Modern Sanatta Bir Muamma | Primitivizm

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-03-2012

Figür - Paskalya Adaları
The British Museum, Londra

Primitivizm, modern sanatın şekillenmesinde önemli bir paya sahipti

Onu kuramsal açıdan hiçe sayanlar ve salt biçimsel açıdan kullananlar olduğu gibi bu konu üzerinde düşünen ve kalem oynatan sanatçılar da bulunmaktaydı

Auguste Mocke (1887-1914), "Masklar" başlıklı yazısında sanatın en sonunda etnolojik olanla birlikte eğlenceli bir arka plana sahip olduğunu belirtmişti

Paul Gauguin, Çarmıhta İsa’lı Ahşap Silindir (1891-92)
Özel Koleksiyon

Gauguin, Tahitililerle ilgilenmekle birlikte Maori mitolojisini Hıristiyanlık ve Budizm sembolleriyle eklemleyerek kullanmaktaydı Böylesi bir eklektisizm, erken dönem çalışmalarında daha belirginken daha sonra Polinezyalıların dini motiflerinden de yararlanmaya başlar Onun teozofik okumalarında yaptığı, büyük dünya dinlerinin kaybolmuş işaretlerinden yola çıkarak dinler arası paralelliği aramak Örneğin; Maori dinindeki yaradılış efsanelerini ya da kadın-erkek ilişkileri gibi öğeleri diğer dini sistemlerle karşılaştırarak kültürel bağlantıları ortaya koymayı amaçlıyor

Emil Nolde (1867-1956), "Primitif Sanat Üzerine" başlıklı yazısında (1912) artık Raffaello'nun ya da Yunan heykelinin onlar için önemli olmadığını, onlardan önceki sanatçıların papaların ya da sarayların hizmetinde çalışan bir köle olduklarını söylüyordu

Aynı zamanda Hint, Çin, Jawanese sanatının neden etnoloji adı altında incelendiğini ve primitif formların ifadesinin çekiciliğini de sorgulamaktaydı

Shevcenko (1888-1978), "Neo- Primitivism" inde ilkel sanatın her şeyini ve antik doğunun sihirli masallarını temel aldıklarını söylemekteydi

İkonu ve ilkel sanatı başlangıç noktası olarak alıp gözleme ve buna katılan yoruma önem verdiklerini, ilkellerin de bunu yaptığını belirtiyordu

Figür - Paskalya Adaları
The British Museum, Londra

Sanatçı dışı kuramcılardan biri de W

Worringer'di

O Gombrich ya da H

Read gibi tanıma ilişkin kavram karmaşasına girmeksizin "Soyutlama ve Özdeşleyim" (1908) adlı doktora tezinde bu konuya bir yorum getirmekteydi

Worringer, formların oluşumunda insanın iki büyük dürtüyle hareket ettiğini ileri sürdü: "Soyutlama ve Özdeşleyim

" Özdeşleyim, genel kavrayıcı bir etkinlikken; soyutlama içtepisi her sanatın başlangıcında bulunuyor ve yerini giderek özdeşleyime bırakıyordu

Soyutlama içtepisi, sanatçının dış dünya karşısındaki huzursuzluğuyla paraleldi

Paul Gauguin - Çarmıhta İsa’lı Ahşap Silindir (1891-92)
Özel Koleksiyon

Çarmıhta İsa’lı Ahşap Silindir, Okyanusya sanatından, geleneksel Batı sanatından ve modern Fransız resminden etkiler taşımakta Silindir, yaban insan tarafından dini bir sembol olarak kabul ediliyor Silindirin bir yüzünün üst kısmındaki tasarım, geç dönem Marquesan savaş tokmaklarından yola çıkıyor Aynı yüzün hemen altında ise Batı ikonografisinden alışık olduğumuz “Çarmıhta İsa” karşımıza çıkıyor Bu dönemde yaban toplulukların yaşamını, sanatını yerinde inceleyen Gauguin, henüz Batı sanatı ikonografisinden vazgeçebilmiş değil
Soyutlama içtepisiyle hareket eden modern dönem sanatçısının yaptığı, usun ilkel işleyişine dönmekti

İlkel insan, imgeler dünyasından değişken, güvenilmez algısal imgeler alıp bunları kavramsal imgelere dönüştürerek onlardan sanatsal formlar yaratmaktaydı

Bir başka deyişle ilkel insan dinsel, töresel, büyüsel, vs

olgulardan yola çıkıp soyuttan somut oluştururken, ilkel insanın sanatından yararlanan modern sanatçı, onu soyutlamaya varmak için kullanıyordu çoğu zaman

Tokmak (Ayrıntı)
Marquesas Adaları
Bernice Pauahi Bishop Museum, Honolulu

İlkel sanatçı, kimlikten ve sanatçı bireyselliğinden yoksundu Batı sanat tarihi historiografyasına göre

İlkel sanata atfedilen anonimlik ve bunun sonucu olan tarihsel gelişim yoksunluğu, kuşkusuz kendi toplumlarının ötekilerden üstün olduğuna inanan ve uygarlığın tek yönlü evriminde daha yüksek bir düzeyi temsil ettiğine inanan eleştirmenlerin bir ürünüydü

P

Bourdieu'nün dediği gibi, "Sanatçıların ve sanatseverlerin oynadığı oyunlar, sanatı tekellerine alma mücadeleleri hiç de göründükleri kadar masum değildi

" Bu oyunların en açık göstergesi de belki modern sanat ve primitivizm ilişkisi olmuştu

08-03-2012	#3
Prof. Dr. Sinsi	Modern Sanatta Bir Muamma \| Primitivizm Figür - Paskalya Adaları The British Museum, Londra Primitivizm, modern sanatın şekillenmesinde önemli bir paya sahipti Onu kuramsal açıdan hiçe sayanlar ve salt biçimsel açıdan kullananlar olduğu gibi bu konu üzerinde düşünen ve kalem oynatan sanatçılar da bulunmaktaydı Auguste Mocke (1887-1914), "Masklar" başlıklı yazısında sanatın en sonunda etnolojik olanla birlikte eğlenceli bir arka plana sahip olduğunu belirtmişti Paul Gauguin, Çarmıhta İsa’lı Ahşap Silindir (1891-92) Özel Koleksiyon Gauguin, Tahitililerle ilgilenmekle birlikte Maori mitolojisini Hıristiyanlık ve Budizm sembolleriyle eklemleyerek kullanmaktaydı Böylesi bir eklektisizm, erken dönem çalışmalarında daha belirginken daha sonra Polinezyalıların dini motiflerinden de yararlanmaya başlar Onun teozofik okumalarında yaptığı, büyük dünya dinlerinin kaybolmuş işaretlerinden yola çıkarak dinler arası paralelliği aramak Örneğin; Maori dinindeki yaradılış efsanelerini ya da kadın-erkek ilişkileri gibi öğeleri diğer dini sistemlerle karşılaştırarak kültürel bağlantıları ortaya koymayı amaçlıyor Emil Nolde (1867-1956), "Primitif Sanat Üzerine" başlıklı yazısında (1912) artık Raffaello'nun ya da Yunan heykelinin onlar için önemli olmadığını, onlardan önceki sanatçıların papaların ya da sarayların hizmetinde çalışan bir köle olduklarını söylüyordu Aynı zamanda Hint, Çin, Jawanese sanatının neden etnoloji adı altında incelendiğini ve primitif formların ifadesinin çekiciliğini de sorgulamaktaydı Shevcenko (1888-1978), "Neo- Primitivism" inde ilkel sanatın her şeyini ve antik doğunun sihirli masallarını temel aldıklarını söylemekteydi İkonu ve ilkel sanatı başlangıç noktası olarak alıp gözleme ve buna katılan yoruma önem verdiklerini, ilkellerin de bunu yaptığını belirtiyordu Figür - Paskalya Adaları The British Museum, Londra Sanatçı dışı kuramcılardan biri de WWorringer'di O Gombrich ya da HRead gibi tanıma ilişkin kavram karmaşasına girmeksizin "Soyutlama ve Özdeşleyim" (1908) adlı doktora tezinde bu konuya bir yorum getirmekteydi Worringer, formların oluşumunda insanın iki büyük dürtüyle hareket ettiğini ileri sürdü: "Soyutlama ve Özdeşleyim" Özdeşleyim, genel kavrayıcı bir etkinlikken; soyutlama içtepisi her sanatın başlangıcında bulunuyor ve yerini giderek özdeşleyime bırakıyordu Soyutlama içtepisi, sanatçının dış dünya karşısındaki huzursuzluğuyla paraleldi Paul Gauguin - Çarmıhta İsa’lı Ahşap Silindir (1891-92) Özel Koleksiyon Çarmıhta İsa’lı Ahşap Silindir, Okyanusya sanatından, geleneksel Batı sanatından ve modern Fransız resminden etkiler taşımakta Silindir, yaban insan tarafından dini bir sembol olarak kabul ediliyor Silindirin bir yüzünün üst kısmındaki tasarım, geç dönem Marquesan savaş tokmaklarından yola çıkıyor Aynı yüzün hemen altında ise Batı ikonografisinden alışık olduğumuz “Çarmıhta İsa” karşımıza çıkıyor Bu dönemde yaban toplulukların yaşamını, sanatını yerinde inceleyen Gauguin, henüz Batı sanatı ikonografisinden vazgeçebilmiş değil Soyutlama içtepisiyle hareket eden modern dönem sanatçısının yaptığı, usun ilkel işleyişine dönmekti İlkel insan, imgeler dünyasından değişken, güvenilmez algısal imgeler alıp bunları kavramsal imgelere dönüştürerek onlardan sanatsal formlar yaratmaktaydı Bir başka deyişle ilkel insan dinsel, töresel, büyüsel, vs olgulardan yola çıkıp soyuttan somut oluştururken, ilkel insanın sanatından yararlanan modern sanatçı, onu soyutlamaya varmak için kullanıyordu çoğu zaman Tokmak (Ayrıntı) Marquesas Adaları Bernice Pauahi Bishop Museum, Honolulu İlkel sanatçı, kimlikten ve sanatçı bireyselliğinden yoksundu Batı sanat tarihi historiografyasına göre İlkel sanata atfedilen anonimlik ve bunun sonucu olan tarihsel gelişim yoksunluğu, kuşkusuz kendi toplumlarının ötekilerden üstün olduğuna inanan ve uygarlığın tek yönlü evriminde daha yüksek bir düzeyi temsil ettiğine inanan eleştirmenlerin bir ürünüydü PBourdieu'nün dediği gibi, "Sanatçıların ve sanatseverlerin oynadığı oyunlar, sanatı tekellerine alma mücadeleleri hiç de göründükleri kadar masum değildi" Bu oyunların en açık göstergesi de belki modern sanat ve primitivizm ilişkisi olmuştu