Hasan-İ Basrî

Hasan-ı Basrî hazretleri kavuştuğu bu mânevî iltifât ve derecelerin verdiği zevkle kırk gün bir şey yiyip içmedi Sonra irşâd seccâdesine oturup, insanlara İslâmiyetin emir ve yasaklarını anlatmaya devâm etti

İlimde, rivâyetlerine en çok başvurulan âlimlerden ve fazîlet sâhibi yüksek velîlerden oldu İlim aldığı kaynağın sağlamlığı ve asr-ı saâdete yakınlığı sebebiyle ilimde çok yüksek seviyeye ulaştıktan sonra fetvâ vermeye ve talebe yetiştirmeye başladı İlimdeki şöhreti, ahlâkı, ders vermekteki üstünlüğü her tarafa yayıldı Derslerine ve vâzlarına pekçok insan toplanırdı Hattâ evi, sohbetinden istifâde etmek için gelenlerle dolup taşardı

İlim ve fazîletlerinden istifâde ettiği Eshâb-ı kirâm ile kendi içinde bulunduğu nesli kıyas ederek:

"Siz onları görseydiniz mecnûn (deli) zannederdiniz Onlar sizin iyilerinizi görseler; "Bunlar iyilik ve hayırdan nasipsiz kimselerdir", kötülerinizi görseler; "Bunlar da müslüman mı?" derlerdi" buyurdu

Allahü teâlânın rızâsına kavuşmanın yanında, dünyâ ve dünyâdakilerin tamâmen boş olduğunu anlayan Hasan-ı Basrî hazretleri, elinde bulunanları fakir ve ihtiyaç sâhiplerine tasadduk etti Tamâmen ilim ve ibâdetle meşgûl oldu Dünyâdan yüz çevirip zâhid bir hayat yaşamaya devâm etti

Hasan-ı Basrî hazretleri, zamânının halîfesi Ömer bin Abdülazîz'e yazdığı mektupta da dünyânın boş olduğunu şöyle anlattı:

"Şüphesiz ki dünyâ, geçip gidilecek bir konaktır Ebedî kalacak yer değildir Dünyâda zenginlik ona dalmamaktır Üzerinde yaşayanlar her an birer birer ölmektedir Onu üstün tutan zillete, toplayan fakirliğe düşer Dünyâ zehir gibidir Onu bilmeyen yer, o da onu helâk eder (öldürür) Dünyâda, yaralı olup da yarasını tedâvî ile uğraşan kimse gibi ol Yaralı kimse yarasının azmasından korkarak perhiz yapar, daha şiddetli acıya düşmemek için çektiği acıya sabreder Tuzakları süsler altında gizlenmiş olan şu gaflet dünyâsından sakın Ona dalma! Bitmeyen arzularla gönüller çeken sözlerle süslenmiş, nicelerini aldatıp, kendine meftun etmiştir Süslenmiş gelin gibidir Gözler ona bakmakta, kalbler ona hayran, nefsler ona âşık, o ise âşıklarını helâk ediyor Yaşayanlar ölenlerden, sonrakiler öncekilerden ibret almıyor Ârif olanlar bile bu hususta dalgındır Ona düşkün olan, ondan dünyâlık elde eder Fakat aşırı giden aldanır, âhirete gideceğini, dönüşünü unutur Kalbi dünyâya dalar ve ayağı kayar Sonra da büyük bir pişmanlığa ve derin bir hasrete düşer

Dünyâya düşkün kimse, murâdına kavuşamaz Bir gün olsun rahat nefes alamaz Her gün, ayrı bir düşünce, keder getirir Derken dünyâya o kadar dalar, ömür biter de ecel bir gün onu yakalayıverir Sonunda, azıksız âhiret yolculuğuna çıkmak zorunda kalır İşte böyle duruma düşmekten sakın

Ey müminlerin emîri! Dünyâdan kendini muhâfaza edebildiğin müddetçe, sevinçli ol Yoksa, ne kadar üzülsen yeridir Dünyâ kimi sevindirirse, sonunda mutlaka beğenilmeyen bir şey vardır Dünyâda sevinen aldanmıştır Bugün faydalı görünen dünyâ yarın zarar verir Dünyâda, ümit, belâ berâberdir Dünyâda kalmanın sonu yok olmaya gider Onun sevinci hüzün ile karışıktır Dünyâda ne geleceği belli olmaz ki, beklenip tedbir alınsın Dünyâdaki arzular, yalancıdır Emelleri boştur Onun iyiliği kederdir Eğer iyi düşünürse, Âdemoğlu, onda her an tehlike ile karşı karşıyadır İnsan, rahatlık hâlinde de, musîbet zamânında da, tehlikeli durumlara düşmemeye gayret göstermelidir İnsana öleceğini Allahü teâlâ ve peygamberleri aleyhimüsselâm, bildirmemiş olsa bile, dünyâ onu uykudan mutlaka uyaracaktır Bununla beraber, yine Allahü teâlâdan azâb ile korkutan, Cennet ile müjdeleyen rehberler geldi Allahü teâlânın indinde dünyânın zerre kadar kıymeti yoktur Resûlullah efendimize dünyâ hazîneleri arz olundu da, O kabûl etmedi Verilmiş olsaydı bile, Allahü teâlânın nezdindekinden sivrisinek kanadı kadar bir şey eksilmezdi Dünyâ, imtihân için sâlih ve ibâdet edenlerden alındı Aldatmak için de, Allahü teâlânın düşmanlarına verildi Dünyâ verilerek aldatılanlar, dünyâyı elde etmekle, ele geçirmekle, kendilerine ikrâm edildiğini zannederler Allahü teâlânın, Mûsâ aleyhisselâma şöyle buyurduğu rivâyet edilir: "Zenginliğin geldiğini gördüğün zaman, (Bu cezâsı çabuklaştırılmış bir günah) de, fakirliğin geldiğini görürsen, (Hoş geldin ey sâlihlerin şiârı, alâmeti) de, istersen rahatlık sâhibini öv"

Îsâ aleyhisselâm; "Katığım açlık, şiârım korku, bineğim iki ayağım, elbisem yün, ışığım ay, yemeğim ve meyvem yerden bitenler Yanımda hiçbir şey olmadan sabahlar ve akşamlarım Yeryüzünde benden zengin kimse yoktur" buyurmuştur

Hasan-ı Basrî hazretlerinin Basra Mescidinde verdiği dersler büyük bir talebe topluluğu tarafından tâkib edilirdi İlmi, zühdü, konuşmasındaki fesâhati ile herkes tarafından sevildi ve şöhreti her tarafa yayıldı Hattâ halîfe ve vâliler onun ilminden istifâde etmek için, adamlar veya mektuplar göndererek baş vurdular Ömer bin Abdülazîz'in halîfeliği zamânında, âlimlere ve evliyâya büyük bir hürmeti olan Basra vâlisi Adiyy bin Ertât, Hasan-ı Basrî'yi Basra kâdılığına getirdi Devlet adamlarıyla olan münâsebeti bu şekilde artmış oldu

Adâleti, takvâsı ve hizmetleriyle meşhûr Emevî halîfesi Ömer bin Abdülazîz rahmetullahi aleyh, Hasan-ı Basrî'ye mektup yazıp, âdil devlet reisinin nasıl olması gerektiğini kendisine yazmasını istemişti Bu arzu üzerine Hasan-ı Basrî rahmetullahi aleyh şu mektubu yazdı: "Ey Müminlerin emîri! Bilmiş ol ki, Allahü teâlâ âdil devlet reisini, zulme, haksızlıklara mâni olucu, zayıflara yardımcı, darda kalanlara destek olarak yaratmıştır

Âdil devlet reisi, kendi malını nasıl korur ve evlâdına nasıl şefkatli davranırsa, tebaasına da öyle davranır O bedendeki kalp gibidir Uzuvlar onun iyi olmasıyla iyi olur Bozulmasıyla da bozulur

Âdil devlet reisi Allahü teâlânın emirlerine uyar O'na itâat eder Emrindeki tebaasını da Allahü teâlâya itâat etmeye sevk eder Ey müminlerin emîri, saltanatta, sâhibinin himâyesine verdiği malı ve âileyi darmadağın eden köle gibi olma! Allahü teâlâ kötülüklerden sakınılması için cezâlar emretti Bunu uygulayacak olan (reis) suç işlerse yakışık olur mu?

Ey müminlerin emîri! Ölümü, ölüm ânında yakınlarının sana yapacakları yardımın azlığını ve ölümden sonrasını düşün Ölüme ve ondan sonrasına hazırlık yap İyi bil ki, şimdi bulunduğun makamdan başka, senin kabir denen başka bir makamın daha vardır Orada uzun müddet kalacaksın Dostların seni yalnız bırakacak ve tek başına kalacaksın Kişinin kardeşinden, anasından, babasından, hanımından ve çocuklarından kaçacağı günde, sana yardımcı ve dost olacak şeyi hazırla Kabirdekilerin diriltileceği, gizli şeylerin ortaya çıkarılacağı zamanı hatırla Artık o zaman bütün sırlar açılmış olacaktır Büyük küçük ne varsa hepsi amel defterine yazılmıştır

Ey müminlerin emîri! Şu anda sen bir mühlet içindesin Fırsat eldeyken ve ecel gelip, çatmadan, fırsat elden gitmeden Allahü teâlânın kulları hakkında adâletle hüküm ver câhillerin hükmü ile hüküm verme! Onlar hakkında zâlimlerin tuttuğu yolu tutma! Böyle yaparsan hem kendi günâhını, hem de başka günâhları yüklenirsin Senin felâketine sebeb olan şeylerden istifâde eden insanlar seni gaflete düşürmesin Kendileri dünyâ menfaatlerini elde etmek için seni âhirette kavuşacağın nîmetlerden uzaklaştırırlar Bu günkü gücüne kuvvetine bakma, âhirette hâlinin ne olacağını düşün ve ona göre iş yap Ölüm bir ağ gibi seni sarmış her an yaklaşmaktadır Hesap vereceksin

Ey müminlerin emîri! Sana şefkat edip, elimden gelen nasîhatı yaptım Bu mektubumu dostunu tedâvi eden tabibin ilâcı gibi kabûl et O, dostunu şifâya kavuşturmak için acı ilâç içirir

Allah'ın selâmı, rahmeti ve bereketi üzerine olsun ey müminlerin emîri"

Basra'da bulunduğu sırada evlenen Hasan-ı Basrî hazretlerinin Saîd ve Abdullah isminde iki oğlu ile bir kızı oldu Mütevâzî bir evde yaşadığı gibi evinden hiç misâfiri eksik olmazdı Tek başına yemek yediği görülmedi Onun iki türlü meclisi vardı Birincisi mütevâzi ve kerpiçten yapılmış olan evi, ikincisi ise mescidiydi Mesciddeki meclisi umûmî olup ona herkes gelebiliyor ve orada her ilimden konuşulabiliyordu Evindeki meclis ise husûsiydi Daha ziyâde ihvân (kardeşler) ismini alanlar oraya gelebiliyordu Bâzan evinin misâfirlerle dolup taştığı da olurdu Hattâ öyle zamanlar olurdu ki, sabahın erken saatlerinde gelenler bir türlü evden ayrılmak istemezlerdi Bir defâ oğlu onlara; "Şeyhi biraz rahat bırakınız Onu çok yordunuz Zîrâ daha bir şey yememiş ve içmemiştir" dedi Hasan-ı Basrî hazretleri oğlunun bu müdâhalesini uygun bulmayıp; "Sus Allah'a yemin ederim ki, onları görmekten gözüme daha güzel gelen bir şey yoktur" diyerek oğlunu îkâz etti

Hasan-ı Basrî hazretlerinin sohbetlerini cinnîler dahi dinlerdi Talebelerinden birisi şöyle anlattı: "Bir gün sabah namazı vaktinden önce Hasan-ı Basrî hazretlerinin devamlı olarak namaz kıldıkları mescide vardım Mescid daha açılmamıştı Kapının üzerinde kilit vardı Beklemeye başladım İçerideki büyük bir kalabalıktan yüksek âmin sesleri geliyordu Biraz sonra Şeyh hazretleri yalnız olarak dışarı çıktı Ben büyük bir merakla âmin seslerinin kimin tarafından söylendiğini sordum Şeyh hazretleri bana; "Yâ Abdullah kimseye söyleme Her gün cinler gelir, benden duâ etmemi isterler Ben de duâ ederim, onlar "âmîn" derler" buyurdu