Bayburt Gelenek Ve Görenekleri

Yerel Seyirlik ve Eğlence Türü Oyunlar

Yurdumuzun her yöresinde olduğu gibi, Bayburt’ta da o yöre insanlarının fikir ruh ve mizahi açıdan zekâsını ortaya koyan bir çok oyun vardır Oynanan oyunlar, belli bir yaş gurubunca oynanır ve o guruba hitap eder Bayburt’ta oynanan seyirlik ve eğlencelik türü oyunlar üç ana bölümde incelenebilir :

Çocuk Oyunları

Oyunları mahalle veya köyün boş bir sahasında oynanır Genelde oyunları tümünde “ebe” diye tabir edilen ve oyunu yöneten bir çocuk bulunur Ebe oyunun ceza , ödüllenmesi ve akışını yönlendirir Yörede oynanan çocuk oyunlarından bazıları şunlardır:
1-Alda vur
2-Arabir
3-aşuh oyunları
4-Kırdı-kırdı
5-Tugara gördüm
6-Konç
7-Lep
8-Tıka
9-Yersiz
10-Bilye oyunları
11-Emen
12-Gubbe
13- Haray
14-Deveci vb



Tugara Gördüm

Oyuncu sayısı en az sekiz olmalıdır Oyuncular iki gruba ayrılır Oyun daha ziyade Ramazan gecelerinde oynanır Oyuncuların haricinde bir de hakem vardır Oyuncu grupları arasında yazı tura atılarak ebe grup seçilir Hakem ebe grupla kalır Burası emendir Diğer grup kaçarak saklanır Bir müddet sonra hakem ”azed ederim” diye bağırır, ebe grup saklanan arkadaşlarını aramaya koyulurlar
Hakem ebelerin bulundukları yeri saklanan arkadaşlarına yüksek sesle bildirir Mesela “cami önündeyiz, falan sokağa giriyoruz” vs gibi Ebe grup, gizlenen arkadaşlarından birini görürse “Tuğara gördüm Gördüm” der emene doğru koşar Görülen oyuncu yanmış olur Saklanan oyuncular ebelere görünmeden sırtlarına atlamaya çalışırlar Ebeyi yakaladıklarında emene kadar binerler Şayet ebeler saklanmış olan arkadaşlarından önce emene koşarlarsa diğer çoğunluğa bakılır Çoğunluk ebelerde ise, ebe grubu değişir, diğer grup ebe olur, oyun tekrarlanır



Kadın Oyunları

Kadınların özellikle genç kızlarımızın kendi aralarında oynadıkları bu oyunlar önemli günlerde sergilenir Oyunlar genel olarak kuralları ve kültür öğelerinin ışığı altında oynanır Genç kızların ve kadınların sundukları oyunları yaşlılar izleyici olarak takip ederler Kına gecelerinde oynanan oyunlar genellikle damat tarafından gelen ve “Yenge” tabir edilen kişilere yönelik olarak düzenlenir ve yengeler tarafından oyun düzenleyenlere bahşişler verilir Ayrıca Bayburt’ta insanları bir araya getiren önemli günlerin bazılarında”herfene” diye tabir edilen bir buluşma şekli vardır Mesela genç kızlar herhangi bir günde kendi aralarında anlaşmak suretiyle herkes kendisine uygun hazırladığı yiyecekleri getirerek eğlence düzenlenir Bu günkü bayanların kendi aralarında “gün” diye ifade ettikleri olay Bayburt’ta yıllardan beri eski bir Türk geleneği olarak “Herfene” adı altında devam etmektedir

Bazı kadın oyunları:
1-Yüzük bulma
2-Mendil kaybetme
3-Nesi var
4-İs
5-Hoca vb


Erkek Oyunları

Erkek oyunları da diğer oyunlar gibi belirli kaideler içerisinde oynanır Genellikle önemli günlerde mahalle veya köyde bir araya gelen gençler eğlenmek, hoş vakit geçirmek amacı ile oyunlarını sergilerler Erkek oyunlarında oyunlar oynanırken “ebe” veya “delikanlı başı” oyunları yönetir ve yönlendirir Oyun alanında bulunan herkes oyuna katılır ve oyun sonunda verilen cezaya kimse itiraz etmez Eğer verilen ceza ağır ise delikanlı başı veya orada bulunan en yaşlı kişinin hakemliğinde ceza hafifletilebilir

Gençlerin oyunlarına örnek verecek olursak;
1-Herkes benim gibi olsun
2-Dişçi
3-Kabak
4-Berber
5-Vız-dız
6-Sivdi-sivdi
7-Karalı
8-Bezir çıkarması
9-Minder altı
10-Kalaycı ve körüğü Cirit vb



Cirit


Gençlerin oynadıkları oyunları sayarken, onların büyük tutkusu ata yadigarı ciritten de bahsetmeden geçilmeyeceğine inanıyoruz, Ata sporlarımızdan biri olan cirit yıllardan beri Bayburt’ta oynanmaktadır Uzun zaman boyunca, geleneksel bir kimlik içerisinde kendi koydukları ve oluşturdukları kurallarla yapılan cirit oyunu, günümüzde kurulan Atlı Spor Kulüpleri vasıtasıyla Geleneksel Spor Dalları Federasyonuna bağlı Atlı Cirit Müsabaka Talimatı doğrultusunda yürütülmektedir

Atlı cirit müsabakalarında her takım 7 asıl ve iki yedek atlı sporcudan oluşur Oyuna en az 7 Atlı sporcu ile başlanır Oyun 40 dakikalık iki devre halinde 80 dakika oynanır, 10 dakika devre arası verilir Oyun esnasında Atlı oyuncu sayısı 5’den aşağıya düşerse o takım yenik sayılır

Nizami 40x120 metre ebatlarında ki düzenlenmiş taşsız az kumlu sahalarda oynanır, ciritçi elinde 110 cm uzunluğunda, oval başı 3 cm den arkaya doğru 2cm olacak şekilde hazırlanmış ahşap sopa (Değnek ) kullanır Değneği at üzerinde ki oyuncu rakip oyuncuya atar Değneğin diğer at üzerinde ki rakip oyuncuya deymesi, rakip oyuncu tarafından tutulması, rakip oyuncunun arkadaşlarının değneği atan oyuncuya hamle yapması,ata kasten değnek vurulması, ciritçinin atına haşin davranması belirli puanlamayı gerektirir


Aşuh (Aşık) Oyunları

Tarihi çok eski bir çocuk oyunu olan ve günümüzde artık çocukların pek oynamadığı aşuk’tan bahsetmenin kültür değerlerimiz açısından önemli olduğuna inanıyoruz, şöyle ki oyunda geçen bir takım deyimler Kaşgarlı Mahmud’un 1068–1072 yılları arasında yazdığı bilinen Divan ü lügat-it Türk’te geçmektedir

Koyun, keçi, oğlak ve küçük danaların ayaklarından çıkan aşıklar,çocuklar için birer oyun aracıdır Aşıklar genelde boya ile boyanır,sağa ların belleri bakır telle sarılır ve ortaları delinerek ağır olması için kurşun akıtılır “Sağa” tabir edilen ağır ve büyük aşıklar oyuncunun elindeki seçilmiş aşıktır, her oyuncunun bir sağa’sı vardır

Sokakta veya evlerin damlarında oynanan, aşuk oyunlarını sadece erkek çocuklar oynar Aşukların yüzleri çig, şeg, tög, mire, alçı gibi isimler alırlar Bir daire içerisine dizilen aşıklar bir kaç metre uzaktan sağalarla atılarak daireden dışarıya çıkarılmaya çalışılır, bu oyuna “çızı oyunu” denir Çizgi dışına çıkarılan her aşuk, çıkaran oyuncuya ait olur Aşuk çıkaramayan oyuncu, oyunu rakibine bırakır, böylece aşukların tamamı daire dışına çıkıncaya kadar oyun devam eder:

Aşukları biten çocuğa “Uduzdu” denir Bu oyundan başka “Mire” diye tabir edilen birbaşka oyun şeklinde ise ortaya oynayan oyuncu sayısı kadar aşuk dizilir Dizilen bu aşuk kümesine bir kaç metreden sağa denilen aşukla şeğleme yapılır Aşuk “mire” gelirse kümenin olduğu yerden bunu vurmak için diğer oyuncular sağalarını atarlar,vuran çocuk diğerlerden birer aşuk alır mire gelen sağa vurulamazsa sahibi diğer oyunculardan birer aşuk alır Şeglenen aşuk mire gelmezse diğer oyuncularda küme etrafında aşuklarını şeglerler sonra bir çocuk tarafından aşık kümesine sağa İle atış yapılır küme dağılırsa sağanın yüzlerine uyan aşuklar, oluşuncaya kadar vurulur Sonra tekrar küme kurulur kazanan oyuncu arkadaşlarından birer aşuk alır oyun böyle devam eder