Cümle (Tümce)

Sayı grubunun sıfat tamlamasından farkı:

1 Sayı grubunda en küçük sayın sonda bulunur:

on / altı, elli iki bin / dört yüz / kırk iki

2 Sıfat tamlamasında ilk sayı ismi sondaki sayı isminin adedini gösterir:

Elli / bin, beş / yüz, beş yüz / milyon



Sayı grupları cümlede isim ve sıfat olarak kullanılır

Yaptığı sarayların adedi kırk iki idi

Kalede yüz elli asker kalmıştı


Bütün sayı isimleri birbirinden ayrı yazılır Ancak senet vb evraklarda araya rakam sığdırılmasın diye bitişik yazılabilir
Grubun vurgusu küçük sayı ismindedir



KISALTMA GRUPLARI


Bu gruplar genellikle isim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil gruplarının kısalması ve kalıplaşması sonucu oluşmuşlardır

Bu grupların ortak özelliği, iki isim unsurundan meydana gelmeleri ve vurgunun ikinci unsurda olmasıdır


a İsnat Grubu
Sıfat-fiil ve zarf-fiil grubundan kısalmıştır

Karnı tok olan adam → karnı tok adam

Başı açık olarak → başı açık


İsim, sıfat ve zarf olarak kullanılır

gözü tok (insan), eli açık (arkadaş), sohbeti tatlı (insanlar), cebi dolu (adam), iki düğmesi kopuk (palto)

Dili bir, gönlü bir, imanı bir insan yığını

Görüyor varlığının bir yere toplandığını

Kaç gözü yaşlıyı teselli etti

Şu çenesi düşüğe sen aldırma

Gurbet akşamlarının bağrı yanık yolcusuyum

Bekir önce anlamadı, ağzı açık bir süre baktı


b Yükleme Grubu
Sıfat-fiil ve isim-fiil grubundan kısalmıştır

Yüzü aşkın olan → yüzü aşkın

Kitabı tetkik etmek → kitabı tetkik


Birinci unsur belirtme hâl eki alır

İnsanı takdir, memuru teftiş, küçük çocukları af, evi iyice tamir


Bu grup, cümlede ve kelime gruplarında isim ve sıfat olarak kullanılır

Yüzü aşkın insan meydanda toplanmıştı

Kitabı tetkik için görevliden izin istedi


c Yaklaşma Grubu
Yaklaşma eki almış bir ismin başka bir isimle oluşturduğu kelime grubudur
Birinci unsur yaklaşma eki alır
Fiilimsilerden kısalmıştır

evine bağlı olan → evine bağlı

fikrine müracaat etmek → fikrine müracaat

başına buyruk olarak → başına buyruk

Tatile düşkün (insanlar), cana yakın (arkadaş), geçmişe bağlı (bir yazar), sözüne sadık (dost), içe dönük (tehdit), dile kolay(işler)

Güzel sanatlara meraklı (kız), geleneklere çok bağlı (adam)


Bu grup, cümlede ve kelime gruplarında isim, sıfat ve sarf olarak kullanılır

Mehlika Sultan'a âşık yedi genç

Gece şehrin kapısından çıktı

Yanında yirmiye yakın muhabir vardı

Adam, sırıklara bağlı fasulyelerin küçük, ürkek çiçeklerini gördü

Saatlerdir kapıya dönük oturuyordu

Yemeği gece yarısına yakın yediler


d Bulunma Grubu
Bulunma eki almış bir ismin başka bir isimle oluşturduğu kelime grubudur
Birinci unsur bulunma eki alır

Haftada bir, dörtte üç, solda sıfır, yükte hafif, beş günde bir,


Cümlede ve kelime gruplarında isim, sıfat ve zarf olarak kullanılır

Arada bir o meşhur kahkahasını atardı

Ekmeğin dörtte birini yanındakine uzattı

İşinde usta insanlarla bir arada çalışıyor


e Uzaklaşma Grubu
Uzaklaşma eki almış bir ismin başka bir isimle oluşturduğu kelime grubudur
Birinci unsur uzaklaşma eki alır

İçten pazarlıklı (adam), kendisinden emin (adımlarla), benden gizli (iş), gözden ırak (bir köşe), yandan çarklı (kahve), estetik endişeden uzak (eserler)

Cümlede ve kelime grupları içinde isim, sıfat ve zarf olarak kullanılır

Bin yıldan uzun bir gecenin bestesidir bu

Bir öğle paydosunda herkesten geç çıktı sınıftan

Uzun bir yolculuktan sonra köye varmıştık

Sakin ve kendinden emin çalışıyor

Ondan daha idealistine rastlamadım

Evde çekirgeden bol ne var!


f Vasıta Grubu
Vasıta eki almış bir ismin başka bir isimle oluşturduğu kelime grubudur
Birinci unsur vasıta eki alır

Seninle dost (insanlar), bayrakla süslü (sınıflar), sırmayla işli (cepken)


Bu grup da sıfat-fiil veya zarf-fiil grubundan kısaltılmıştır

Seninle dost olan (insanlar) → Seninle dost (insanlar),

bayrakla süslü olan (sınıflar) → bayrakla süslü (sınıflar),

sırmayla işli olan (cepken) → sırmayla işli (cepken)

parayla yüklü olarak →parayla yüklü


Cümlede ve kelime grupları içinde isim, sıfat ve zarf olarak kullanılır

Garip çizgilerle dolu han duvarları

Annesiyle dargın gitti


Bu kısaltma gruplarının dışında bazı kısaltma grupları daha vardır ki bunlar da çeşitli cümlelerden ve kelime gruplarından kısaltılmıştır

Derinden derine ırmaklar ağlar

Uzaktan uzağa çoban çeşmesi

Kokusuyla baş başa kaldı çiçekler

Bir nefes olmuşum Fatih�in ordusunda

Yürüyorum omuz omuza sipahilerle

Aynalar baştan başa tenha

Başka bir çerçevedir gitgide dünya artık

El ele tutuşarak yola koyuldular




BİRLEŞİK İSİM


Burada bahsedilecek olan birleşik isimler sadece özel kişi isimleridirBir kişinin özel adı olmak üzere bir araya gelen kelimeler topluluğudur

Muharrem Ergin, Yavuz Sultan Selim, Ali Şir Nevai, Yahya Kemal Beyatlı, Arif Hikmet Par, Ahmet Turan Alkan, Ömer Seyfettin, Ahmet Haşim, İkinci Kılıç Arslan, Kaşgarlı Mahmut, Yıldırım Beyazıt

Unvan sıfatları, insanların sosyal seviyelerini, makamlarını, mevkilerini, rütbelerini, statülerini bildirmek için isimlerden önce kullanılan sıfatlardır Unvan sıfatları isimden önce gelirse unvan grubu veya sıfat tamlaması değil birleşik isim oluşur

Sultan Süleyman, Şah İsmail, Doktor Ömer, Profesör Muharrem Ergin, Bay Mustafa, Prens Sebahattin, Mareşal Fevzi Çakmak, Şair Eşref, Onbaşı Mehmet, Öğretmen Salih

Birinci unsuru sıfat, ikinci unsuru özel isim olan kelime grupları zamanla sıfat tamlaması olmaktan çıkmış, birleşik isme dönüşmüşlerdir Sıfat tamlamasında başta bulunan vurgu da bu birleşik isimlerde ikinci unsura kaymıştır