Osmanlı Çarşıları | Geleneksel Meslek Örgütlenmeleri Ve Anadolu Çarşıları

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-03-2012

Urfa Çarşısı
Fotoğraf: Umut Kaçar

Kavaflar, köşkerler, yemeniciler, saraçlar, semerciler, nalbantlar bir arastada; kasaplar, kebapçılar, aşçılar başka, manifaturacılar, yorgancılar, takkeciler, yağlıkçılar, terziler, kürkçüler, kapamacı dükkânları, yün, pamuk, iplik satıcıları bir başka arastada faaliyet gösterirdi

Halk, arasta yerine “iç/içi”derdi

Kavaflar içi, kavaflar arastası demekti

Saatçilik, kuyumculuk, çilingirlik gibi zanaatlar, küçük yerleşimlerde birer ikişer dükkânla diğer arastalar içinde işyeri bulabilirdi

Baharatçılar, aktarlar, çubukçu, lüleci ustaları, sahaflar, kâğıtçılar, daha küçük arastalarda veya birkaç dükkânda iş tutuyorlardı

Ayakkabıcılar Çarşısı - Bursa
Fotoğraf: U

Kaçar

Anayollar üzerindeki kervansarayların çevresinde de yolculuk gereksinimlerinin karşılandığı arastalar bulunurdu ki örneğin Anadolu’da İncesu, Trakya’da Lüleburgaz, bu başlangıçla kentleşme sürecini yakalayan yerlerdendir

Lüleburgaz’da, Sokollu Külliyesi’nin 250 metrelik bir sokağın iki yanında sıralanan kavaflar arastası ilginç bir örnektir

Müstakil arastalar (Edirne Ali Paşa) olduğu gibi, birbirine bağlı arastalar, orta avlulu bir han içinde kurulu (Kapalıçarşı Zincirli Han) gibi yarı arasta yarı han işlevli örnekler yanında, bir hayır kurumuna bağlanan arastalar da vardı

Vakıf arastaları; işlevinin sürekliliği gereği çoğunca kârgir inşa edilir; akarıyla cami, medrese, hamam, darüşşifa, imaret, mektep vb hayır kurumları yaşatılır; mütevelli, vakıf nazırı ve diğer vakıf görevlileri, vakıfnamedeki koşullara göre kira gelirlerini hizmet ve onarım giderlerine sarf ederlerdi

Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Arastası – İncesu (Kayseri)
Fotoğraf: G

Kızılkayak

Kaynakça: Evliya Çelebi Seyahatnamesi C 1-10; O Nuri Ergin, Mecelle-i Umur-ı Belediye, C I,; MZeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I; C Esad Arseven, Türk Sanatı Tarihi; Mustafa Cezar, Tipik Yapılarıyla Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi, İstanbul, 1985; Gündüz Özdeş, Türk Çarşıları, 1998; Osman Ergin , Mecelle-i Umur-ı Belediye I, s 575 vd; İstanbul Ticaret Tarihi I (haz A Kal’a ve diğerleri), İst 1997; İstanbul Esnaf Birlikleri ve Nizamları (Haz A Kal’a) İst 1998; EErdenen, İstanbul Çarşıları ve Kapalıçarşı, İst, 1965
Bedestenler de bir tür arasta olmakla birlikte, kentin en varsıl ve daha çok para ve kıymetli emtia alışverişiyle uğraşan zümrenin kümelendiği, planı ve mimari yapısıyla da kısmen farklıydı

Her sabah esnaf zümreleri kendi geleneklerine göre dua kubbesi altında veya arasta avlusunda toplanıp dua ettikten, alışveriş kurallarını yineleyen yiğitbaşını dinledikten sonra dükkânlarını açarlardı

Osmanlı Dönemi Çarşıları

Çarşıların seçiminde 17

yüzyılda yaşayan ünlü gezginimiz Evliya Çelebi’nin Seyahatname’sin esas alınmıştır

Evliya Çelebi’nin not ettiği Osmanlı çarşıları arasında bedesten, kapalıçarşı, arasta gibi yapılarını büyük ölçüde koruyanları anlatılmıştır

Çarşı yapılarının özgünlüğü korunamasa da geleneksel üretimlerini bugüne taşıyabilmiş kent çarşılarını bu seçkiye dahil edilmiştir

08-03-2012	#3
Prof. Dr. Sinsi	Osmanlı Çarşıları \| Geleneksel Meslek Örgütlenmeleri Ve Anadolu Çarşıları Urfa Çarşısı Fotoğraf: Umut Kaçar Kavaflar, köşkerler, yemeniciler, saraçlar, semerciler, nalbantlar bir arastada; kasaplar, kebapçılar, aşçılar başka, manifaturacılar, yorgancılar, takkeciler, yağlıkçılar, terziler, kürkçüler, kapamacı dükkânları, yün, pamuk, iplik satıcıları bir başka arastada faaliyet gösterirdi Halk, arasta yerine “iç/içi”derdi Kavaflar içi, kavaflar arastası demekti Saatçilik, kuyumculuk, çilingirlik gibi zanaatlar, küçük yerleşimlerde birer ikişer dükkânla diğer arastalar içinde işyeri bulabilirdi Baharatçılar, aktarlar, çubukçu, lüleci ustaları, sahaflar, kâğıtçılar, daha küçük arastalarda veya birkaç dükkânda iş tutuyorlardı Ayakkabıcılar Çarşısı - Bursa Fotoğraf: U Kaçar Anayollar üzerindeki kervansarayların çevresinde de yolculuk gereksinimlerinin karşılandığı arastalar bulunurdu ki örneğin Anadolu’da İncesu, Trakya’da Lüleburgaz, bu başlangıçla kentleşme sürecini yakalayan yerlerdendir Lüleburgaz’da, Sokollu Külliyesi’nin 250 metrelik bir sokağın iki yanında sıralanan kavaflar arastası ilginç bir örnektir Müstakil arastalar (Edirne Ali Paşa) olduğu gibi, birbirine bağlı arastalar, orta avlulu bir han içinde kurulu (Kapalıçarşı Zincirli Han) gibi yarı arasta yarı han işlevli örnekler yanında, bir hayır kurumuna bağlanan arastalar da vardı Vakıf arastaları; işlevinin sürekliliği gereği çoğunca kârgir inşa edilir; akarıyla cami, medrese, hamam, darüşşifa, imaret, mektep vb hayır kurumları yaşatılır; mütevelli, vakıf nazırı ve diğer vakıf görevlileri, vakıfnamedeki koşullara göre kira gelirlerini hizmet ve onarım giderlerine sarf ederlerdi Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Arastası – İncesu (Kayseri) Fotoğraf: G Kızılkayak Kaynakça: Evliya Çelebi Seyahatnamesi C 1-10; O Nuri Ergin, Mecelle-i Umur-ı Belediye, C I,; MZeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I; C Esad Arseven, Türk Sanatı Tarihi; Mustafa Cezar, Tipik Yapılarıyla Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi, İstanbul, 1985; Gündüz Özdeş, Türk Çarşıları, 1998; Osman Ergin , Mecelle-i Umur-ı Belediye I, s 575 vd; İstanbul Ticaret Tarihi I (haz A Kal’a ve diğerleri), İst 1997; İstanbul Esnaf Birlikleri ve Nizamları (Haz A Kal’a) İst 1998; EErdenen, İstanbul Çarşıları ve Kapalıçarşı, İst, 1965 Bedestenler de bir tür arasta olmakla birlikte, kentin en varsıl ve daha çok para ve kıymetli emtia alışverişiyle uğraşan zümrenin kümelendiği, planı ve mimari yapısıyla da kısmen farklıydı Her sabah esnaf zümreleri kendi geleneklerine göre dua kubbesi altında veya arasta avlusunda toplanıp dua ettikten, alışveriş kurallarını yineleyen yiğitbaşını dinledikten sonra dükkânlarını açarlardı Osmanlı Dönemi Çarşıları Çarşıların seçiminde 17 yüzyılda yaşayan ünlü gezginimiz Evliya Çelebi’nin Seyahatname’sin esas alınmıştır Evliya Çelebi’nin not ettiği Osmanlı çarşıları arasında bedesten, kapalıçarşı, arasta gibi yapılarını büyük ölçüde koruyanları anlatılmıştır Çarşı yapılarının özgünlüğü korunamasa da geleneksel üretimlerini bugüne taşıyabilmiş kent çarşılarını bu seçkiye dahil edilmiştir