Kelimeler Arasındaki Anlam İlişkileri

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-02-2012

B KELİMELER ARASINDAKİ ANLAM İLİŞKİLERİ 1

EŞ ANLAMLI KELİMELER
elimeler Arasındaki Anlam İlişkileri[/url]
Yazılış ve okunuş bakımından farklı fakat anlamca aynı olan kelimelerdir

Bu tür kelimeler birbirlerinin yerini tutabilir

Anlamdaş kelimelerin birisi genelde yabancı kökenlidir

kıymet - değer
cevap - yanıt
sene - yıl
medeniyet - uygarlık
imkân - olanak
acele - ivedi
zelzele - deprem
yoksul - fakir
misafir - konuk
sınav - imtihan
yöntem - metot
mesele - sorun
fiil - eylem
kelime - sözcük
vasıta - araç

Fakat bazı durumlarda anlamdaş kelimeler birbirinin yerini tutamaz: “kara bahtlı” kelime grubunda “kara” kelimesinin yerine “siyah” kelimesini kullanamazsınız

Çünkü iki kelimenin (kökeni ne olursa olsun) anlamdaş veya yakın anlamlı olabilmesi için aynı anlam özelliğini taşımaları gerekir

Türkçe kelimeler arasında da eş anlamlılık olabilir:

deprem-yer sarsıntısı-zelzele,

kimi zaman-ara sıra-zaman zaman-arada bir-bazen

2

YAKIN ANLAMLI KELİMELER

Yazılışı ve okunuşu farklı olan, anlamdaş gibi göründüğü hâlde birbirinin yerini tamamen tutamayan, yani aralarında anlam ayrıntısı bulunan kelimelerdir

Bunlar çoğunlukla Türkçe kelimelerdir

göndermek-yollamak, bezmek-bıkmak-usanmak, dilemek-istemek, çevirmek-döndürmek, söylemek-demek-konuşmak, eş-dost, hısım-akraba, bakmak-seyretmek,

Kardeşim sana küsmüş

Kardeşim sana kırılmış

Kardeşim sana gücenmiş

Kardeşim sana darılmış

Birinci cümlede bir "kesinlik ve aşırılık" anlamı, ikinci cümlede bir "esneklik, hatta hoşgörü" anlamı, üçüncü cümlede "üzülmek" anlamı, dördüncü cümlede "gücenip görüşmez olmak" anlamı vardır

Ben her sorunla başa çıkarım

(baş etmek)

Bu kadar yürekten çağırma beni

(candan)

Davranışları hiçbir zaman içtenlikli değildi

(yürekten, candan)

Yaptığı işi önemsemiyordu

(özen göstermiyordu

)

3

ZIT ANLAMLI KELİMELER

Anlamca birbirinin karşıtı olan kelimelerdir

Siyah-beyaz, uzun-kısa, aşağı-yukarı, ileri-geri, var-yok, gelmek-gitmek,

Tüm kelimelerin zıt anlamlısı yoktur

Eylemlerde de durum aynıdır

Bir eylemin olumsuzu o eylemin karşıtı satılmaz

“sevinmek” karşıtı sevinmemek değil “üzülmek”tir

Kelimeler arasındaki karşıtlık cümledeki kullanıma göre değişir

“doğru” kelimesinin zıt anlamlısı bir cümlede “eğri” olurken, diğerinde “yanlış” olabilir

İki kelimenin (kökeni ne olursa olsun) anlamdaş, yakın anlamlı veya zıt anlamlı olabilmesi için aynı anlam özelliğini taşımaları gerekir

Meselâ, siyah ile beyaz, ancak ikisi de gerçek (temel) anlamda oldukları zaman zıt anlamlı olurlar

Hafif olmayan anlamındaki “ağır” kelimesinin ağır olmayan anlamındaki “hafif”le zıt anlamlı olabilmesi için ikisinin de gerçek (temel) anlamda kullanılması gerekir

4

EŞ SESLİ KELİMELER

Yazılışı ve okunuşu aynı olduğu hâlde anlamları farklı olan kelimelerdir

Bunlar yalın hâlde olabildikleri gibi ek almış hâlde de olabilirler

Şiirde cinas olarak kullanılır ve cinaslı kafiye yapılır

Gül: 1

çiçek, 2

gülmekten emir

Kır: 1

kırsal alan, 2

kırmaktan emir, 3

beyaz

Yazma: 1

baş örtüsü, 2

yazmaktan olumsuz emir, 3

yazma işi

Ek almış kelimelerle, ek almış ve almamış kelimeler arasında da eş seslilik söz konusudur

Bu ekler görevce farklı ekler de olabilir:

Siyah anlamındaki “kara” ile “kar-a” (-a: yönelme hâl eki) gibi

“Oyuncakları olmuş çocukların kurşunlar”

“Zalimler her saat taze fidanları kurşunlar”

Neden kondun a bülbül kapımdaki asmaya

Ben yarimden vazgeçmem götürseler asmaya

“hala” ve “hâlâ”, “kar” ve “kâr”, “adet” ve “âdet” kelimeleri eş sesli değildir

Okunuşları ve anlamları farklıdır

08-02-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Kelimeler Arasındaki Anlam İlişkileri B KELİMELER ARASINDAKİ ANLAM İLİŞKİLERİ 1 EŞ ANLAMLI KELİMELER elimeler Arasındaki Anlam İlişkileri[/url] Yazılış ve okunuş bakımından farklı fakat anlamca aynı olan kelimelerdir Bu tür kelimeler birbirlerinin yerini tutabilir Anlamdaş kelimelerin birisi genelde yabancı kökenlidir kıymet - değer cevap - yanıt sene - yıl medeniyet - uygarlık imkân - olanak acele - ivedi zelzele - deprem yoksul - fakir misafir - konuk sınav - imtihan yöntem - metot mesele - sorun fiil - eylem kelime - sözcük vasıta - araç Fakat bazı durumlarda anlamdaş kelimeler birbirinin yerini tutamaz: “kara bahtlı” kelime grubunda “kara” kelimesinin yerine “siyah” kelimesini kullanamazsınız Çünkü iki kelimenin (kökeni ne olursa olsun) anlamdaş veya yakın anlamlı olabilmesi için aynı anlam özelliğini taşımaları gerekir Türkçe kelimeler arasında da eş anlamlılık olabilir: deprem-yer sarsıntısı-zelzele, kimi zaman-ara sıra-zaman zaman-arada bir-bazen 2 YAKIN ANLAMLI KELİMELER Yazılışı ve okunuşu farklı olan, anlamdaş gibi göründüğü hâlde birbirinin yerini tamamen tutamayan, yani aralarında anlam ayrıntısı bulunan kelimelerdir Bunlar çoğunlukla Türkçe kelimelerdir göndermek-yollamak, bezmek-bıkmak-usanmak, dilemek-istemek, çevirmek-döndürmek, söylemek-demek-konuşmak, eş-dost, hısım-akraba, bakmak-seyretmek, Kardeşim sana küsmüş Kardeşim sana kırılmış Kardeşim sana gücenmiş Kardeşim sana darılmış Birinci cümlede bir "kesinlik ve aşırılık" anlamı, ikinci cümlede bir "esneklik, hatta hoşgörü" anlamı, üçüncü cümlede "üzülmek" anlamı, dördüncü cümlede "gücenip görüşmez olmak" anlamı vardır Ben her sorunla başa çıkarım (baş etmek) Bu kadar yürekten çağırma beni (candan) Davranışları hiçbir zaman içtenlikli değildi (yürekten, candan) Yaptığı işi önemsemiyordu (özen göstermiyordu) 3 ZIT ANLAMLI KELİMELER Anlamca birbirinin karşıtı olan kelimelerdir Siyah-beyaz, uzun-kısa, aşağı-yukarı, ileri-geri, var-yok, gelmek-gitmek, Tüm kelimelerin zıt anlamlısı yoktur Eylemlerde de durum aynıdır Bir eylemin olumsuzu o eylemin karşıtı satılmaz “sevinmek” karşıtı sevinmemek değil “üzülmek”tir Kelimeler arasındaki karşıtlık cümledeki kullanıma göre değişir “doğru” kelimesinin zıt anlamlısı bir cümlede “eğri” olurken, diğerinde “yanlış” olabilir İki kelimenin (kökeni ne olursa olsun) anlamdaş, yakın anlamlı veya zıt anlamlı olabilmesi için aynı anlam özelliğini taşımaları gerekir Meselâ, siyah ile beyaz, ancak ikisi de gerçek (temel) anlamda oldukları zaman zıt anlamlı olurlar Hafif olmayan anlamındaki “ağır” kelimesinin ağır olmayan anlamındaki “hafif”le zıt anlamlı olabilmesi için ikisinin de gerçek (temel) anlamda kullanılması gerekir 4 EŞ SESLİ KELİMELER Yazılışı ve okunuşu aynı olduğu hâlde anlamları farklı olan kelimelerdir Bunlar yalın hâlde olabildikleri gibi ek almış hâlde de olabilirler Şiirde cinas olarak kullanılır ve cinaslı kafiye yapılır Gül: 1 çiçek, 2 gülmekten emir Kır: 1 kırsal alan, 2 kırmaktan emir, 3 beyaz Yazma: 1 baş örtüsü, 2 yazmaktan olumsuz emir, 3 yazma işi Ek almış kelimelerle, ek almış ve almamış kelimeler arasında da eş seslilik söz konusudur Bu ekler görevce farklı ekler de olabilir: Siyah anlamındaki “kara” ile “kar-a” (-a: yönelme hâl eki) gibi “Oyuncakları olmuş çocukların kurşunlar” “Zalimler her saat taze fidanları kurşunlar” Neden kondun a bülbül kapımdaki asmaya Ben yarimden vazgeçmem götürseler asmaya “hala” ve “hâlâ”, “kar” ve “kâr”, “adet” ve “âdet” kelimeleri eş sesli değildir Okunuşları ve anlamları farklıdır