|
Prof. Dr. Sinsi
|
Osmanlı Döneminde Minyatür Sanatı
Osmanlı Döneminde Minyatür Sanatı
Minyatürler ve minyatür sanatı, Asya kökenlidirTürk resim sanatının bir türüdür Türk toplumları tarafından tarihi varlık alanına çıkarılmıştır Zaman içerisinde Türk İslam toplumlarını, İran ve Mezopotamya ve bölgelerinietkilemiştirİran, Arap, Hind kültür çevrelerinde yaygınlanmış, degişik üslup özelliklerine sahip olmuşlardırOsmanlı İmparatorluğunun ilk üçyüz yılı içinde en gelişmiş bir düzeye ulaşmışlardır
Minyatür ve Gravürler, Resim sanatının türleridir Kendilerine özgü duygu, düşünce ve yaklaşımları, çizim ve teknikleri vardır Resim sanatının tarihi gelişiminde rol almışlar, etkinlik sağlamışlardır Farklı coğrafyalarda tarihi varlık alanına çıkmışlar, çeşitli kültür çevrelerini temsil etmişlerdir Minyatürler renklidir Gravürler siyah beyazdır Her iki sanat türünün ortak noktası, satıh sanatı oluşlarıdır İçinde oluştukları veya ilgilendikleri toplumlumun siyasi, sosyal, iktisadi, kültürel, askeri hayatlarını ve değindikleri konuların sanat ve estetik güzelliklerini günümüze yansıtmaları benzer özellikleridir Denilebilirki; bu sanat türleri, geçmişten günümüze ulaşan tarihi belgelerdir İnsanlık tarihinin kültür kaynaklarıdırResim sanatının hazineleridir
Asya Türk Toplumlarında, resim sanatının ilk örnekleri MÖ 10000-3000 lerde tarihi varlık alanına çıktıKaya resimleri, av ve ev eşyaları üzerine çizilen ve işlenen hayvan motifleri, balık sırtı şeklindeki süslemeler ilk örneklerdi MÖ 2000 lerde çeşitli işaretler ve genellikle kartal motifleri resim ve süslemelerin başlıca temalarıydı Bu dönemde boya üretimi gelişti Kırmızı boya bulundu Resimlerde, işlemelerde, kullanılmaya başlandı Hun impratorluğunda ve özellikle Batı Hun Devletinde, Göktürklerde, Uygurlarda kökeni oymacılık ve süslemeye dayanan resim sanatı gelişti Bu sanatlara "Bediz", ustalarına da "Bedizci dendi MS 8yy da Uygur freskleri Türk minyatür sanatının ilk örnekleriydiİslam kültür çevresine giren Türk toplumlarının resim (Minyatüra) sanatı genelde Uygur kültür çevresinden etkilendi Selçuklular zamanında yaygınlaştı Yazma eserlerin süslemesinde ve konuların görüntü ile açıklanmasında kullanıldı Bu sanatla ugraşanlara "Nakkaş" adı verildi Aynüddevle, Şihabüddin Yavaşi, Hacı el-Mevlevi, Konyalı Ahmed, Anadolu Selçuklu devrinin ünlü nakkaşlarıydı “Kitab'al Haşa-iş"-"Kitab fimarifet el Hıyal el Hendesiye"-"Yarka ve Gülşah"mesnevisi 12 ve l3yy dan günümüze gelebilen minyatürlü yazmalardı
Osmanlı İmparatorluğunun siyasi, sosyal, kültürel, askeri ve teknolojik hayatını, padişahların özelliklerini, zaferlerini, dönemlerinde meydana gelen olayları genel olarak üç grup kaynak belirledi, yazdı ve insanlık tarihine sundu Bunlar; Naima, Raşit ve Çelebizade Asım gibi vakanüvistler, Aşıkpaşazade, Peçevi ve Katip Çelebi gibi tarihçiler ve Evliya Çelebi gibi seyyahlar, Arifi, Eflatun, Lokman, Ali ve Talikzade gibi şehnamecilerdi Nakkaşlarda bu yazarların eserlerini, onların anlattıkları veya doğrudan tanık oldukları olayları resimlendirirlerdi Bu yaklaşımla bir olay, bir durum, bir konu hem tarihci tarafından anlatılmış, hemde ressam(Nakkaş) tarafından görüntülenmiş olurdu Eserin gerçekle bağlantısı sağlanır, tarihi değeri artardıOsmanlı Minyatürlerinin en belirgin özelliği ve kendine özgü niteliği, olayların belgelenmesi, Sultanların hayatlarındaki güç ve büyüklüğün sergilenmesi ve toplumun hayat tarzının ortaya çıkarılmasıydı Açıklanan özellikler, her minyatüre tarihi bir belge değeri kazandırdı Sanatın özendirilmesi, desteklenmesi, korunması Türk düşüncesinin sonucu ve töreler gereği idiOsmanlı İmparatorluğunda ise, sanat bir kamu kurumu ve kamu hizmeti olarak kabul edilmiş, Saraya bağlı şekilde örgütlenmişti "Nakkaşhane" yerli ve yabancı nakkaşların çalıştıkları yerdi Bir usta veya ustalar grubu yönetiminde bulunan atölyelere ayrılmıştı Minyatürler nakkaşhanede ekip çalışmasıyla üretilir, ender olarak yaratılan eser ustanın adı ile anılırdı Türk minyatürleri ruh ve düşünceleri, konu ve teknikleri, renkleri çizim ve motifleri bakımından diger islam ülkeleri minyatürlerinden ayrılırdı Anlatım tarzları açık ve gerçekçi idi Doğa ve insan eli ile yapılan eserleri (mimari gibi) toplumsal olay ve ilişkileri en ince ayrıntılarına kadar ele alıyorlardı Cografi, tarihi durum ve konuları işlemeleri, haritalardaki topoğrafik stilleri tamamen kendine özgü bir uslup ve sanat yaratmıştı Minyatür sanatı, imparatorluğun kuruluşundan başlayarak, güç ve gelişmesine paralel olarak çeşitli aşamalardan, evrelerden geçti Padişahların, yöneticilerin ilgi ve destekleri ölçüsünde yaygınlaştı Her aşamada özelliklerini korudu Sinan bey, Matrakçı Nasuh, Nigâri, Nakkaş Osman, Seyyid Lokman, Nakkaş Hasan, Talikzade Subhi Çelebi, Nadiri, Levni, Abdullah Buhari Türk minyatür sanatının şaheserlerini günümüze kadar ulaştıran ünlü ustalardı
Sultan 3 Mehmed Dönemi Türk Minyatürü (1595-1603)
Sultan 3 Mehmed’in saltanat yıllarında Osmanlı resim sanatı Klasik dönemden kısmen farklı üslup özelliklerine sahiptir Sultan Murad’ın isteği üzerine hazırlanmasına başlanan 6 ciltlik Siyer-i Nebi’deki yüzlerce minyatür bu kısa dönemdeki üslubun ilk örnekleridir 3Mehmed döneminde Nakkaş Osman’ın yerini Nakkaş Hasan almıştır Sarayda, Enderunda yetişen Hasan çok çeşitli görevler yapmıştır Bunların arasında kapıcılık, anahtar oğlanlığı, dülbent gül kapıcıbaşılık ve yeniçeri ağalığı bulunmaktadır Hasan daha sonra Rumeli Beylerbeyi ve Kubbealtı vezirliği de yapmıştır 1623 yılında ölen sanatçı Eyüb’deki türbesinde gömülüdür Nakkaş Hasan’ın eserleri Klasik dönemin ünlü ustası Osman’dan oldukça farklıdır Az sayıda figürün yer aldığı sade kuruluşlar, farklı renk kompozisyonları ve özellikle fon rengi olarak seçtiği turuncu-kırmızı arası renklerle tanınır Nakkaş Hasan, Sultan 3 Mehmed döneminde saray şahnâmeciliği görevini yapan Talikizade Subhi Çelebi ile beraber çalışmıştır Talikizade Sultan 3 Mehmed’in Eğri (Macaristan) seferini anlatan Türkçe Şahnâme olan Eğri Fetihnâmesi’nin resimlerini Nakkaş Hasan yapmıştır (Topkapı Sarayı Müzesi Ktp H 1609)
Sultanın Egri Kalesi komutanlarını otağında kabulü, Haçova Meydan Savaşı, zaferle dönen padişah ve ordusunun Istanbul’da karşılanışını konu alan eserdeki üç resim karşılıklı yapraklar üzerine yapılmıştır Hasan’ın eserdeki son resmi yazar Talikizâde, eserin hattatı ve kendisini çalışma anında gösteren bir minyatürdür
Şahnâmeci Talikizade ve Nakkaş Hasan’ın işbirliği ile gerçekleşen dönemin diğer şehnameleri 12 minyatürlü Şahnâme-i Ali Osman (Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi A 3592) ve Sultan 3Murad’ın saltanatının 1593-95 yılları olaylarını anlatan 4 minyatürlü Talikizade Şahnâmesi’dir (Türk-Islam Müzesi No 1965)
|