İmam-İ Eş'ari

Sonra, "Efendim, o mecliste neden siz baştan bir mes'ele sormadınız? Başkaları sorduktan sonra mevzuya girdiniz?" dedim
“Biz, bunlarla konuşmak için söze girmiyoruz Ancak Allahü teâlânın dîninde yanlış ve sapık şeyler söylediklerinde reddediyoruz Yanlış olduğunu isnat edip, kendilerine doğrusunu bildiriyoruz” buyurdu"
İmam-ı Eş'ari; eser yazmak, münazaralara girmek ve kıymetli talebeler yetiştirmek suretiyle, Ehl-i ' sünnet i'tikadının yayılması ve böylece insanların saadete kavuşması hususunda büyük hizmetler yapmıştır Yetiştirdiği talebelerinden bir kısmı şu zatlardır: Ebü Abdullah Muhammed bin Abdullah, Ebü'l-Hasen Bahilî, Ebü Abdullah bin Hafif Şirazî, Hafız Ebü Bekr Cürcanî el-îsmailî, Şeyh Ebü Muhammed Taberî el-Irakî, Zahir bin Ahmed Serahsî, Ebü Abdullah Hameveyh es-Sayrafî, Dimyanî
Bunlardan Ebü Abdullah Taî, îmam-ı Ebü Bekr Bakıllanî'nin hocasıdır Ebü'l Hasen Bahilî de Ebü İshak îsferanî'nin ve hocası olan Ebü Bekr Fürek'in hocasıdır Bu zat, önceden imamiyye fırkasından iken, Ebü'l-Hasen Eş'arî hazretleri ile yaptığı bir münazara ve ilmî mübahese sonunda hatasını anlayıp, imamiyye fırkasını terkedip, Ehl-i sünnet i'tikadına girdi, îmam-ı Eş'ari'nin bildirdiği i'tikadı Basra'da yaydı, îbn-i Hafif ise, İmam-ı Eş'arî'nin en meşhur talebelerinden olup, (Şeyh-i Şiraziyyîn) Şirazlıların şeyhi, üstadı ismiyle meşhur olmuştur
Diğer meşhur bir talebesi olan Dimyanî ile İbn-i Hafif, İmam-ı Eş'arî'nin münazara meclislerinde yanında bulunurlardı Talebelerinden Ebü Abdullah Hameveyh es-Sayrafi, uzun müddet îmam-ı Eş'arî'nin yanında bulunmuştur Sonra memleketi Sirafa dönüp, orada ders verip, talebe yetiştirmiş; îmam-ı Eş'ari'nin bildirdiği i'tikad bilgilerini memleketinde yaymıştır
Şeyh Ebü Ali Zahir de, hocası îmam-ı Eş'arî'den öğrendiği Ehl-i sünnet bilgilerini Horasan'da yaydı Böylece îmam-ı Eş'ari'nin bildirdiği i'tikad bilgileri, Ehl-i sünnet mezhebi, doğuda ve batıda yayıldı Hicri 300 senesinden itibaren Irak havalisinde, iran'da yayıldı Selçuklu devleti hükümdarlarının resmî mezhebi oldu Daha sonra Atabekler tarafından müdafaa edilip, Şam ve Bağdad çevresinde yayıldı Selahüddin Eyyübî Mısır'ı fethedince, orada da yayıldı
Eserleri:
İmam-ı Eş'ari hazretlerinin eserleri, beş grubta toplanır:
1 Kırk yaşından önce mu'tezile iken yazdığı eserler Bunları sonradan iptal etmiştir
2 Felsefecilere, yahudi, hıristiyanvemecüsîlere yazdığı reddiyeler
3 Hariciye, mu'tezile, şîa ve zâhiriyye fırkalarına yazdığı reddiyeler
4 Makalatlar
5 Kendisine sorulan suallere cevap olarak yazdığı risaleler ve diğerleri
Eb'ül-Hasen el-Eş'arî hazretlerinin pekçok eseri vardır Bunları îbn-i Asakir "Tebyîn" isimli eserinde, îbn-i Fürek'den nakledip, isimlerini yazmıştır, îbn-i Fûrek ise, "Ebü'l-Hasen el-Eş'arî, el-Umed (veya el-Gamed) adlı kitabında, kendi eserlerini saydığını bildirmektedir Bu eserler, onun yanında dersini dinliyenlere söyliyerek yazdırdıkları, çeşitli İslam memleketlerinden sorulan suallere verdiği cevapları ihtiva eden, üçyüzyirmi senesine kadar yazdığı kitaplardır Bundan sonra üçyüzyirmidört senesine kadar da pekçok eser yazmıştır" demektedir, İbn-i Fürek ayrıca, Ebü'l-Hasen el-Eş'arî'nin el-Umed adlı eserinde isimlerini bildirdiği eserlerden başka kitaplarını da bildirmektedir
"El-Umed" adlı eserde bildirilen kitaplardan ba'zıları:
l- Kitab-ül-F'usül: Mulhidler (dinsizler), tabiatçı felsefeciler, dehrîler, zamanın ve alemin kadîm olduğuna inananlara reddiyedir Bu kitapda; brehmenler, yahüdiler, hıristiyanlar ve mecüsîlere de cevaplar vermiştir Bu kitap büyük bir eserdir
2 Mücez: On iki kitaptan ibarettir
3 Halk-ül-efal
4 İstitaa hakkındaki kitap
5 Sıfatlar hakkındaki kitap
6 El-Luma fi'r-reddi ala ehli'z-zeygi ve'l bida': Kur'an-ı kerîm, Allahü teâlânın iradesi, Allahü teâlânın görülmesi, kader, istitaa, va'd ve va'îd ve imamet mes'elelerinden bahseden on bölüm ihtiva eden kıymetli bir kitaptır, İmam-ı Eş'arî hazretlerinin hu mevzularda söyledikleri hakkında iyi bir kaynaktır Yakın zamanda Mısır'da ve Beyrut'ta basılmıştır Beyrut baskısında, ayrıca Richard JMc Carthy tarafından bir mukaddime ve İngilizce’ye tercümesi vardır Spitta, bu eseri hülasa ederek, Joselp Heli tarafından Almancaya tercüme edilmiştir
7 Risalet-ül-îman: Spittabu kitabı Almancaya tercüme etmiştir
8 Kitab-ul-Funün: Mulhidlere (dinsizlere cevap olarak yazılmıştır
9 Kitab-ün-Nevadir: Kelâm ilminin inceliklerini anlatır
10 Dehrilerin (dinsizlerin) Ehl-i tevhid'ı karşı yaptıkları bütün itirazlarının toplandığı bir kitap
11 El-Cevher fi'r-Reddi ala ehli'z-Zeygi ve'l-Münker
12 Nazar, istidlal ve şartları hakkında Lübbaî'nin suallerine verilen cevaplar
13 Mekalat-ül-felasife: Felsefecilere cevap olarak yazılmış bir eserdir Kitap üç makaleyi ihtiva eder Eserde îbn-i Kays ed-Dehrî'nin ba'zı şüpheleri, Aristo'nun sema (gök) ve alem hakkındaki fikirleri çürütülmüş; hadiseleri, saadet ve şekaveti yıldızlara bağlıyanlara lazım gelen şeyler açıklanmıştır
14 Cevab-ül-Horasaniyyîn: Çeşitli meseleleri ihtiva eder
El-Umed'de bildirilenlerden başka, îbn-i Fürek'in zikrettiği eserlerinden bazıları da şunlardır:
1 Tenasühe inananlar hakkındaki eser
2 Mantıkçılara dair yazılan eser
3 Hıristiyanlar hakkında yazılan kitap
4 Delail-ün-nübüvve hakkındaki kitap
İmam-ı Eş'arî'nin ayrıca: Risale ketebbiha ila ehli's-sagr bi bab-ül-ebvab adlı eseri vardır Kitap, Kafkas dağlarının Hazar denizi ile bitiştiği yerde bab-ül-ebvab (Demirkapı yahud Derbend) denilen kasabanın âlimlerine yazılmıştır Bu eser, Ehl-i sünnet vel-cemaat âlimlerini geniş olarak anlatmaktadır
Bunlardan başka şu eserleri de meşhurdur:
Makalat-ül-îslamiyyîn: Bu eserinde i'tikadî fırkalardan ve kelâm ilminin ince mes'elelerinden bahsetmektedir Matbüdur
El-îbane an usül-üd-diyane; Ehl-i sünnet dışı fırkaların reddi için yazılmış olup, bu husustaki delilleri içinde topladığı eseridir
Kavl-ül-cumlat, Eshab-ül-hadîs ve Ehlüs-Sünne fi'l-i'tikad (basılmamıştır)
Risalet-ül-istihsan el-Havdu fi ilm-il-kelâm, basılmıştır, ingilizce tercümesi vardır
İzah-ül-Bürhan et-Tebyîn ala usülid-dîn, Kitab-ül-ulüm, Tefsîr-ül Kur'an- eş-Şerh vet-tafsîl, îbn-i Asakir'in bildirdiğine göre, Ebü'l-Hasen Eş'ari'nin tefsiri 70 veya 300 cild idi
İmam-ı Eş'ari, Ehl-i sünnetin i'tikadda iki imamından biridir, î'tikadda diğer imam da, îmam-ı Matüridî'dir Bu iki büyük âlim, Ehl-i sünnet i'tikadını yaymış olup, i'tikadda iki imamdırlar Ehl-i sünnetin reisi ise îmam-ı a'zamdır