08-03-2012
|
#4
|
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Osmanlı Döneminde Minyatür Sanatı
Osmanlı Minyatürürlerinin Evreleri
El sufinin yazdığı yıldızlar üzerine Kiitab Suvar el Kevakib el Sabita, Mardin de 1135 de Arapça olarak basılmıştır 12 yy da mühendis el –Cezeri, teknolojik buluşlarını El-hiyel el-Hendisiye adlı kitapta toplamıştır Kitapta yer alan buluşlar hidrolik güçle ve dişlilerin hareketiyle çalışırlar Bunlar otomatik özdevinimli çalışan insanlar, hayvanlar, fiskiyeli havuzlar, kilit ve benzeri teknik buluşlardır
Kitap 1205-06 Tarihli Arapça’dır Burada resimler, teknik çizimler olmasına karşın, ayrıca sanat değeri de taşır Anadolu kökenli hekim dioskoridis’in Materia Medica adlı botanik ve zooloji kitabının da 600 bitki ve 200 ü aşkın insan ve havyar tasviri vardır 13 yy da Konya ‘da resimlenmiş Varka ve Gülşah 11 yy şairlerinden Ayubi, Farsça yazmış ve Gazneli Sultan Mahmut ‘a sunmuştur Ressam, bu aşk öyküsünü anlatırken, insanları, bitkileri, hayvanları yapmıştır
Bilinen örnekler Anadolu resim sanatının ilk örneklerinin bilimsel içerikli olarak Diyarbakır ve yöresinde Artuklu emirlerin ve Konya da seçkin sınıfın desteği ile 12 ve 13 yy da ortaya çıktığını göstermektedir Osmanlılar da kültürel zenginliğin Sultan Orhan döneminde (1326-62) önce İznik’te başladığı sonra bursa da sürdüğü ve Edirne de sanatın her dalına önem verildiği görülmüştür
15yy Timur la birlikte bilim adamı, yazar, sanatçı Anadolu ya geldiği bunu izleyen yıllarda Şiraz, Tebriz, Semerkand gibi merkezlerde gerçek bir kültür alışverişinin ve sanatçının dolaşımının başladığı görülür
Osmanlı Minyatür sanatının gelişimi altı evrede almıştır [Atıl, 139]
1 IIMehmed, IIBeyazıd ve ISelim (1451-1520) : Oluşum Evresi;
2 1Süleyman ve IISelim dönemi (1520-1574) : Geçiş Evresi;
3 IIIMurad ve IIIMehmet dönemi (1574-1603) : Klasik Evre;
4 17yüzyıl (1603-1700) : Geç Klasik ve Durakla Evresi;
5 IIIAhmet dönemi ve 18 yüzyılın ilk yarısı (1700-1750) : İkinci Klasik Evre ya da Neo-Klasik Evre
6 19yüzyılın sonuna kadar (1750-1900); 1750’den sonrası: Osmanlı minyatürünün sonu
Oluşum Evresi (1451 -1520)
IMurad ve IBeyazıd döneminde bursa kültür gelişiminde merkez haline geldi Bursa’ da ve iznik’ te üretilen kitap ciltlerinde İznik çinilerinde dokuma alanında Osmanlı çizim renk ve teknik gelişimine ince zevkine sahipti IIMurad döneminde kültür atılımı Amasya, Bursa ve Edirne’de yoğunluk kazandı, 15yüzyıl minyatürlerinden günümüze kalanlar
Ahmeti’nin iskendernamesi 1416’da Amasya’da yapılmıştır
Nizami’nin Hamse’si 1442 yılında yapılmıştır
Külliyat-ı Katibi de Abdullah Nişaburi’nin kasideleri vardır Minyatürleri Dilsuznameye benzer Edirne’de yapılmıştır
Dilsuzname 1455-1456 da Edirne’de yapılmıştır
Cerrahiyyetü’l-haniye 1456-66 yıllarında Amasya’da hazırlanmıştır
Dünya tarihinin çizgisini değiştiren ender hükümdarlardan birisi olan Fatih Sultan Mehmet’in kimliği ve sanat koruyuculuğu minyatür sanatı açısından büyük önem taşır İstanbul kenti ve Topkapı sarayı gerçek anlamıyla bir sanat ve kültür merkezine dönüşmüştür Arap ve Katalan haritalarından Avrupa gravürlerine, Nizami ve Cami’nin eserlerinden İnciller’e ve orta Asya resimlerine kadar çok farklı dillerde ve farklı köklerden gelmiş eserlerden oluşan zengin kitaplığı bunun kanıtıdır Costanzo da Ferrara Fatihin büst portresinin yer aldığı bir madalya hazırlamış ve çizimler yapmıştır Ancak yabancıların yaptığı en ünlüsü Gentile Bellini’ninkidir Yerli ustalar tarafından da benimsenen portrecilik anlayışı Osmanlı resminde 19 yy la kadar sürmüştür Fatih dönemindeki minyatür ise, 14yüzyıl Türk yazarı Ahmedi nin Büyük İskender’in hayatını içeren ve Osmanlı tarihine ilişkin ayrı bir bölümünde bulunduğu eseri İskendername’dir Yüzyıllar boyu sürecek tarih ve hanedan bilincinin Fatih’le başladığı görülür Burada önceki padişahların tahta çıkışını, seferlerini savaşlarını anlatan sahneler Osmanlı tarihinin ilk kez bu döneminde resimlendiğini gösterir
II Bayezıd döneminin minyatürlü yazmaları şunlardır
Kelile ve Dinme Bidpay’ın bu ünlü eserinin Farsça çevirisinin minyatürlü yazması 1495 tarihlidir 14yy İran şairlerinden Emir Husrev-i Dehlevi’nin Hamse(sinden Peşt Bihişt mesnevisi değişik üsluplarda 28 minyatür içermektedir 15 yy şairlerinde Latifi’nin Şirin ü Hüsrev mesnevisinin 1498-99
Osmanlı giysilerini belirgin olmaya başladığı Osmanlı karakterinin oturduğunu görürüz Bu dönemde Şiraz ve Herat çığırı minyatürleri Osmanlı minyatür sanatında önemli adımlar atılmıştır
I Selim (1512_20) Oluşum Evresi’nin üçüncü sultanıdır Selim döneminde 2 minyatürlü yazma olmasına rağmen Yavuz sultan selim kitap sanatına katkısı çok önemlidir Memluk’ta gölge oyunu 11yy’dan beri biliniyordu, kendisine sunulan oyunu çok beğenmiş sanatçıları İstanbul’a davet etmiştir
I Selim İstanbul’a 600 Mısırlı ile döner Dışarıdan sanatçı ve değerli sanat eserleri getirmek gelenek olmuştur
Geçiş Evresi (1520 -1574)
Bu dönemde üretilmiş 50 minyatürlü eser vardır Büyük bir kısmı Kanuni döneminde (1520-66) II Selim nakkaşhane ye destek olmuştur Sarayda dışarıdan gelen nakkaşlardan Şiraz-tebriz –safevi üsluplarını minyatürlere yansıtmışlardır Batılı sanatçılar içinde kimin hangi ülkeden geldiği gösteren takma adı vardır Örneğin Macar nakkaş Pervane Macaristan hakkındaki minyatürleri onun yaptığı büyük olasılıktır Bu evrede edebi eserlerin çoğunluğu İran klasikleri çok sayıdadır Nizami Hamse, Leyla ile mecnun, iskendername gibi mesnevilerden oluşur Firdevsi- Tusi, Şehname çok sayıda minyatürlü yazması bulunmaktadır
Bu evrede edebi eserler sayıca çok olmakla sultanların yaşamlarını etkinliklerini anlatan şehnameler, seferleri anlatan gazavatnameler önem kazanmıştır
Bunların ilki Şükri’nin Selimname adlı mesnevi biçimdeki manzum eseridir Bu minyatürde Osmanlı ordusunun Safevi ordusunun karşılaşması gösteriliyor
Kanuni Sultan Süleyman dömeminin en önemli sanatçısı Matrakçı Nasuh tur Tarihçi, Matematikçi, sporcu, silahşör, hatta ve nakkaştır İnsansız kent resimleriyle minyatür sanatında yeni bir tür yaratmıştır 1534-35 İran ırak seferini anlatan 128 minyatür vardır Ordunun İstanbul Tebriz arasındaki duraklanan kentlerin 16yy’da ki gerçek görüntülerini çizmiştir Diğer bir eseri Süleymanname Nice, Cenova gibi kalelerin Barbaros komutasındaki Osmanlı minyatürlerini yapmıştır Diğer eseri Tarih-i sultan Beyazıt Osmanlı donanmasına ait gemileri kale ve kentlerin minyatürünü yapmıştır
Kanuni döneminde saray nakkaşlarının albümlerde yaptıkları tasvirler çok akıcı, çok ince çizgi ve figürlerle sanat eseridir Albüm ressamlığında tezhipçi Karamemi, Şah kulu’nun ortak eseri bu inceliğin en seçkin örnekleridir Yeni bir üslup saz yaprağı, saz yolu mürekkep ve fırça ile boyasız yada sönük boyalarla yapılan resim tekniğidir Bu yolda pek çok albümde resimleri bulunan bir başka nakkaş 16yy sonları Veli Candır
|
|
|
|