Divân-İ Lûgati't Türk Hakkında Her Şey

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-03-2012

*Türk dil ağacı

Divan'da Türkler Üzerine Geçen Hadisler

Divan-u Lügat‘te iki yerde Türkler üzerine, iki hadis geçmektedir

Birisi “Türk dilini öğreniniz, çünkü onların egemenlikleri uzun sürecektir

” anlamında, birisi de “Yüce Tanrı, benim Türk adlı ordum vardır, onları Doğu’da oturttum

Kızdığım ulusun üzerine onları saldırtırım” manasındadır

Bu hadislerin her ikisi de sağlam hadislerden değildir; binlerce hadis uydurulmuş olduğu için İslam bilginleri hadis işinde çok titiz davranmışlardır; bu yüzden hadis işi geniş bir bilgi hâlini almış

Gerek hadislerin çeşidi, gerek ağızdan ağıza söyleyenlerin hayatları ve ahlakları hakkında birçok kitaplar yazılmış, usuller ve ölçülere göre bu iki hadis Peygamberimize değin varmayan yapma hadislerdendir

Şüphesiz bunları Kaşgarlı kendisi uydurmuyor; o da başkalarından aldığını söylüyor

Divandaki hadisler hususunda sözü İstanbul Üniversitesi Ordinaryüs Profesörlerinden sayın hocamız Bay Şerafeddin’e bırakıoyrum

“Hadis kitaplarında böyle bir söz mevcut değildir

Mahmut Kaşgarî bunu, Buhara imamlarından itimada şayan bir zattan ve Nişaburlu diğer bir imamdan işittiğini söylüyorsa da bunlardan hiçbirinin adını bildirmiyor ve aynı zamanda “eğer bu hadis sahih ise ki bu baptaki mes’uliyet o iki zata aittir” demesi ile kendisinin de bu hadisin doğruluğuna kail olmadığını oldukça açık ir surette göstermektedir

İkinci hadise gelince: Mahmut Kaşgarî bu hadisi “(…)”nın ahır zaman ahvalini bildiren kitabında Peygamberimizden rivayet etmiş olduğunu söylemektedir

Divan-ı Lügati’t Türk’ten Dörtlükler

"Alp Er Tunga Sagusu"

Alp Er Tonga öldi mü
İsiz ajun kaldı mu
Ödlek öçin aldı mu
Emdi yürek yırtılur

Ödlek yarag közetti
Ogrı tuzak uzattı
Begler begin azıttı
Kaçsa kah kurtulur

Ulşıp eren börleyü
Yırtıp yaka urlayu
Sıkrıp üni yurlayu
Sıgtap közi örtülür

Ödlek arıg kevredi
Yunçıg yavuz tavradı
Erdem yeme savradı
Ajun begi çertilür

Bilge bögü yunçıdı
Ajun atı yençidi
Erdem eti tmçıdı
Yerge tegip sürtülür

"AŞK"

Karahanlı Türkçesiyle

Könglüm angar kaynayu
İçtin angar oynayu
Keldi manga boynayu
Oynap meni argarur

Bardı közüm yarukı
Aldı özüm konukı
Kanda erinç kanıkı
Ümdi udin odgurur

Üdik mini komıttı
Sakırç manga yumıttı
Könglüm angar emitti
Yüzüm mening sargarur

Kördi meni emleyü
Baktı manga imleyü
Kadga köngül tumlıyu
Kadgu meni turgurur

Türkiye Türkçesiyle

Gönlüm coşar kaynaşır,
Evde onunla oynaşır;
Gelip üstüme nazlaşır,
Oynayıp beni yoruyor

Gitti gözüm ışığı,
Aldı benim ruhumu,
Nerede acep şimdi,
Gözüme uyku girmiyor

Sevgi beni coşturdu,
Keder bende toplandı,
Gönlüm ona meyletti,
Yüzüm benim sararıyor

İlâç gibi beni gördü,
Gözü ile selâm verdi,
Birden içim donup kaldı,
Keder beni durduruyor

"TÜRK"

Karahanlı Türkçesiyle

Kaçan korse anı Türk
Budun anga aydaçı
Mungar tegir ulugluk
Munda naru keslinür

Türkiye Türkçesiyle

Görünce bir Türk
Şöyle söyler halk:
Bundadır ululuk,
Bundan gayrıda yok

Divan-ı Lügati’t Türk’ten Beyitler

"Aşkla İlgili Beyitler"

Üdik otı tutunup öpke yürek kagrulur
Özüm mening budursın otı anıng çaklanur

Aşk ateşi tutuşunca ciğer yürek kavrulur;
Benim özüm bıldırcın, onun aşk ateşinde döner

Köngli köyüp kanı kurıp ağzı açıp katgurar
Sızgurgalır üdikler essiz yüzi burkurar

Gönlü yanar, kanı kurur; ağzını açıp güler;
Aşktan erimek üzredir, vah yazık, yüzü solar

Kizlep tutar sevüglüg adrış küni belgürer
Başlıg közüg yapsama yaşı anıng savrukar

Gizleyip durduğu aşk, ayrılış günü anlaşılır;
Yaralı gözü kapama, onun yaşı savrulur

"Hikemî Beyitler"

Erdi uza erenler erdem begi bilig tag
Aydı öküş öğütler könglüm bolur angar sag

Geçmişte vardı erenler, erdem beyi, bilgi dağdı;
Söylediler çok öğütler, andıkça gönlüm sağaldı

Bardı eren konuk körüp kutka sakar
Kaldı yavuz oyuk körüp evni yıkar

Gitti misafiri uğur sayan erler Kaldı
kötüler, hayal görse evin yıkar

Algıl öğüt mendin oğul erdem tile
Boyda ulug bilge bolup bilging ula

Ey oğul, benden öğüt al, erdem dile;
Halk içinde ulu bilge ol, bilgin yayıla

Öç kek kamug kişining yalmguk üze alım bil
Edgülüküg ugança eliging bile telim kil

Öç, herkesin insan üzerindeki borcudur, bil;
İyiliği elin yettiği ölçüde çok kıl

Körklüg tonug özüngke tatlıg aşıg adınka
Tutgıl konuk agırlıg yadsun çavmg budunka

Güzel giyimi kendine, tatlı aşı başkasına;
Konuğa itibar et, yayılsın ünün buduna

Kışka itin kelse kah kutlug yay
Tün kün keçe alkmur ödlek bile ay

Kışa hazırlan gelse de kutlu yaz,
Tükenir zaman ve aylar geçmekle gece gündüz

Erdem tile ögrenüpen bolma küvez
Erdemsizin ögünse engmegüde enger

Erdem dile, öğrenerek olma mağrur,
Erdemsiz ögünse de imtihanda şaşar

Kut kıvıg birse idim kulmga
Künde ışı yüksepen yokar ağar

Kut devlet verse Tanrım kuluna,
Her gün işi yükselip yukarı çıkar

08-03-2012	#11
Prof. Dr. Sinsi	Divân-İ Lûgati't Türk Hakkında Her Şey Türk dil ağacı Divan'da Türkler Üzerine Geçen Hadisler* Divan-u Lügat‘te iki yerde Türkler üzerine, iki hadis geçmektedir Birisi “Türk dilini öğreniniz, çünkü onların egemenlikleri uzun sürecektir” anlamında, birisi de “Yüce Tanrı, benim Türk adlı ordum vardır, onları Doğu’da oturttum Kızdığım ulusun üzerine onları saldırtırım” manasındadır Bu hadislerin her ikisi de sağlam hadislerden değildir; binlerce hadis uydurulmuş olduğu için İslam bilginleri hadis işinde çok titiz davranmışlardır; bu yüzden hadis işi geniş bir bilgi hâlini almış Gerek hadislerin çeşidi, gerek ağızdan ağıza söyleyenlerin hayatları ve ahlakları hakkında birçok kitaplar yazılmış, usuller ve ölçülere göre bu iki hadis Peygamberimize değin varmayan yapma hadislerdendir Şüphesiz bunları Kaşgarlı kendisi uydurmuyor; o da başkalarından aldığını söylüyor Divandaki hadisler hususunda sözü İstanbul Üniversitesi Ordinaryüs Profesörlerinden sayın hocamız Bay Şerafeddin’e bırakıoyrum “Hadis kitaplarında böyle bir söz mevcut değildir Mahmut Kaşgarî bunu, Buhara imamlarından itimada şayan bir zattan ve Nişaburlu diğer bir imamdan işittiğini söylüyorsa da bunlardan hiçbirinin adını bildirmiyor ve aynı zamanda “eğer bu hadis sahih ise ki bu baptaki mes’uliyet o iki zata aittir” demesi ile kendisinin de bu hadisin doğruluğuna kail olmadığını oldukça açık ir surette göstermektedir İkinci hadise gelince: Mahmut Kaşgarî bu hadisi “(…)”nın ahır zaman ahvalini bildiren kitabında Peygamberimizden rivayet etmiş olduğunu söylemektedir Divan-ı Lügati’t Türk’ten Dörtlükler "Alp Er Tunga Sagusu" Alp Er Tonga öldi mü İsiz ajun kaldı mu Ödlek öçin aldı mu Emdi yürek yırtılur Ödlek yarag közetti Ogrı tuzak uzattı Begler begin azıttı Kaçsa kah kurtulur Ulşıp eren börleyü Yırtıp yaka urlayu Sıkrıp üni yurlayu Sıgtap közi örtülür Ödlek arıg kevredi Yunçıg yavuz tavradı Erdem yeme savradı Ajun begi çertilür Bilge bögü yunçıdı Ajun atı yençidi Erdem eti tmçıdı Yerge tegip sürtülür "AŞK" Karahanlı Türkçesiyle Könglüm angar kaynayu İçtin angar oynayu Keldi manga boynayu Oynap meni argarur Bardı közüm yarukı Aldı özüm konukı Kanda erinç kanıkı Ümdi udin odgurur Üdik mini komıttı Sakırç manga yumıttı Könglüm angar emitti Yüzüm mening sargarur Kördi meni emleyü Baktı manga imleyü Kadga köngül tumlıyu Kadgu meni turgurur Türkiye Türkçesiyle Gönlüm coşar kaynaşır, Evde onunla oynaşır; Gelip üstüme nazlaşır, Oynayıp beni yoruyor Gitti gözüm ışığı, Aldı benim ruhumu, Nerede acep şimdi, Gözüme uyku girmiyor Sevgi beni coşturdu, Keder bende toplandı, Gönlüm ona meyletti, Yüzüm benim sararıyor İlâç gibi beni gördü, Gözü ile selâm verdi, Birden içim donup kaldı, Keder beni durduruyor "TÜRK" Karahanlı Türkçesiyle Kaçan korse anı Türk Budun anga aydaçı Mungar tegir ulugluk Munda naru keslinür Türkiye Türkçesiyle Görünce bir Türk Şöyle söyler halk: Bundadır ululuk, Bundan gayrıda yok Divan-ı Lügati’t Türk’ten Beyitler "Aşkla İlgili Beyitler" Üdik otı tutunup öpke yürek kagrulur Özüm mening budursın otı anıng çaklanur Aşk ateşi tutuşunca ciğer yürek kavrulur; Benim özüm bıldırcın, onun aşk ateşinde döner Köngli köyüp kanı kurıp ağzı açıp katgurar Sızgurgalır üdikler essiz yüzi burkurar Gönlü yanar, kanı kurur; ağzını açıp güler; Aşktan erimek üzredir, vah yazık, yüzü solar Kizlep tutar sevüglüg adrış küni belgürer Başlıg közüg yapsama yaşı anıng savrukar Gizleyip durduğu aşk, ayrılış günü anlaşılır; Yaralı gözü kapama, onun yaşı savrulur "Hikemî Beyitler" Erdi uza erenler erdem begi bilig tag Aydı öküş öğütler könglüm bolur angar sag Geçmişte vardı erenler, erdem beyi, bilgi dağdı; Söylediler çok öğütler, andıkça gönlüm sağaldı Bardı eren konuk körüp kutka sakar Kaldı yavuz oyuk körüp evni yıkar Gitti misafiri uğur sayan erler Kaldı kötüler, hayal görse evin yıkar Algıl öğüt mendin oğul erdem tile Boyda ulug bilge bolup bilging ula Ey oğul, benden öğüt al, erdem dile; Halk içinde ulu bilge ol, bilgin yayıla Öç kek kamug kişining yalmguk üze alım bil Edgülüküg ugança eliging bile telim kil Öç, herkesin insan üzerindeki borcudur, bil; İyiliği elin yettiği ölçüde çok kıl Körklüg tonug özüngke tatlıg aşıg adınka Tutgıl konuk agırlıg yadsun çavmg budunka Güzel giyimi kendine, tatlı aşı başkasına; Konuğa itibar et, yayılsın ünün buduna Kışka itin kelse kah kutlug yay Tün kün keçe alkmur ödlek bile ay Kışa hazırlan gelse de kutlu yaz, Tükenir zaman ve aylar geçmekle gece gündüz Erdem tile ögrenüpen bolma küvez Erdemsizin ögünse engmegüde enger Erdem dile, öğrenerek olma mağrur, Erdemsiz ögünse de imtihanda şaşar Kut kıvıg birse idim kulmga Künde ışı yüksepen yokar ağar Kut devlet verse Tanrım kuluna, Her gün işi yükselip yukarı çıkar