Eşeyli Ve Eşeysiz Üreme

EŞEYLİ ÜREME


1 Eşeyli üreme ile oluşan ferdin iki atası vardırDişi ve erkek ata
2 Aynı türden iki canlının üreme hücrelerinin birleşmesi ile oluşan zigottan yeni birey meydana gelir
3 Temeli mayoz ve döllenmeye dayanır
4 Yüksek yapılı bitkilerde, hayvanlarda, bazen de eşeysiz üreyen canlılarda görülür
5 Eşeysiz üremeye göre üstünlüğü, iki ataya ait özelliklerden sayısız gen birleşimlerine sahip olan yeni fertlerin dünyaya gelmesidir
6 Genetik çeşitlilik olduğundan evrimi hızlandırır
7- Türlere ait kalıtsal özellikler korunur
8 Tür içinde yeni gen kombinasyonlarına neden olduğu için daha dayanıklı bireyler oluşturur
9- Oluşan canlı sayısı azdır ancak çevre koşullarına iyi uyum sağlarlar



Eşeyli üreme gametlerin büyüklüklerindeki farklılık nedeni ile çeşitlenmiştir:

a) İzogami: Erkek ve dişi gamet görünüş ve büyüklük bakımından birbirinin aynıdır İkisi de kamçılı ve hareketlidir İzogamet denir Aynı yada farklı bireylerden oluşabilir Chlamydomonas Ulotrix ve Spyrongia

b) Heterogami=Anizogami: Erkek gamet küçük, dişi gamet büyüktür İkisi de kamçılı ve hareketlidir Bazı alg ve mantarlar

Oogami: Erkek gamet küçük, kamçılı ve hareketlidir Dişi büyük ve hareketsiz, bol sitoplazmalıdırİnsanda,diğer gelişmiş hayvan ve bitkilerde görülür


EŞEYLİ ÜREMEDEKİ ÖZELLEŞMİŞ DURUMLAR:

1) Konjugasyon: Hücreler arasında geçici sitoplazmik köprü kurulur Köprü aracılığıyla gen alış verişi sağlanır Daha sonra hücreler ayrılır Böylece kalıtsal çeşitlilik sağlanır ve dayanıklılık artarGerçek anlamda gamet ve döllenme olmaz Bakteri ve paramesyumda,bazı alglerde görülür

2) Partenogenez:Özel bir üreme şeklidir Döllenmemiş yumurtadan yeni bir birey oluşumudur Arılarda,çekirgede supirelerinde, bazı kelebeklerde, yaprak bitlerinde ve karıncalarda görülürDişiler 2n, erkekler n kromozomludur

Dişi mayoz ile erkek mitoz ile gamet oluşturur

3) Hermafroditlik (erselik): Bazı basit yapılı canlılarda erkek ve dişi gamet aynı bireyde gelişir Buna hermafroditlik denir Hermafroditlerin bazıları (tenyalar, midye,kancalı kurt gibi) kendilerini dölleyebilirken, bazıları ise dölleyemez (Toprak solucanı ve istiridye) Bunlarda erkek ve dişi gametler farklı zamanlarda olgunlaşır Çiçekli bitkilerin çoğu hermafrodittir Omurgalılarda hermafroditlik gözlenmez

4) Metagenez(döl almaşı): Eşeyli ve eşeysiz üremenin birbirini takip etmesine metagenez denir Çiçeksiz bitkilerde , bazı su yosunlarında ve sıtma parazitinde,deniz anasında vb görülür Kalıtsal çeşitlilik sağlar


Plazmodyumda metagenez :

Sivrisinek ısırmasıyla plazmodyum (sıtma) sporozoitleri (n), kemik iliği, kas ve dalak gibi yapıların hücrelerinde mitoz ile çoğalır Buradan tekrar kana geçip alyuvara girerBüyüyerek amip şeklini alır ve şizont (n) diye adlandırılır Şizont çok sayıda mitoz bölünmelerle çok sayıda çekirdek oluşturur Bunların etrafında bir miktar sitoplazma birikerek merozoite (n) dönüşür Alyuvarın patlamasıyla merozoitler yayılır, bu sırada kişide ateş ve titreme görülür Kimi yeni alyuvarlara girerken bir kısmı da erkek ve dişi gamet olarak (mitoz ile) gelişir Bu gametler(n) sivrisineğin ısırmasıyla onun vücuduna geçer ve burada döllenerek bağırsak epiteline yapışır Mayoz bölünme geçiren zigot(2n),burada yeni sporları (n) oluştururOluşan sporlar sivrisineğin(anofel) tükrük bezine yerleşir ve bulaştırmaya devam ederYani İnsan vücudunda eşeysiz, sivrisinek vücudunda eşeyli çoğalma görülür



ÇİÇEKSİZ BİTKİLERDE ÜREME

-Çiçeksiz bitkiler su yosunları, kara yosunları, eğrelti otları, at kuyrukları ve ciğer otlarıdır
-Bu bitkilerde gerçek kök, gövde ve yaprak yoktur Meyve, tohum,çiçek oluşumu yoktur
-Tamamı Metagenezle ürerler

Bu bitkilerde önce diploit ( sporofit= spor oluşturan bitki) bireyden mayozla haploit sporlar (n) oluşurBu evreye monoploit evre denir Sporların gelişmesi ile de n kromozomlu gametofitler ( gamet oluşturan ana bitki) oluşurGametofitler mitoz bölünmelerle gametleri oluştururGametlerin döllenmesi ile zigot oluşur, bu evre diploit evredirZigot gerçek yeni canlıyı oluşturur

Yani spor oluşumu mayoz bölünme ile, gamet oluşumu ise Mitoz bölünmeyle sağlanır


Su yosunları(Ulotrix)’te üreme: n kromozomlu(monoploid) bir canlı olan su yosunları spor oluşturup eşeysiz üreyebileceği gibi, farklı Ulotrix’lerin oluşturduğu gametlerde eşeyli olarak ta çoğalabilir


Kara yosunlarında metagenez:

Sporofit 2n kromozomlu gerçek karayosunudur Sporofitler spor keseleri (sporongium) içinde mayoz bölünme ile sporları ( n) oluştururToprağa düşen sporlar filizlenerek bazısı dişi bitkiciği ( argekonyum) bazısı da erkek bitkiciği ( anteridyum) oluştururBu yapılarda ayrı ayrı olarak erkek ve dişi üreme hücreleri mitoz ile oluşturulurGametler birbirini dölleyerek 2n kromozomlu zigotu oluşturur Zigot mitoz bölünmelerle gelişerek gerçek karayosununu (sporofit) oluşturur Böylece hayatı boyunca bir eşeysiz bir eşeyli üreme birbirini takip ederek yaşamını devam ettirir Bunlarda mayoz ile oluşan sporlar haploit evreyi oluşturur ve bu evre uzun sürer( ilkel bitkilerde), zigotla başlayan evre diploit evre olup kısa sürer

Not: erkek ve dişi üreme hücrelerinin ayrı ayrı bitkiciklerde oluştuğuna dikkat ediniz…



Eğrelti otunda metagenez:

Sporofit 2n kromozomlu gerçek eğrelti otudur Sporofitler spor keseleri içinde mayoz ile n kromozomlu sporları oluşturur ( haploit evre kısadır) Toprağa düşen sporlar filizlenerek üzerinde erkek ve dişi üreme hücresini oluşturacak olan protal denilen bitkiciği oluşturur Protal üzerinde mitoz ile erkek ve dişi üreme hücreleri oluşur Bu hücreler birbirini dölleyerek 2n kromozomlu zigotu oluşturur ( diploit evre, uzun) Zigot mitoz bölünmeler geçirerek gerçek eğrelti otunu oluştururOlaylar aynı şekilde devam eder

Not: erkek ve dişi üreme hücrelerinin tek bitkicik ( protal ) üzerinde oluşup döllendiğine dikkat ediniz…