“Osmanlı Demokrasisi”Nden “Cumhuriyet Mutlakıyeti”Ne Hak Ve Hürriyetler

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-02-2012

Osmanlı diktatör değildi
Galiba cumhuriyetin otuz ikinci yıldönümüydü

Başöğretmenim Hikmet Bey, bir gün hışımla sınıfa girdi ve âdeta bağırdı:
“Çocuklar, İsmet Paşa’nın diktatör olduğunu söyleyenlere sakın inanmayın, ne Atatürk diktatördü, ne de onun şanlı arkadaşı İsmet İnönü

Zaten diktatörlüğü kaldırıp cumhuriyet ilan ettik

”
Başöğretmenim Hikmet Bey iflah olmaz bir “İnönücü”ydü, Adnan Menderes’e ve Demokrat Parti’ye de çok kızıyordu…
Hışımla sınıfa girip, girer girmez o devrin ana muhalefet partisi lideri İsmet İnönü’yü savunmasından anladım ki, dışarıda birileriyle bu konuyu tartışmış, iyice damarına basmışlar

Hem sınıfa çöreklenen ağır havayı dağıtmak, hem de sınıfın “çokbilmiş”lerinden olduğumu göstermek açısından hemen sormuştum: “Diktatör ne demek öğretmenim?”
Hızla bana dönüp, “Yine mi sen?” der gibi yüzüme baktıktan sonra: “Sınırsız yetki sahibi yönetici demektir çocuklar” diye izah etti, “Sadece padişahlar sınırsız yetkilere sahipti: Dedikleri dedik, çaldıkları düdüktü

”
Başöğretmenim böyle diyordu, ama benim o yaşta okuduğum bir kitapta, Fransız tarihçi A

Ubicini farklı şeyler söylüyordu: (Ubicini Tanzimat döneminde Türkiye' ye gelip uzun süre kalmış, Osmanlılar hakkında yazdığı eserler, Batı'da çok büyük ilgiyle karşılanmıştı

)
"Osmanlı hükümeti şeklen bir istibdat (diktatörlük diyelim) görüntüsü vermekle birlikte, dikkatle incelendiği zaman, yönetimin dünyanın hiçbir yerinde misli görülmemiş derecede yumuşak bir idare olduğu anlaşılır

"
Başka bir Fransız ise, "Padişahın iradesi, Kur'an hükümlerinden, şeriat ulemasının içtihadlarından (yorumlarından), yahut şeyhülislâmın fetvalarından üstün değildir

Örf ve âdetlere dayanan halkın gücü padişahların iradesinden çok daha üstündür

" (A

L

Castellan) diyerek soydaşını doğruluyordu

İngiliz sefiri Th

Thornton ise, padişahların sınırlı yetki sahibi olduklarını kesin bir dille açıklıyor, sonra da şu hükme varıyordu: "Böyle kanunî sınırlamalar olan bir ülkede (Osmanlılarda) elbette istibdat olamaz

"
Şimdi, başöğretmenimin "sınırsız yetki" izafe ettiği padişahlardan birkaçının durumuna bakalım isterseniz

Bursa Kadısı Emir Sultan, devrin öfkesi burnunda padişahı Yıldırım Bayezid’ın şahitliğini "Terk-i cemaat bais-i cerh idüğün şuyû bulmağılen şehâdetün caiz değildür", yani "Namazlarını cemaatle kılmadığın duyulduğundan şahitliğini kabul etmiyorum" diyerek şahitliğini reddediyor; Fatih Sultan Mehmed, Molla Gürani tarafından bir yemek esnasında fırçalanıyor, padişahlığı bırakıp dervişliğe dönmek istediği günlerin birinde “Senin rahmetin zahmettedir” denilerek Ak Şemsüddin Hoca’sının huzurundan kovuluyor; Yavuz Sultan Selim, Zembilli Ali Cemali Efendi’nin tehdidi karşısında fermanını geri almak zorunda kalıyor; Sultan Avcı Mehmed, cuma namazı esnasında bir kürsü vaizi tarafından “Nedir bu av merakı, nedir bu nefsi emmareye uymalar, Allah’dan korkmaz mısın? Devlet sahipsiz kaldı

Şimdi avlanma zamanı değil ağlama zamanıdır!” denilerek azarlanıyordu

Bu padişahlar diktatör müydüler yani?
Diktatör olsalardı, kendilerini herkesin huzurunda azarlayan insanları yaşatırlar mıydı?
“Kişisel”, yahut “zümre diktatörlüğü” olabildiği gibi, pekâlâ “zihniyet diktatörlüğü” de olabilir…
Ve muhabbetimizin ölçüsüne göre, diktatörlüğün bazı türleri, bazılarımıza “şık” gelebilir

Aslolan hangi türden olursa olsun diktatörlüğü bir bütün olarak reddedip halk (cumhur) iradesinin belirleyiciliğini savunmaktır

Bu bağlamda Cumhuriyet Bayramı’nız kutlu olsun

08-02-2012	#4
Prof. Dr. Sinsi	“Osmanlı Demokrasisi”Nden “Cumhuriyet Mutlakıyeti”Ne Hak Ve Hürriyetler Osmanlı diktatör değildi Galiba cumhuriyetin otuz ikinci yıldönümüydü Başöğretmenim Hikmet Bey, bir gün hışımla sınıfa girdi ve âdeta bağırdı: “Çocuklar, İsmet Paşa’nın diktatör olduğunu söyleyenlere sakın inanmayın, ne Atatürk diktatördü, ne de onun şanlı arkadaşı İsmet İnönü Zaten diktatörlüğü kaldırıp cumhuriyet ilan ettik” Başöğretmenim Hikmet Bey iflah olmaz bir “İnönücü”ydü, Adnan Menderes’e ve Demokrat Parti’ye de çok kızıyordu… Hışımla sınıfa girip, girer girmez o devrin ana muhalefet partisi lideri İsmet İnönü’yü savunmasından anladım ki, dışarıda birileriyle bu konuyu tartışmış, iyice damarına basmışlar Hem sınıfa çöreklenen ağır havayı dağıtmak, hem de sınıfın “çokbilmiş”lerinden olduğumu göstermek açısından hemen sormuştum: “Diktatör ne demek öğretmenim?” Hızla bana dönüp, “Yine mi sen?” der gibi yüzüme baktıktan sonra: “Sınırsız yetki sahibi yönetici demektir çocuklar” diye izah etti, “Sadece padişahlar sınırsız yetkilere sahipti: Dedikleri dedik, çaldıkları düdüktü” Başöğretmenim böyle diyordu, ama benim o yaşta okuduğum bir kitapta, Fransız tarihçi A Ubicini farklı şeyler söylüyordu: (Ubicini Tanzimat döneminde Türkiye' ye gelip uzun süre kalmış, Osmanlılar hakkında yazdığı eserler, Batı'da çok büyük ilgiyle karşılanmıştı) "Osmanlı hükümeti şeklen bir istibdat (diktatörlük diyelim) görüntüsü vermekle birlikte, dikkatle incelendiği zaman, yönetimin dünyanın hiçbir yerinde misli görülmemiş derecede yumuşak bir idare olduğu anlaşılır" Başka bir Fransız ise, "Padişahın iradesi, Kur'an hükümlerinden, şeriat ulemasının içtihadlarından (yorumlarından), yahut şeyhülislâmın fetvalarından üstün değildir Örf ve âdetlere dayanan halkın gücü padişahların iradesinden çok daha üstündür" (AL Castellan) diyerek soydaşını doğruluyordu İngiliz sefiri Th Thornton ise, padişahların sınırlı yetki sahibi olduklarını kesin bir dille açıklıyor, sonra da şu hükme varıyordu: "Böyle kanunî sınırlamalar olan bir ülkede (Osmanlılarda) elbette istibdat olamaz" Şimdi, başöğretmenimin "sınırsız yetki" izafe ettiği padişahlardan birkaçının durumuna bakalım isterseniz Bursa Kadısı Emir Sultan, devrin öfkesi burnunda padişahı Yıldırım Bayezid’ın şahitliğini "Terk-i cemaat bais-i cerh idüğün şuyû bulmağılen şehâdetün caiz değildür", yani "Namazlarını cemaatle kılmadığın duyulduğundan şahitliğini kabul etmiyorum" diyerek şahitliğini reddediyor; Fatih Sultan Mehmed, Molla Gürani tarafından bir yemek esnasında fırçalanıyor, padişahlığı bırakıp dervişliğe dönmek istediği günlerin birinde “Senin rahmetin zahmettedir” denilerek Ak Şemsüddin Hoca’sının huzurundan kovuluyor; Yavuz Sultan Selim, Zembilli Ali Cemali Efendi’nin tehdidi karşısında fermanını geri almak zorunda kalıyor; Sultan Avcı Mehmed, cuma namazı esnasında bir kürsü vaizi tarafından “Nedir bu av merakı, nedir bu nefsi emmareye uymalar, Allah’dan korkmaz mısın? Devlet sahipsiz kaldı Şimdi avlanma zamanı değil ağlama zamanıdır!” denilerek azarlanıyordu Bu padişahlar diktatör müydüler yani? Diktatör olsalardı, kendilerini herkesin huzurunda azarlayan insanları yaşatırlar mıydı? “Kişisel”, yahut “zümre diktatörlüğü” olabildiği gibi, pekâlâ “zihniyet diktatörlüğü” de olabilir… Ve muhabbetimizin ölçüsüne göre, diktatörlüğün bazı türleri, bazılarımıza “şık” gelebilir Aslolan hangi türden olursa olsun diktatörlüğü bir bütün olarak reddedip halk (cumhur) iradesinin belirleyiciliğini savunmaktır Bu bağlamda Cumhuriyet Bayramı’nız kutlu olsun