tanrı kabartmalarıyla, doğu duvarı ise tanrıça kabartmalarıyla bezeli olup her iki duvardaki figürler, doğu ve batı duvarlarının kuzey duvarı ile birleştiği ana sahnenin yer aldığı kısma doğru yönelmektedir (B odası:Yeraltı Tanrıları) Tanrıların genel olarak sivri bir külâhı, belden kuşaklı kısa bir elbisesi, kalkık burunlu pabuçları ile küpeleri vardır Çoğu zaman kıvrık bir kılıç ya da topuz taşırlar Tanrıçaların hepsi uzun bir etek giyer, başlarında silindir biçimli bir başlık vardır (B odası : Tanrı Tesup Ölen Kral 4Tudhalya’ nın Omzuna Kolunu Atıp,Götürüyor) (Öbür Dünya,Ahiret,Cennet) Doğu ve batı duvarının birleştiği kuzey duvarında, ana sahneyi oluşturan baş tanrılar yer almaktadır Burada dağ tanrıları üzerinde duran Hava tanrısı Teşup ve karısı tanrıça Hepatu ile arkasında oğulları Şarruma ve çift başlı kartal yer almaktadır Kral IV Tuthalia'nın kabartması ise doğu duvarında yer almakta olup, galerinin en büyük kabartmasıdır Ayrı bir girişi bulunan Küçük Galeri'yi girişin iki yanında bulunan aslan başlı, insan gövdeli kanatlı cinler korumaktadır Küçük Galerinin batı duvarında sağa doğru sıralanan on iki tanrı, doğu duvarında ise Kılıç Tanrısı ile Tanrı Şarruma ve himayesindeki kral IV Tuthalia yer almaktadır (Yazılıkaya Girişi) Bu kısımda iyi korunmuş kabartmalar dışında kayaya oyulmuş üç adet niş bulunmakta ve bu nişlere bir takım hediyelerin veya Hitit kral ailesinin ölü küllerinin saklandığı kapların konulduğu düşünülmektedir Boğazköy(Hattuşaş) Sfenksi Kalker, MÖ 14-13 Yüzyıl, Yüksekliği 258 m, Boğazköy güney kapısının sağ yanındaki sfenks olup Bu Sfenks Berlin Müzesindedir; Osmanlı Devleti döneminde onarım için Berlin'e götürülmüştür; UNESCO ve Alman Hükümeti ile görüşmeler sürdürülmektedir Bu Sfenks ile Almanya'ya götürülmüş bulunan ve Berlin'de kalan 7400 alçı tablet 1987 yılında Alman Demokratik Cumhuriyeti yönetimi tarafından iade olunmuştu Hattuşaş'taki ilk gelişme dönemi büyük bir yangınla sona ermiştir; bu yangının sorumlusu Kuşşara kralı Anitta olmalıdır Belgelere göre hemen bu tahripten sonra yaklaşık MÖ 1700 yıllarında yeniden yerleşime açılan Hattuşaş 1600'lerde Hitit devletinin başkenti olmuştur; kurucusu tıpkı Anitta gibi Kuşşara kökenli olan I Hattuşili'dir Hattuşaş başkent olduktan sonra şehrin gelişmesinin en uç noktasında anıtsal bir yapılaşmayla karşılaşılmaktadır; 2 km genişliğindeki şehir saray, tapınak ve mahalleleriyle MÖ 13 yüzyıldaki haline kavuşmuştur Hattuşaş'ın ikinci gelişme döneminde imparatorluğun son yıllarında hem içte hem de dışta üç önemli Hitit kralı etkin olmuştur Bunlar III Hattuşili, oğlu IV Tudhalia ve onun oğlu II Şuppiluliuma'dır II Şuppiluliuma'nın son dönemlerinde (MÖ 1190) ekonomik sıkıntılar ve iç karışıklıklar nedeniyle yıkılan Hitit devletinden sonra Boğazköy 4 yüzyıl boyunca terk edilmiştir Daha sonra buraya Frigyalılar (MÖ 8 yy ortaları) yerleşmiştir Hellenistik ve Roma Döneminde (MÖ 3 - MS 3 yy) Hattuşaş küçük surla çevrili bir beylik merkezi, Bizans Döneminde ise bir köy durumundadır Hattuşaş Kazı Tarihi Kronolojisi (Alacahöyük Kazı Alanından) *1834:* 28 Temmuz'da Charles Texier, Hattuşaş kalıntılarını bulur Texier şehir planının yanı sıra, bazı kalıntıların ve Yazılıkaya kabartmalarının krokisini çıkarır Med şehri Pteria'yı bulduğunu zanneder *1836:* William J Hamilton, bir günlüğüne Hattuşa'ya gelir ve çizimler yapar Çizimler arasında 1 nolu tapınağın planı da vardır Burayı Galat/Roma şehri Tavium zanneder *1858:* Heinrich Barth ve Andreas Mordtmann da 1 nolu Tapınağın kalıntılarını çizer ve Yazılıkaya'da küçük B Odası'nda kazarak kabartmaları ortaya çıkarırlar *1861:* Georges Perrot, Edmond Guillaume ve Jules Delbet Yazılıkaya kabartmalarının daha dakik çizimlerini yaparlar ve Yazılıkaya, Yenicekale ve Nişantaş yazıtının ilk fotoğraflarını yayınlarlar 1864: Henry J van Lennep Yazılıkaya'nın yeniden çizimlerini yapar *1882:* Karl Humann topoğrafik bir plan çıkarır ve Yazılıkaya'da birçok kabartmanın alçı kopyalarını yaptırır *1893-94:* Ernest Chantre Büyük Tapınak, Büyükkale ve Yazılıkaya'da sondajlar yapar Hattuşa'nın ilk çivi yazılı tabletlerini yayınlar *1906:* Hugo Winckler ve Theodor Makridi Büyükkale'de kazılar ve diğer yerlerde sondajlar yaparlar 2500 çiviyazılı tablet parçası bulunur ve böylece buranın Hitit başkenti Hattuşa olduğu öğrenilir *1907:* Alman Arkeoloji Enstitüsü ile Alman Şark Cemiyeti'nin ilk kazısı: Winckler ve Makridi'den başka Otto Puchstein başkanlığında bir grup çalışır Görünürdeki kalıntılar çok sayıda plan ve fotoğraf ile ilk olarak eksiksiz bir şekilde belgelenir ve arazinin daha doğru bir topoğrafik haritası çıkartılır *1911-12:* Winckler ve Makridi'nin kısa süreli kazıları *1915:* Hattuşa/Boğazköy'de ele geçen çiviyazılı tabletler yardımıyla Bedrich Hrozny Hitit dilini çözmeyi başarır *1931-39 ve 1952'den günümüze kadar:* Alman Arkeoloji Enstitüsü'nün, Alman Şark Cemiyeti'nin uzun yıllar süren katkılarıyla yürüttüğü ve başkanlığını Kurt Bittel (1977'ye kadar), Peter Neve (1993'e kadar) ve Jürgen Seeher'in yaptıkları kazılar: Büyükkale Hitit kral sarayının hemen hemen bütünüyle ortaya çıkarılması; Aşağı Şehir'deki konut alanında, Yukarı Şehir'de Tapınak Mahallesi ve çevresi ile Büyükkaya üzerinde yapılan kazılar Ayrıca şehrin çeşitli yerlerinde ve hemen dışında, örneğin Yazılıkaya Kutsal Alanı'ndaki daha küçük çaplı kazılar (Hattuşa) (Aslanlıkapı) (Suratlı Geçit Kapısı) (Suratlı Geçit) (Hattuşa) (Hattuşa Kartalı) (Alacahöyük Müze Figür) (Alacahöyük Müze Hayvan Figürü) (Boğazköy-Yazılıkaya Tapınağı) (Aslanlı Kapı)