Türkiye’De İslam, Hıristiyanlık Ve Museviliğin 70 Kutsal Abidesi

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-04-2012

Sultanahmet Külliyesi

İstanbul
Fotoğraf: Hakan Öge

Sultanahmet Meydanı’nda, Ayasofya’nın karşısında, tarihi Hipodrom’un yanında

Sultanahmet Meydanı’nın benim çocukluğumdaki yeri sanırım ömrüm boyunca büyüsünü koruyacak

Öyle ki çocuk dimağımın kategorize etmeden emdiği tarih, mimari, güllerin donattığı küçük havuzun çevresinde her milletten insanlar… Yahya Kemal’in “Geçmiş Yaz” şiirinde dediği gibi; “Velhasıl o rüya duruyor yerli yerinde”… İlerleyen yaşım ve biriken bilgimle, o çocuğun rüyasının birbiri üstüne düşen rengârenk tüllerinin birini kaldırsam bir başkası düşüveriyor hemen gözlerime

Bıyığı henüz terlememiş bir delikanlı düşünün, koca Osmanlı İmparatorluğu’nun sorumluluğu omuzlarına konmuş

Üstelik barış zamanı da değil; devlet İran ve Avusturya ile savaş halinde!

Genç ölümlü bir ömür düşünün; 14 yılı zamanının dünyasında söz sahibi bir imparatorluğun tahtında geçmiş

Sultanahmet Camii’ne bir de bunları düşünerek girin

Genç yaşta ölmüş çocuk padişahın Osmanlı tahtı için kardeş katline son veren kişi olduğunu akılda tutun

Saltanatın babadan oğla değil, ailenin yaşça en büyüğüne geçmesi anlayışını başlatan, 13’ünde sultan olan, 27’sinde ölen I

Ahmet’i…

Sultan I

Ahmet tarafından yaptırılan, temelini 1609 yılında bizzat padişahın attığı cami 1617 yılında tamamlandı

(Bir ayrıntı: Ben görmedim ama Sultan I

Ahmet’in cami temelini atarken kullandığı kazmanın Topkapı Sarayı Müzesi’nde olduğunu okudum bir kaynakta

)

Mimarbaşı Mehmet Ağa’nın yönetiminde yapılan cami, klasik üslupta olmakla birlikte, getirdiği yeniliklerle de Osmanlı mimarisinde özgün bir yeri olmasıyla dikkat çekiyor

Yapı topluluğu cami, hünkâr kasrı, sübyan mektepleri, medrese, arasta, darüşşifa, tabhane, imaret ve türbelerden oluşuyor

Günümüzde külliye bütünlüğü maalesef görülemiyor; bir bölümü yıkılmış ya da değişerek mimari özgünlüğünü yitirmiş

Ayasofya ile karşı karşıya olan cami, 64x72 metre ölçülerinde ana mekânı, 43 metre yükseklikte, 33

6 metre çapındaki kubbesiyle, Ayasofya kadar görkemli

Köşelerde dört küçük kubbe yer alır

İç avluyu, 26 sütuna dayanan 30 kubbenin örttüğü revaklar çevreliyor

Yapının öndeki ikisi ikişer şerefeli, arkadakiler üçer şerefeli olmak üzere altı minaresi var

Tunç kapılarının özgün maden işçiliği görülmeye değer

Tüm duvarlar ak üstüne mavi, yeşil, al, fi ruze ve kara İznik çinileriyle kaplı

Mihrabın içindeki çiniler çiçek desenli

Altın yaldızlı minber geometrik geçmeli ve kabartmalı

Mermer döşemeli avlunun ortasındaki şadırvan kabartma rumi geçmelerle, lale ve karanfi l bezemeli

“Bahti” takma adıyla şiirler de yazmış olan Sultan I

Ahmet, medresenin yanındaki türbede yatıyor

Türbesinin duvarları dıştan mermer kaplı, içten 17

yüzyıl çinileriyle bezeli

II

Osman, Kösem Sultan, IV

Murat ve çocukları da aynı türbede yatıyor

Hırkaişerif Camii

İstanbul
Fotoğraf: Serkan Şentürk

Fatih ilçesinde, bulunduğu semte adını veren cami Muhtesip İskender Mahallesi’nde, Keçeciler Caddesi üzerinde

Caminin adı ise, içinde korunan ve Hz

Muhammed’in olduğuna inanılan hırkadan geliyor

Hırkaişerif Camii, 1851 yılında Sultan Abdülmecit tarafından bu hırkanın korunması ve ziyareti için yaptırıldı

Kesme taştan, sekiz köşeli yapı, pencereli bir kubbeyle örtülü

Mihrap ve minber kırmızı som mermerden yapılmış

Hz

Muhammed’e atfedilen ve peygamber tarafından Veysel Karani’ye ( Üveys el Karani) verildiğine inanılan hırka caminin mihrabının önündeki kubbeli bölümde korunuyor

Veysel Karani’nin ölümünden sonra kardeşlerinden devam eden Üveysi ailesi elinde korunan hırka, 17

yüzyılın başında I

Ahmet’in isteğiyle Şükrullah Üveysi tarafından İstanbul’a getirildi

Bundan sonra Üveysi ailesi de İstanbul’a yerleşti

Bugün caminin bulunduğu mahallede Çorlulu Ali Paşa tarafından hırkanın korunması ve ziyareti için kâgir bir yapı, bitişiğinde çeşme ve imaret inşa edildi

İstanbul
Fotoğraf: Serkan Şentürk

I

Abdülhamit’in 1780 yılında, bugünki caminin kuzeyinde yaptırdığı kâgir yapıya taşınan hırka burada ziyarete devem edildi

Bu yapı II

Mahmut tarafından 1812 yılında yenilendi

Abdülmecit tarafından yaptırılan şimdiki Hırkaişerif Camii, cepheleri hemen hiçbir süs barındırmayan ampirik üslupta bir yapı

Girişlerde antik Yunan tapınaklarını andıran Dor üslubu sütunlar görülüyor

Dolmabahçe Camii
(Bezmiâlem Valide Sultan)

İstanbul
Fotoğraf: Emre Arıcan

Dolmabahçe’de, İnönü Stadyumu karşısındaki sahilde, deniz kenarında

Dolmabahçe, adı üstünde “doldurulmuş bir bahçe”dir… Eski kaynaklarda burası Karabâli Bahçeleri adıyla geçer

Denizin sığ bölümleri I

Ahmet zamanında (17

yüzyıl) doldurulmaya başlanır ve bölge Dolmabahçe adıyla padişahın bahçeleri arsına girer

Daha sonra bahçe içine kasırlar ve saraylar yapılır

En son II

Mahmut’un yaptırdığı saray Abdülmecit tarafından 1853-1854 yıllarında yıktırılarak yerine bugünkü Dolmabahçe Sarayı yaptırıldı

Dolmabahçe Camii de bu sırada, 1853 yılında Ermeni asıllı ünlü mimar ailesinden Karabet Balyan’a yaptırıldı

Dolmabahçe’de saat kulesinin karşısındaki cami İkinci Mahmut’un eşlerinden, Abdülmecit’in annesi Bezmiâlem Valide Sultan’ın adıyla da anılıyor

Bazı kaynaklarda camiyi yaptırdığı bilgisi yer alan Bezmiâlem Sultan caminin yapıldığı yıl ölmüştü

Bahçe duvarından caminin denize bakan mihrap duvarına taşınan yazıtta, Bezmiâlem Valide Sultan’ın ölmesi üzerine inşaatı oğlu Abdülmecit’in tamamlattığı bilgisi yer alıyor

Barok üsluptaki cami süslemeleriyle dikkat çekiyor

Otaköy ve Mecidiye camileri tipinde olan caminin pencereleri de Cihangir Camii’nin pencerelerine benziyor

Kıble tarafında beş, öteki yanlarda ise altışar pencere camiye gün ışığı girmesine olanak sağlıyor

Ayrıca üç yanda, tavuskuşu kuyruğunu andıran üçer pencere sıralanıyor

Orta kubbeden sarkan büyük avize, kırmızı somaki mermerden yapılmış mihrabın ve minberin görkemini tamamlıyor

İki ince gövdeli, zarif minareye ve dıştan, kubbenin köşelerinde işlemeli dört kuleye sahip

Duvarlar ve minarelerinin şerefeleri süslemeli kabartmalarla bezeli

Hünkâr kasrı ise caminin önyüzünde yer alıyor

Dolmabahçe Camii’nin 1948-1961 yıllarında Deniz Müzesi olarak kullanılması; İstanbul’u 2 Ekim 1923 tarihinde terk eden işgal kuvvetlerinin, cami ile saray arasındaki meydanda Türk bayrağını selamlama seremonisi tarihe düşülen notlar arasında

Camiye adını veren Bezmiâlem Valide Sultan’ın sandukasının, Çemberlitaş yakınındaki II

Mahmut Türbesi’nde bulunduğu bilgisini de meraklısı için aktarmış olalım

Ortaköy Camii

İstanbul
Fotoğraf: Aytunç Akad

Beşiktaş ilçesinde, Ortaköy İskele Meydanı’nın kuzey tarafında, deniz kenarında

Bir adı da Büyük Mecidiye Camii

Abdülmecit tarafından 1853 yılında Mimar Nigoğos Balyan’a (kimi kaynaklarda Garabet Balyan diye geçiyor) yaptırılan cami Ortaköy İskelesi yanında

Tek kubbeli, iki ince minareli, barok üsluptaki yapının duvarları ak kesme taştan, mihrap mozaik ve mermer, minberi somaki mermerden yapılmış

Caminin 1894 depreminde hasar alan minarelerinin petek ve külahı yeniden yapıldı

Ortaköy Camii’nin denize doğru kaydığının saptanmasının ardından zemini 1960’tan sonra, 20 metre derine inen kazıklarla güçlendirildi

Bu güçlendirmede caminin beden duvarları boyunca karşılıklı 64 kazık ve 80 ton çimento şerbeti kullanıldı

Bu zemin güçlendirmesinin ardından 1984 yılında büyük bir yangın geçiren cami tekrar onarıldı

Cami ana ibadet mekânı ve hünkâr kasrı olmak üzere iki bölümden oluşuyor

Bir kenarı yaklaşık 12 metre olan, kare planlı ana mekânın kuzeyinde son cemaat yeri denebilecek küçük bir alan daha var

Ana mekânı örten kubbenin kasnağında pencere görülmüyor, caminin gün ışığı gereksinimi beden duvarlarına açılan 20 pencereyle karşılanıyor

Çağının modasına uyan Ortaköy Camii de barok üslupta bir yapı

Yazarınız henüz hiçbir kitabına girmemiş “Ortaköy” başlıklı şiirinde dikkat çekmiştir çağın barok modasına:

“Bir kubbenin yıldızlı alemine ve ayçasına/vurmuştur bir imparatorluğun gürültülü/ çöküşünün şavkı

Ortaköy Camii’nin/ minaresinden bakınca, Kabataş’a kadar/ bir barok aranış görürsün

Yaldızlar içinde/ Çırağan, Yıldız ve Dolmabahçe Sarayı/Yıkılan bir devin/ son bir kez/ ihtişamla doğrulma hayali”

Ortaköy Camii’nin bulunduğu yerde daha önce, Vezir İbrahim Paşa’nın damadı Mahmut Ağa tarafından 1721 yılında yaptırılan mescit vardı

Mahmut Ağa’nın Patrona Halil Ayaklanması sırasında ölmesiyle mescidin de yıkıldığı sanılıyor

Sultan Abdülaziz’in tahttan indirilmeden üç gün önce cuma namazını Ortaköy Camii’nde kıldığı, tarihe düşülen notlar arasında

08-04-2012	#3
Prof. Dr. Sinsi	Türkiye’De İslam, Hıristiyanlık Ve Museviliğin 70 Kutsal Abidesi Sultanahmet Külliyesi İstanbul Fotoğraf: Hakan Öge Sultanahmet Meydanı’nda, Ayasofya’nın karşısında, tarihi Hipodrom’un yanında Sultanahmet Meydanı’nın benim çocukluğumdaki yeri sanırım ömrüm boyunca büyüsünü koruyacak Öyle ki çocuk dimağımın kategorize etmeden emdiği tarih, mimari, güllerin donattığı küçük havuzun çevresinde her milletten insanlar… Yahya Kemal’in “Geçmiş Yaz” şiirinde dediği gibi; “Velhasıl o rüya duruyor yerli yerinde”… İlerleyen yaşım ve biriken bilgimle, o çocuğun rüyasının birbiri üstüne düşen rengârenk tüllerinin birini kaldırsam bir başkası düşüveriyor hemen gözlerime Bıyığı henüz terlememiş bir delikanlı düşünün, koca Osmanlı İmparatorluğu’nun sorumluluğu omuzlarına konmuş Üstelik barış zamanı da değil; devlet İran ve Avusturya ile savaş halinde! Genç ölümlü bir ömür düşünün; 14 yılı zamanının dünyasında söz sahibi bir imparatorluğun tahtında geçmiş Sultanahmet Camii’ne bir de bunları düşünerek girin Genç yaşta ölmüş çocuk padişahın Osmanlı tahtı için kardeş katline son veren kişi olduğunu akılda tutun Saltanatın babadan oğla değil, ailenin yaşça en büyüğüne geçmesi anlayışını başlatan, 13’ünde sultan olan, 27’sinde ölen I Ahmet’i… Sultan I Ahmet tarafından yaptırılan, temelini 1609 yılında bizzat padişahın attığı cami 1617 yılında tamamlandı (Bir ayrıntı: Ben görmedim ama Sultan I Ahmet’in cami temelini atarken kullandığı kazmanın Topkapı Sarayı Müzesi’nde olduğunu okudum bir kaynakta) Mimarbaşı Mehmet Ağa’nın yönetiminde yapılan cami, klasik üslupta olmakla birlikte, getirdiği yeniliklerle de Osmanlı mimarisinde özgün bir yeri olmasıyla dikkat çekiyor Yapı topluluğu cami, hünkâr kasrı, sübyan mektepleri, medrese, arasta, darüşşifa, tabhane, imaret ve türbelerden oluşuyor Günümüzde külliye bütünlüğü maalesef görülemiyor; bir bölümü yıkılmış ya da değişerek mimari özgünlüğünü yitirmiş Ayasofya ile karşı karşıya olan cami, 64x72 metre ölçülerinde ana mekânı, 43 metre yükseklikte, 336 metre çapındaki kubbesiyle, Ayasofya kadar görkemli Köşelerde dört küçük kubbe yer alır İç avluyu, 26 sütuna dayanan 30 kubbenin örttüğü revaklar çevreliyor Yapının öndeki ikisi ikişer şerefeli, arkadakiler üçer şerefeli olmak üzere altı minaresi var Tunç kapılarının özgün maden işçiliği görülmeye değer Tüm duvarlar ak üstüne mavi, yeşil, al, fi ruze ve kara İznik çinileriyle kaplı Mihrabın içindeki çiniler çiçek desenli Altın yaldızlı minber geometrik geçmeli ve kabartmalı Mermer döşemeli avlunun ortasındaki şadırvan kabartma rumi geçmelerle, lale ve karanfi l bezemeli “Bahti” takma adıyla şiirler de yazmış olan Sultan I Ahmet, medresenin yanındaki türbede yatıyor Türbesinin duvarları dıştan mermer kaplı, içten 17 yüzyıl çinileriyle bezeli II Osman, Kösem Sultan, IV Murat ve çocukları da aynı türbede yatıyor Hırkaişerif Camii İstanbul Fotoğraf: Serkan Şentürk Fatih ilçesinde, bulunduğu semte adını veren cami Muhtesip İskender Mahallesi’nde, Keçeciler Caddesi üzerinde Caminin adı ise, içinde korunan ve Hz Muhammed’in olduğuna inanılan hırkadan geliyor Hırkaişerif Camii, 1851 yılında Sultan Abdülmecit tarafından bu hırkanın korunması ve ziyareti için yaptırıldı Kesme taştan, sekiz köşeli yapı, pencereli bir kubbeyle örtülü Mihrap ve minber kırmızı som mermerden yapılmış Hz Muhammed’e atfedilen ve peygamber tarafından Veysel Karani’ye ( Üveys el Karani) verildiğine inanılan hırka caminin mihrabının önündeki kubbeli bölümde korunuyor Veysel Karani’nin ölümünden sonra kardeşlerinden devam eden Üveysi ailesi elinde korunan hırka, 17 yüzyılın başında I Ahmet’in isteğiyle Şükrullah Üveysi tarafından İstanbul’a getirildi Bundan sonra Üveysi ailesi de İstanbul’a yerleşti Bugün caminin bulunduğu mahallede Çorlulu Ali Paşa tarafından hırkanın korunması ve ziyareti için kâgir bir yapı, bitişiğinde çeşme ve imaret inşa edildi İstanbul Fotoğraf: Serkan Şentürk I Abdülhamit’in 1780 yılında, bugünki caminin kuzeyinde yaptırdığı kâgir yapıya taşınan hırka burada ziyarete devem edildi Bu yapı II Mahmut tarafından 1812 yılında yenilendi Abdülmecit tarafından yaptırılan şimdiki Hırkaişerif Camii, cepheleri hemen hiçbir süs barındırmayan ampirik üslupta bir yapı Girişlerde antik Yunan tapınaklarını andıran Dor üslubu sütunlar görülüyor Dolmabahçe Camii (Bezmiâlem Valide Sultan) İstanbul Fotoğraf: Emre Arıcan Dolmabahçe’de, İnönü Stadyumu karşısındaki sahilde, deniz kenarında Dolmabahçe, adı üstünde “doldurulmuş bir bahçe”dir… Eski kaynaklarda burası Karabâli Bahçeleri adıyla geçer Denizin sığ bölümleri I Ahmet zamanında (17 yüzyıl) doldurulmaya başlanır ve bölge Dolmabahçe adıyla padişahın bahçeleri arsına girer Daha sonra bahçe içine kasırlar ve saraylar yapılır En son II Mahmut’un yaptırdığı saray Abdülmecit tarafından 1853-1854 yıllarında yıktırılarak yerine bugünkü Dolmabahçe Sarayı yaptırıldı Dolmabahçe Camii de bu sırada, 1853 yılında Ermeni asıllı ünlü mimar ailesinden Karabet Balyan’a yaptırıldı Dolmabahçe’de saat kulesinin karşısındaki cami İkinci Mahmut’un eşlerinden, Abdülmecit’in annesi Bezmiâlem Valide Sultan’ın adıyla da anılıyor Bazı kaynaklarda camiyi yaptırdığı bilgisi yer alan Bezmiâlem Sultan caminin yapıldığı yıl ölmüştü Bahçe duvarından caminin denize bakan mihrap duvarına taşınan yazıtta, Bezmiâlem Valide Sultan’ın ölmesi üzerine inşaatı oğlu Abdülmecit’in tamamlattığı bilgisi yer alıyor Barok üsluptaki cami süslemeleriyle dikkat çekiyor Otaköy ve Mecidiye camileri tipinde olan caminin pencereleri de Cihangir Camii’nin pencerelerine benziyor Kıble tarafında beş, öteki yanlarda ise altışar pencere camiye gün ışığı girmesine olanak sağlıyor Ayrıca üç yanda, tavuskuşu kuyruğunu andıran üçer pencere sıralanıyor Orta kubbeden sarkan büyük avize, kırmızı somaki mermerden yapılmış mihrabın ve minberin görkemini tamamlıyor İki ince gövdeli, zarif minareye ve dıştan, kubbenin köşelerinde işlemeli dört kuleye sahip Duvarlar ve minarelerinin şerefeleri süslemeli kabartmalarla bezeli Hünkâr kasrı ise caminin önyüzünde yer alıyor Dolmabahçe Camii’nin 1948-1961 yıllarında Deniz Müzesi olarak kullanılması; İstanbul’u 2 Ekim 1923 tarihinde terk eden işgal kuvvetlerinin, cami ile saray arasındaki meydanda Türk bayrağını selamlama seremonisi tarihe düşülen notlar arasında Camiye adını veren Bezmiâlem Valide Sultan’ın sandukasının, Çemberlitaş yakınındaki II Mahmut Türbesi’nde bulunduğu bilgisini de meraklısı için aktarmış olalım Ortaköy Camii İstanbul Fotoğraf: Aytunç Akad Beşiktaş ilçesinde, Ortaköy İskele Meydanı’nın kuzey tarafında, deniz kenarında Bir adı da Büyük Mecidiye Camii Abdülmecit tarafından 1853 yılında Mimar Nigoğos Balyan’a (kimi kaynaklarda Garabet Balyan diye geçiyor) yaptırılan cami Ortaköy İskelesi yanında Tek kubbeli, iki ince minareli, barok üsluptaki yapının duvarları ak kesme taştan, mihrap mozaik ve mermer, minberi somaki mermerden yapılmış Caminin 1894 depreminde hasar alan minarelerinin petek ve külahı yeniden yapıldı Ortaköy Camii’nin denize doğru kaydığının saptanmasının ardından zemini 1960’tan sonra, 20 metre derine inen kazıklarla güçlendirildi Bu güçlendirmede caminin beden duvarları boyunca karşılıklı 64 kazık ve 80 ton çimento şerbeti kullanıldı Bu zemin güçlendirmesinin ardından 1984 yılında büyük bir yangın geçiren cami tekrar onarıldı Cami ana ibadet mekânı ve hünkâr kasrı olmak üzere iki bölümden oluşuyor Bir kenarı yaklaşık 12 metre olan, kare planlı ana mekânın kuzeyinde son cemaat yeri denebilecek küçük bir alan daha var Ana mekânı örten kubbenin kasnağında pencere görülmüyor, caminin gün ışığı gereksinimi beden duvarlarına açılan 20 pencereyle karşılanıyor Çağının modasına uyan Ortaköy Camii de barok üslupta bir yapı Yazarınız henüz hiçbir kitabına girmemiş “Ortaköy” başlıklı şiirinde dikkat çekmiştir çağın barok modasına: “Bir kubbenin yıldızlı alemine ve ayçasına/vurmuştur bir imparatorluğun gürültülü/ çöküşünün şavkı Ortaköy Camii’nin/ minaresinden bakınca, Kabataş’a kadar/ bir barok aranış görürsün Yaldızlar içinde/ Çırağan, Yıldız ve Dolmabahçe Sarayı/Yıkılan bir devin/ son bir kez/ ihtişamla doğrulma hayali” Ortaköy Camii’nin bulunduğu yerde daha önce, Vezir İbrahim Paşa’nın damadı Mahmut Ağa tarafından 1721 yılında yaptırılan mescit vardı Mahmut Ağa’nın Patrona Halil Ayaklanması sırasında ölmesiyle mescidin de yıkıldığı sanılıyor Sultan Abdülaziz’in tahttan indirilmeden üç gün önce cuma namazını Ortaköy Camii’nde kıldığı, tarihe düşülen notlar arasında