Parlayan Şehir | Gaziantep (Ayıntap)

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-04-2012

El Sanatları

Gaziantep'te çok çeşitli el sanatları mevcuttur

Geçmişte Gaziantep'teki en yaygın el santları dericilik, bakırcılık, yemenicilik, kilimcilik, el işlemeciliği ve kuyumculuktur

Bunlardan el işlemeciliği, bakırcılık ve kilimcilik önemini hâlâ korumaktadır

Özelikle Gaziantep'in kendine özgü motifleri olan kilimleri ve bakır ürünleri çok meşhurdur

Gaziantep'e özgü kilim çeşitleri Baklava dilimleri, Habbap ayağı, Kuş Kanadı, Zincir Göbek, Dirsek göbek, Pençe Göbek, Çarkı felek, Parmak göbek ve Atom Göbek'tir

Ayrıca hanımların hemen her evde yaptığı Antep işi, dantel ve örgü gibi başka el sanatları da mevcuttur

Bakır İşlemeciliği

Bakır eşya, bakırdan ve pirinç diye tabir edilen bakır ve çinkonun karışımından elde edilen maddeden işlenerek yapılır

Antep bakır işlemesinin özelliği, tek parça olarak imal edilmesidir

Yani lehim ya da benzeri bir yolla birleştirme yapılmamasıdır

Bakır İşleme Ürünlerinden Bazı Örnekler

Sahan : Yemek tabağı
Tas : Ayran veya su içmek için kullanılan kap
Kazan : Yemek pişirmeye yarayan kap
Masere Kazanı: (Şire) Pekmez pişirmede kullanılan büyük kap
Teşt : Hamur yoğurmada ve çamaşır yıkamada kullanılan kap
Tarak Kabı : Sabun, tarak ve kese koymaya yarayan kap
Kil Leğeni : Kadınların yıkanırken saçlarını yumuşatsın diye kullandıkları kilin yoğrulmasında kullanılan kap
Seferiye Tası : Yemek koymada ve yemek taşımada kullanılan kap
Maşrapa : Su, ayran vb

konulan kap
Satıl : Su taşımada kullanılan kap
Paşa Mangalı : Eskiden içine ateş konarak ısınmada ve üzerinde kahve pişirmede kullanılan bir gereç

İbrik : El, yüz yıkamak ve abdest almak için içine su konulan kap
Cezve : Kahve pişirmede kullanılan kap
Vazo : İçerisine çiçek koymaya yarayan büyük ve küçük ebatları olan kap
Semaver : Çay pişirmede kullanılan kap
Sini (Tepsi) : Yemek yemek için içine kazan, tas ve benzeri şeylerin konduğu kaptır

Kutnuculuk

Tarihi bir değer olan kutnu bezi dokumacılığı, Türkiye’de yalnızca Gaziantep’te dokunan ipekli bir dokuma türüdür

Ham maddesi filoş olan suni ipek ve pamuk ipliğidir

Tamamen el tezgâhlarında dokunan kutnu kumaşı değişik şekillerde dokunmaktadır

Geçmişi çok eskilere dayanan kutnuculuk; dünyada basma sanatı yok iken, çeşitli boyalara defalarca batırılarak, kendisine has renk ve motifler verilerek yapıldığı bir dokumadır

Kutnu kumaşı yöresel bir kıyafet olarak kullanıldığı gibi, çeşitli aksesuar, turistik giysi, çanta, terlik, perdelik kumaş ve milli kıyafet olarak da kullanılmaktadır

Kumaşlara, çözgü sayılarına göre değişik adlar verilmektedir

1-) Kutnu
2-) Alaca
3-) Meydaniye

Kutnunun çözgü sayısı 4000, alacanın 3000 tel, meydaniyenin 2000 teldir

Köşgerlik, Yemenicilik

Yemeni; üstü kırmızı yada siyah deriden, tabanı köseleden dikilen topuksuz ve çok sıhhatli olan ayakkabıdır

Gaziantep’te yemeniciliğe “köşgercilik”, yemenicilere “köşger” yemeni ustalarına da “köşger ustası” denilmektedir

Köşger kelimesi Farsça “keşfger” kelimesinden gelmiş olup, ayakkabı yapan anlamına gelmektedir

Zurnacılık

Türk Halk Çalgısı deyince; fabrika imalı olmayan, halkın kendi mevcut imkanları içinde ve basit araçlarla elde ettikleri, akustik kanunlara uymayan, standart ölçü ve kalıpları olmayan, etnoğrafik özelliği olan çalgılar akla gelmektedir

Üflemeli halk çalgılarımızın başında gelen zurna kalın zerdali ağacından yapılır ve davulun yanında çalınan üflemeli bir çalgı aletidir

Zurna üç kısımdan oluşur

1 Baş kısım (mezik), şimşir ağacından yapılır
2 Ağız kısmı (alt çanak) geniştir
3 Orta kısım ise dardır

Zurna yapan kimselere “harat” ismi verilmektedir

Sedef Ve Sedef Kakmacılığı

Bazı deniz hayvanlarının kabuğunda bulunan ve sedefçilikte kullanılan sert, beyaz ve gökkuşağı pırıltılı, fosforik özelliği olan maddeye sedef, bu maddeyi işleyen kişiye de sedefkâr denir

Osmanlıda sedef işlemeciliğinin ilk örneklerini 15

yüzyıl sonlarına doğru görmek mümkündür

Edirne’de tek kubbeli Beyazıt Caminin kapı kanatlarında görülen sedef işçiliğinin XVI

Yüzyılda olgunluk devresine girdiği bilinmektedir

Bu dönemde sedefçilik kapı, pencere, dolap kanatları, kürsü, çekmece, Kur’an muhafazası, rahle, masa, koltuk, kanepe, sehpa gibi mobilyalar, silah kabzası, nalın, körük, tütün tabakası, kahve takımı vb

gibi ahşap eşyada görülmüştür

El İşlemeciliği

Antep İşi

Antep işi; iplikleri sayılabilen kumaşlar üzerine işlenir

Desenleri genellikle kumaşın en ve boy ipliklerine göre hazırlanır

Antep ajurlarını yapabilmek için önce zeminin hazırlanması gerekir, sonra desene göre ajur yapılarak şeklin (kare, dikdörtgen, eşkenar vb

) kenarlarına hesap işi antikası yapılır

Antep işi; çekilen ve bırakılan iplik sayılarına göre ve yapılışlarına göre altı grupta toplanır

1 Grup: Basit Ajurlar
2 Grup: Kesilen iplik sayısı az, kalan iplik sayısı fazla olan ajurlar
3 Grup: Kesilen iplik sayısı fazla, kalan iplik sayısı az olan ajurlar
4 Grup: Motifin adı Çitimedir

İplik çekme ve işleme yönünden diğer gruplardan farklıdır
5 Grup: Motifler, kartopu, örümcek ve badem iğnelerinin çeşitleridir
6 Grup: Motif tamamen fantezi iğnelerle yapılır

Aba Dokumacılığı

Aba deve, öküz, at tüyünden, keçi kılından ve koyun yününden dokunan özel bir kumaştan yapılan bir erkek giysisidir

Abanın üst tarafından başın, yan tarafından kolların geçmesi için birer delik olup kolları yoktur

Çobanların giydikleri abalar giysileri en üstüne, aba güreşçilerinin giydikleri aba ise güreş sırasında köynek üzerine giyilir

Gaziantep’te abalar, eskiden aba dokuyucularının mahalle aralarında bulunan dükkânlarında veya evlerinde bulunan el tezgahlarında dokunur ve satılmak üzere abacılara aktarılırdı

Antep Kilimciliği

Antep kilimleri bilinen diğer Anadolu kilimlerinden tezgâh, şekil, dokunuş biçimleri ve nakışları yönünden çok farklıdır

Antep kilimlerinin üzerindeki desenlere göre bilinen çeşitleri şunlardır

1 Baklava Dilimi
2 Habbab (Nalın) Ayağı
3 Kuş Kanadı
4 Zincir Göbek
5 Dirsek Göbek
6 Pençe Göbek
7 Çarkı Felek
8 Parmak Göbek
9 Atom Göbek (1945 sonrası dokunan bir kilim adı)

Gümüş İşlemeciliği

Tarihi İpek yolunun üzerinde olması nedeniyle bir çok ticaret yollarının Gaziantep’te yumaklaşması, ilin ekonomisini o günlerde olduğu gibi, günümüzde de canlı tutmaktadır

Bu canlılıkta gümüşün önemli bir yeri vardır

Çünkü gümüş insanların takı (süs eşyası) olarak eskiden beri kullandığı eski bir madendir

Gaziantepli bir kadında on iki çeşit gümüş takı bulunurdu

Bunlardan bir kısmı taç kaytan, şekke, daktani, pıçpıçı, götürümgü, üçger, arpacıklı gerdan, Antepli gerdan kemer, koruklu bilezik, düğme, yüzük

Gaziantepli erkeklerin gümüş tesbih, ağızlık, baston sapı, sigara tabakası olarak ve atların koşu takımlarında kullanıldıklarını görmekteyiz

08-04-2012	#4
Prof. Dr. Sinsi	Parlayan Şehir \| Gaziantep (Ayıntap) El Sanatları Gaziantep'te çok çeşitli el sanatları mevcuttur Geçmişte Gaziantep'teki en yaygın el santları dericilik, bakırcılık, yemenicilik, kilimcilik, el işlemeciliği ve kuyumculuktur Bunlardan el işlemeciliği, bakırcılık ve kilimcilik önemini hâlâ korumaktadır Özelikle Gaziantep'in kendine özgü motifleri olan kilimleri ve bakır ürünleri çok meşhurdur Gaziantep'e özgü kilim çeşitleri Baklava dilimleri, Habbap ayağı, Kuş Kanadı, Zincir Göbek, Dirsek göbek, Pençe Göbek, Çarkı felek, Parmak göbek ve Atom Göbek'tir Ayrıca hanımların hemen her evde yaptığı Antep işi, dantel ve örgü gibi başka el sanatları da mevcuttur Bakır İşlemeciliği Bakır eşya, bakırdan ve pirinç diye tabir edilen bakır ve çinkonun karışımından elde edilen maddeden işlenerek yapılır Antep bakır işlemesinin özelliği, tek parça olarak imal edilmesidir Yani lehim ya da benzeri bir yolla birleştirme yapılmamasıdır Bakır İşleme Ürünlerinden Bazı Örnekler Sahan : Yemek tabağı Tas : Ayran veya su içmek için kullanılan kap Kazan : Yemek pişirmeye yarayan kap Masere Kazanı: (Şire) Pekmez pişirmede kullanılan büyük kap Teşt : Hamur yoğurmada ve çamaşır yıkamada kullanılan kap Tarak Kabı : Sabun, tarak ve kese koymaya yarayan kap Kil Leğeni : Kadınların yıkanırken saçlarını yumuşatsın diye kullandıkları kilin yoğrulmasında kullanılan kap Seferiye Tası : Yemek koymada ve yemek taşımada kullanılan kap Maşrapa : Su, ayran vb konulan kap Satıl : Su taşımada kullanılan kap Paşa Mangalı : Eskiden içine ateş konarak ısınmada ve üzerinde kahve pişirmede kullanılan bir gereç İbrik : El, yüz yıkamak ve abdest almak için içine su konulan kap Cezve : Kahve pişirmede kullanılan kap Vazo : İçerisine çiçek koymaya yarayan büyük ve küçük ebatları olan kap Semaver : Çay pişirmede kullanılan kap Sini (Tepsi) : Yemek yemek için içine kazan, tas ve benzeri şeylerin konduğu kaptır Kutnuculuk Tarihi bir değer olan kutnu bezi dokumacılığı, Türkiye’de yalnızca Gaziantep’te dokunan ipekli bir dokuma türüdür Ham maddesi filoş olan suni ipek ve pamuk ipliğidir Tamamen el tezgâhlarında dokunan kutnu kumaşı değişik şekillerde dokunmaktadır Geçmişi çok eskilere dayanan kutnuculuk; dünyada basma sanatı yok iken, çeşitli boyalara defalarca batırılarak, kendisine has renk ve motifler verilerek yapıldığı bir dokumadır Kutnu kumaşı yöresel bir kıyafet olarak kullanıldığı gibi, çeşitli aksesuar, turistik giysi, çanta, terlik, perdelik kumaş ve milli kıyafet olarak da kullanılmaktadır Kumaşlara, çözgü sayılarına göre değişik adlar verilmektedir 1-) Kutnu *2-)* Alaca 3-) Meydaniye Kutnunun çözgü sayısı 4000, alacanın 3000 tel, meydaniyenin 2000 teldir Köşgerlik, Yemenicilik Yemeni; üstü kırmızı yada siyah deriden, tabanı köseleden dikilen topuksuz ve çok sıhhatli olan ayakkabıdır Gaziantep’te yemeniciliğe “köşgercilik”, yemenicilere “köşger” yemeni ustalarına da “köşger ustası” denilmektedir Köşger kelimesi Farsça “keşfger” kelimesinden gelmiş olup, ayakkabı yapan anlamına gelmektedir Zurnacılık Türk Halk Çalgısı deyince; fabrika imalı olmayan, halkın kendi mevcut imkanları içinde ve basit araçlarla elde ettikleri, akustik kanunlara uymayan, standart ölçü ve kalıpları olmayan, etnoğrafik özelliği olan çalgılar akla gelmektedir Üflemeli halk çalgılarımızın başında gelen zurna kalın zerdali ağacından yapılır ve davulun yanında çalınan üflemeli bir çalgı aletidir Zurna üç kısımdan oluşur 1 Baş kısım (mezik), şimşir ağacından yapılır 2 Ağız kısmı (alt çanak) geniştir 3 Orta kısım ise dardır Zurna yapan kimselere “harat” ismi verilmektedir Sedef Ve Sedef Kakmacılığı Bazı deniz hayvanlarının kabuğunda bulunan ve sedefçilikte kullanılan sert, beyaz ve gökkuşağı pırıltılı, fosforik özelliği olan maddeye sedef, bu maddeyi işleyen kişiye de sedefkâr denir Osmanlıda sedef işlemeciliğinin ilk örneklerini 15 yüzyıl sonlarına doğru görmek mümkündür Edirne’de tek kubbeli Beyazıt Caminin kapı kanatlarında görülen sedef işçiliğinin XVI Yüzyılda olgunluk devresine girdiği bilinmektedir Bu dönemde sedefçilik kapı, pencere, dolap kanatları, kürsü, çekmece, Kur’an muhafazası, rahle, masa, koltuk, kanepe, sehpa gibi mobilyalar, silah kabzası, nalın, körük, tütün tabakası, kahve takımı vb gibi ahşap eşyada görülmüştür El İşlemeciliği Antep İşi Antep işi; iplikleri sayılabilen kumaşlar üzerine işlenir Desenleri genellikle kumaşın en ve boy ipliklerine göre hazırlanır Antep ajurlarını yapabilmek için önce zeminin hazırlanması gerekir, sonra desene göre ajur yapılarak şeklin (kare, dikdörtgen, eşkenar vb) kenarlarına hesap işi antikası yapılır Antep işi; çekilen ve bırakılan iplik sayılarına göre ve yapılışlarına göre altı grupta toplanır 1 Grup: Basit Ajurlar 2 Grup: Kesilen iplik sayısı az, kalan iplik sayısı fazla olan ajurlar 3 Grup: Kesilen iplik sayısı fazla, kalan iplik sayısı az olan ajurlar 4 Grup: Motifin adı Çitimedir İplik çekme ve işleme yönünden diğer gruplardan farklıdır 5 Grup: Motifler, kartopu, örümcek ve badem iğnelerinin çeşitleridir 6 Grup: Motif tamamen fantezi iğnelerle yapılır Aba Dokumacılığı Aba deve, öküz, at tüyünden, keçi kılından ve koyun yününden dokunan özel bir kumaştan yapılan bir erkek giysisidir Abanın üst tarafından başın, yan tarafından kolların geçmesi için birer delik olup kolları yoktur Çobanların giydikleri abalar giysileri en üstüne, aba güreşçilerinin giydikleri aba ise güreş sırasında köynek üzerine giyilir Gaziantep’te abalar, eskiden aba dokuyucularının mahalle aralarında bulunan dükkânlarında veya evlerinde bulunan el tezgahlarında dokunur ve satılmak üzere abacılara aktarılırdı Antep Kilimciliği Antep kilimleri bilinen diğer Anadolu kilimlerinden tezgâh, şekil, dokunuş biçimleri ve nakışları yönünden çok farklıdır Antep kilimlerinin üzerindeki desenlere göre bilinen çeşitleri şunlardır 1 Baklava Dilimi 2 Habbab (Nalın) Ayağı 3 Kuş Kanadı 4 Zincir Göbek 5 Dirsek Göbek 6 Pençe Göbek 7 Çarkı Felek 8 Parmak Göbek 9 Atom Göbek (1945 sonrası dokunan bir kilim adı) Gümüş İşlemeciliği Tarihi İpek yolunun üzerinde olması nedeniyle bir çok ticaret yollarının Gaziantep’te yumaklaşması, ilin ekonomisini o günlerde olduğu gibi, günümüzde de canlı tutmaktadır Bu canlılıkta gümüşün önemli bir yeri vardır Çünkü gümüş insanların takı (süs eşyası) olarak eskiden beri kullandığı eski bir madendir Gaziantepli bir kadında on iki çeşit gümüş takı bulunurdu Bunlardan bir kısmı taç kaytan, şekke, daktani, pıçpıçı, götürümgü, üçger, arpacıklı gerdan, Antepli gerdan kemer, koruklu bilezik, düğme, yüzük Gaziantepli erkeklerin gümüş tesbih, ağızlık, baston sapı, sigara tabakası olarak ve atların koşu takımlarında kullanıldıklarını görmekteyiz