Şehzadeler Şehri Amasya Hakkında Her Şey

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-04-2012

Amasya, Karadeniz Bölgesi'nin orta bölümünde yer alır

Kuzeyden Samsun, Batıdan Çorum, Güneyden Yozgat ve Güneydoğu’dan Tokat illeri ile çevrilidir

35°00' ve 36° 30' doğu boylamı, 40°15', 41 °03' kuzey enlemleri arasındadır

* Yüzölçümü : 5690 km2
* Rakım : 392
* Yıllık ortalama yağış miktarı: 453 mm
* Yer altı suyu potansiyeli: 129 hm3/ yıl
* Yerüstü suyu potansiyeli: 4983 hm3/ yıl

Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin doğu-bati doğrultusunu aldığı kesimde bu nehrin iki kıyısında kurulmuştur

Yeşilırmak’ın kuzey kıyısında kale kalıntıları, kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan, yerleşme ince bir şerit oluşturur

Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmak’ın güney kıyısındadır

Yeşilırmak tarafından ikiye ayrılan mahalleler nehir üzerindeki 7 köprü ile birbirine bağlanır

Amasya şehrinin önemi, bu şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır

Yeşilırmak, Amasya ovasından çıkıp, Ferhat Boğazından geçtikten sonra âdeta saklı bir vadiye girmektedir

Her döneminde şehrin ilk kurulduğu yerde bulunmasının sebebi bu konumuyla ilgili olmalıdır

Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir

Şehir geliştikçe vadi yamaçlarına doğru gelişmiştir, ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaçlardan fazla yükselmeye imkan bulunmamıştır; bu da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-bati doğrultusunda uzunlamasına yayılma göstermesine sebep olmuştur

Böylece şehir eski çekirdeğini kimsen de olsa korumayı başarmıştır

Günümüzde şehir bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolu'da "V" sekili bir vadi tabanında kurulmuş tek büyük şehir olarak varlığını devam ettirmektedir

şehrin gelişimi, ekonomik nedenleri hızlı olamamıştır

Bu da şehrin günümüze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır

Bu özelliği ile Amasya turizm açısından çekici olmakta, bozulmamış kültürel değerleri ile ilgi çekmektedir

Eskiçağda bir çok Anadolu şehrinin kurucu (ktistes) tanrısı veya kahramanının olduğu bilinmektedir

Bu mitolojik kuruluş Amasya için de geçerlidir

Roma İmparatoru Septimius Severus (M

S

193-211) dönemine ait bir Amasya sikkesi üzerinde yer alan ERMHC KTICAC THN POLIN yazıtından hareketle Hermes’in Amasya kentinin kurucu tanrısı olduğu kabul edilmektedir

Bu kısa açıklamadan sonra Amasya adının tarihçesine gelecek olursak; Hitit belgelerine göre Amasya’nın bilinen ilk adının Hakmiş [Khakm(p)is] olduğu sanılmaktadır

Bu isimin Perslerin Amasya’yı fethine kadar devam ettiği değerlendirilmektedir

Amasya’nın Mitridates Krallığı Dönemi'ndeki adı “Amasseia” dır

Özellikle M

Ö

II

yüzyıldan itibaren darp edilen Amasya şehir sikkelerinde AMASSEİA ibaresi açıkça görülmektedir

Zaten coğrafyacı Strabon’da Amasya için Amaseia sözcüğünü kullanmaktadır

Amaseia sözcüğü, “Ana” anlamına gelen ve özellikle “Ana Tanrıça” yı kasteden ‘Ama’ ve onun çeşitlemesi olan ‘Mâ’ ibaresi ile bağlantılıdır

Bundan hareketle denilebilir ki Amaseia “Ana Tanrıça Mâ’nın şehri” anlamına gelmektedir

Ana Tanrıça Mâ, Perslerin Anadolu’yu fethinden sonra tapımı yaygınlaşan doğu kökenli bir tanrıçadır

Aynı zamanda bu tanrıça Mitridates ve Kapadokya’nın yerel tanrıçasıdır

Amaseia sözcüğü de Persler zamanındaki asıl söyleniş şeklinin Hellen ağzına uydurulmuş biçimidir

Roma döneminde Amaseia adı fazla bir değişikliğe uğramadan AMACIAC (Amasia) olarak kullanılmıştır

Örneğin, İmparator Septımıus Severus, Caracalla ve Severus Alexander döneminde darp edilmiş Amasya şehir sikkelerinde AMACIAC adını görmekteyiz

Bizans Devri'nde de Amasia adının değişmeden devam ettiği bilinmektedir

Amasya’nın adı Danişmendliler zamanında ise bazen Amasiyye, bazen de Şehr-i Haraşna olarak anılmıştır

Selçuklu, İlhanlı, Beylikler ve Osmanlı İmparatorluğu döneminde de Amasya adı herhangi bir değişikliğe uğramadan günümüze kadar gelmiştir

Çiğdem Gürdal - Amasyanın Yalıboyu Evleri
Beste: İrfan Özbakır

08-04-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Şehzadeler Şehri Amasya Hakkında Her Şey Amasya, Karadeniz Bölgesi'nin orta bölümünde yer alır Kuzeyden Samsun, Batıdan Çorum, Güneyden Yozgat ve Güneydoğu’dan Tokat illeri ile çevrilidir 35°00' ve 36° 30' doğu boylamı, 40°15', 41 °03' kuzey enlemleri arasındadır * Yüzölçümü : 5690 km2 * Rakım : 392 * Yıllık ortalama yağış miktarı: 453 mm * Yer altı suyu potansiyeli: 129 hm3/ yıl * Yerüstü suyu potansiyeli: 4983 hm3/ yıl Amasya şehri Yeşilırmak nehrinin doğu-bati doğrultusunu aldığı kesimde bu nehrin iki kıyısında kurulmuştur Yeşilırmak’ın kuzey kıyısında kale kalıntıları, kral mezarları ile Yeşilırmak arasında yerleşim alanı dar olduğundan, yerleşme ince bir şerit oluşturur Şehrin asıl yerleşim ve gelişim alanı Yeşilırmak’ın güney kıyısındadır Yeşilırmak tarafından ikiye ayrılan mahalleler nehir üzerindeki 7 köprü ile birbirine bağlanır Amasya şehrinin önemi, bu şehrin dar bir vadide kurulmuş olmasıdır Yeşilırmak, Amasya ovasından çıkıp, Ferhat Boğazından geçtikten sonra âdeta saklı bir vadiye girmektedir Her döneminde şehrin ilk kurulduğu yerde bulunmasının sebebi bu konumuyla ilgili olmalıdır Vadi tabanında dar bir kesim yerleşmeye elverişlidir Şehir geliştikçe vadi yamaçlarına doğru gelişmiştir, ama elverişsiz konumu nedeniyle yamaçlardan fazla yükselmeye imkan bulunmamıştır; bu da şehrin Yeşilırmak vadisi boyunca doğu-bati doğrultusunda uzunlamasına yayılma göstermesine sebep olmuştur Böylece şehir eski çekirdeğini kimsen de olsa korumayı başarmıştır Günümüzde şehir bir vadide saklı konumunu korumakta ve Anadolu'da "V" sekili bir vadi tabanında kurulmuş tek büyük şehir olarak varlığını devam ettirmektedir şehrin gelişimi, ekonomik nedenleri hızlı olamamıştır Bu da şehrin günümüze kadar korunarak gelmesini sağlamıştır Bu özelliği ile Amasya turizm açısından çekici olmakta, bozulmamış kültürel değerleri ile ilgi çekmektedir Eskiçağda bir çok Anadolu şehrinin kurucu (ktistes) tanrısı veya kahramanının olduğu bilinmektedir Bu mitolojik kuruluş Amasya için de geçerlidir Roma İmparatoru Septimius Severus (MS 193-211) dönemine ait bir Amasya sikkesi üzerinde yer alan ERMHC KTICAC THN POLIN yazıtından hareketle Hermes’in Amasya kentinin kurucu tanrısı olduğu kabul edilmektedir Bu kısa açıklamadan sonra Amasya adının tarihçesine gelecek olursak; Hitit belgelerine göre Amasya’nın bilinen ilk adının Hakmiş [Khakm(p)is] olduğu sanılmaktadır Bu isimin Perslerin Amasya’yı fethine kadar devam ettiği değerlendirilmektedir Amasya’nın Mitridates Krallığı Dönemi'ndeki adı “Amasseia” dır Özellikle M Ö II yüzyıldan itibaren darp edilen Amasya şehir sikkelerinde AMASSEİA ibaresi açıkça görülmektedir Zaten coğrafyacı Strabon’da Amasya için Amaseia sözcüğünü kullanmaktadır Amaseia sözcüğü, “Ana” anlamına gelen ve özellikle “Ana Tanrıça” yı kasteden ‘Ama’ ve onun çeşitlemesi olan ‘Mâ’ ibaresi ile bağlantılıdır Bundan hareketle denilebilir ki Amaseia “Ana Tanrıça Mâ’nın şehri” anlamına gelmektedir Ana Tanrıça Mâ, Perslerin Anadolu’yu fethinden sonra tapımı yaygınlaşan doğu kökenli bir tanrıçadır Aynı zamanda bu tanrıça Mitridates ve Kapadokya’nın yerel tanrıçasıdır Amaseia sözcüğü de Persler zamanındaki asıl söyleniş şeklinin Hellen ağzına uydurulmuş biçimidir Roma döneminde Amaseia adı fazla bir değişikliğe uğramadan AMACIAC (Amasia) olarak kullanılmıştır Örneğin, İmparator Septımıus Severus, Caracalla ve Severus Alexander döneminde darp edilmiş Amasya şehir sikkelerinde AMACIAC adını görmekteyiz Bizans Devri'nde de Amasia adının değişmeden devam ettiği bilinmektedir Amasya’nın adı Danişmendliler zamanında ise bazen Amasiyye, bazen de Şehr-i Haraşna olarak anılmıştır Selçuklu, İlhanlı, Beylikler ve Osmanlı İmparatorluğu döneminde de Amasya adı herhangi bir değişikliğe uğramadan günümüze kadar gelmiştir Çiğdem Gürdal - Amasyanın Yalıboyu Evleri Beste: İrfan Özbakır