Türkiye'den Renkler

Deve Güreşleri

Ülkemizde geleneksel olarak sürdürülen deve güreşlerinin ilk defa bundan iki yüzyıl kadar önce Aydın ilimizin İncirliova ilçesine bağlı Hıdırbeyli köyünde yapıldığı söylenmektedir Ancak AMünis Armağan’ın Batı Anadolu Tarihinde İlginç Olaylar adlı kitabında “Develerin Sonu” bölümünde II Mahmut döneminde Tire ve civarında deve güreşlerinin yapılmakta olduğu belirtilmektedir
Deve güreşlerinin başlangıç tarihi bilinmemekle birlikte, kervancılığın ve göçerliğin yaygın olduğu dönemlerden beri yapılageldiği sanılmaktadır Deve sahiplerinden ve güreşseverlerden edindiğimiz bilgilere göre; eskiden göçerler de obalararası ve kervancılar arasındaki rekabet nedeniyle develeri güreştirirlermiş
Günümüzde daha ziyade Aydın ilinde ağırlıklı olarak görülen deve güreşleri, Ege Bölgesi’nin (İzmir, Manisa, Muğla, Denizli) birçok il, ilçe, kasaba ve köylerinde yapıldığı gibi, Marmara Bölgesinde (Balıkesir ve Çanakkale), Akdeniz Bölgesinde (Burdur, Isparta ve Antalya) ve diğer bazı illerimizde de yapılmaktadır
Deve güreşlerinin kendine özgü geleneksel kuralları varsa da yörelere göre bazı değişiklikler göstermektedir Ancak deve güreşleri, benzeri sporlar gibi kendine özgü bir sahaya, seyirci düzenine sahip değildir Deve güreşleri için yapılan organizasyonlar özellikle gelir elde etmek üzere eğitim, kültür, sağlık, spor ve sosyal amaçlı konularda faaliyet gösteren dernekler tarafından yapılmaktadır Bazı yörelerde belediyeler, güreşleri disipline etmek ve belli bir düzene sokmak amacıyla organizasyonlara katılmaktadır
Güreş organizasyonunda elde edilen gelirler, masraflar çıktıktan sonra belirlenen amaçlar doğrultusunda kullanılır Deve güreşlerinde müşterek bahis ve iddia sözkonusu değildir
Deve güreşleri tek hörgüçlü dişi ‘yoz’ develer ile ‘buhur’ adı verilen çift hörgüçlü erkek develerin çiftleşmesinden meydana gelen ve ‘Tülü’ adı verilen erkek develer arasında yapılır Bu develer güreş devesidir Güreş develeri soydan gelir; yani güreş yapan develerin ataları da güreşçi develerdendir
Güreş develeri özel bir biçimde itinayla yetiştirilir ve güreşe hazırlanır
Güreşler tülülerin kızmaya başladığı kış aylarında yani Aralık, Ocak, Şubat ve Mart aylarında yapılır
Güreşen her devenin mutlaka bir adı vardır Bu adlar sahipleri tarafından verildiği gibi, güreş anında yaptığı hareketlerden ve oyunlarından dolayı seyirciler tarafından da verilir TV’nin sevilen dizilerinin kahramanları da develere isim olarak verildiği görülür Birkaç deve ismini vermemiz konuya açıklık getirecektir; Kolombo, Dozer, Şahintepesi, Gezer, Sarızeybek, Yörükali, Almanyalı, Ceylan, Felek, Ali Tülü, Talancı, Karka Kartalı, Suat, Zümrüt, Menderes, Fırat, Takmakol, Şoför, Civan, Karamurat, Yarımdünya ve benzer
Güreş develerinin ismi Havut denilen semerin arkasına konulan süslü bir beze yazılır Bu beze Peş denir Bu yazıların altına mutlaka Maşallah yazısı yazılır
Güreşlerden bir gün önce güreşlere katılmak için develer geleneksel biçimiyle süslenir Davul zurna eşliğinde şehir içinde defile yürüyüşü yaptırılır Ayrıca cadde ve sokaklarda gezilir Bu görülmeye değer bir olaydır Şehre geldiğinizde bir yandan davul zurnanın çaldığı zeybek havalarını, diğer yandan develerin yürüyüş esnasında üzerlerine takılan zil ve çanların çıkardığı sesleri duyarsınız Develerin süslü hali ayrı bir güzelliktir Onları seyretmeye doyamazsınız Şehir bayram yerine dönmüştür Kahvehanelerin önlerinde ise mahşeri bir kalabalık vardır Deve güreşlerinin meraklıları ordadır, güreşecek develer hakkında hararetli konuşmalar vardır Başlarında köşeli kasket, boyunlarında poşu, bir ceket, külot pantolon ve körüklü çizmeli deve sahiplerini veya buna özenerek, bu gün için giyinen güreş severler hemen dikkatinizi çekerler Bu arada televizyonlarda daha önceki güreşlerin video filmlerini seyredenleri görürsünüz
Akşam ise deve sahipleri ile misafirlerin katıldığı, dostlukların pekiştirildiği bir “Halı Gecesi” düzenlenir Bu bir nevi tanışma gecesidir Bu gecede yenilir, içilir, yöre türküleri söylenir, zeybek oynanır, misafirler ağırlanır ve açık artırma ile halı satılır Bu gece güreşlerden bir gün önce mutlaka yapılır
Halk da geceden yiyeceklerini hazırlamıştır Herkesi bir heyecan sarmıştır
Güreş Günü
Sabahın erken saatlerinde halk akın akın güreş alanına gelmeye başlar Bir kısmı güreşlerin yapıldığı sahada yer kapmaya, bir kısmı da güreş alanı dışında aileleriyle birlikte oturacağı yeri ayarlamaya başlarlar Mangallar yakılıp yiyecekler açılır, etler pişirilmeye başlanır Saat 900-1000 civarında güreşlerin yapıldığı yerde saha içi ve saha dışı tamamen güreş meraklılarıyla dolmuştur Ayrıca saha dışında seyyar satıcılar da yerlerini almışlardır Envayi çeşit yiyecekler, içecekler, hediyelik eşyalar tezgahlara düzenli bir şekilde konmuştur Bu arada yörenin davul ve zurnacıları çalmaktadırlar Müziğin namelerine kapılıp aşka gelenlerde zeybek oynamaktadırlar
Bu curcuna devam ederken hoperlörden güreşlerin başladığı, güreşecek develerin adları anonsu duyulur Saha dışındaki hareketlilik ve canlılık bu sefer saha içine girmiştir Deve sahipleri sarvanlarıyla birlikte develeri saha içine getirirler, develer saha içinde bir tur atarlar daha sonra güreşler başlar Deve güreşleri genellikle saat 900-1000 da başlar
Mikrofonda develerin isimlerini anons eden Cazgır’ın sesi duyulur Cazgır, develer için methiyeler söyler, kendisine has usulü ve kafiyeli şiirleriyle güreşlere renk katar Cazgır, yağlı pehlivan güreşleri gibi deve güreşlerinin de en önemli ve renkli kişisidir Güreşleri, spor spikeri gibi anlatmaya çalışır
Deve güreşleri, düzenleme komiteleri, güreşlerle ilgili olarak hakem kurulu (Baş hakem, orta hakem ve masa hakemi) yeteri kadar urgancı (ipci), güreş develerinin ağızlarını bağlamak üzere ağız bağlayıcılar ile ağız bağı kontrolcusu görevlendirilir
Deve Güreşleri Ayak, Orta, Başaltı ve Baş olmak üzere dört katagoride yapılır Galibiyetler: 1-Kaçırtarak 2-Bağırtarak 3-Yıkarak elde edilir
Birincisinde, deve heybetiyle diğer deveyi kaçırtır İkincisinde, zor bir oyunla rakibini bağlar, zora gelen rakip deve öbür devenin gücüne dayanamadığı zaman bağırır Üçüncüsünde ise deve rakibini yaptığı oyunla yıkar ve üzerine çöker Bir de pes etme biçiminde galibiyet vardır o da, deve sahibi devesinin fazla yıpranmaması için devesini güreşten çeker, bunun için deve sahibi urganı ortaya atar bu pes etme anlamına gelir, öbür deve galip ilan edilir Yenişemeyen develer berabere kalırlar
Develerin güreşlerde yaptıkları oyun adlarından bazıları şunlardır: Bağ, Çengel, Çatal, Makas, Kol Atması, Muşat Çengel, Tam Bağ, Yarım Bağ, Düz Çengel, Tekçi, Kol Kaldırma
Güreşlerin heyacanını artırmak için, değişik oyunları yapan develerin birbiriyle eşleştirilmesine özen gösterilir Her deve kendi sınıfındaki tülüyle güreşir Sağdan güreşen develere sağcı, soldan güreşen develere solcu, ayak oyunları yaparak rakiplerinin ayağına çelme atarak oturan develere çengelci, rakiplerinin başını göğüsünün altına alıp oturan deveye bağcı, rakibini yıkmak ve kaçırmak için yanyana gelip ittiren ve başıyla ayaklarını yoklayan develere tekçi denmektedir
Galip gelen deve gururla dört ayağını bir araya getirmek suretiyle böbürlenerek seyirciyi selamlar Ödül olarak halısını alır ve sahayı terk eder Yenilen devede mahcubiyet ve suskunluk görülür
Bir deve bir günde bir kez güreşir Bir güreşin süresi 10 ile 15 dakikadır Bu kurallar, güreş develerinin nesillerinin azalmaması, develerin fazla yıpranmamaları ve korunmaları için konulmuştur
Bütün bunlar bir disiplin içinde, geleneksel biçimde yapılır Güreşler sona erdiğinde develer galip gelen deveciler ile deve bakıcıları (Sarvanlar) sevinçli, deve güreşi meraklıları da güzel bir gün geçirmenin, iyi bir güreş seyretmenin mutluluğuyla evlerine dönerler
Genellikle Ege Bölgesi’nde kışın yapılan deve güreşleri, Ege’nin kış şöleni haline gelmiştir


Develer festivalde nasıl güreşir?

Yeni yılın ilk festivali Selçuk'ta yapılıyor Bu mevsimde kızışan ve güreştirilmeye elverişli hale getirilen develer, İzmir'in tarih ve doğa hazinesi ilçesi Selçuk'ta buluşarak, ne kadar güçlü olduklarını birbirlerine ispatlamaya çalışıyorlar Meraklıların huzurunda rakibini yıkan allı pullu süslü develer ise, sahipleri ve hakem heyeti tarafından halı ve benzeri armağanlarla ödüllendiriliyor Her yıl ocak ayının 3 pazar günü Selçuk'ta tekrarlanan deve güreşi festivali sayesinde yaz aylarında olduğu gibi kışın da turistlerin bölgeye toplanmasına neden oluyor Bu festival için hazırlıklar tüm hızıyla sürdürülüyor Karşılama ve güreşler, Efes Hipodromunda gerçekleşiyor Develerin kızışma mevsimi olan ocak ve şubat aylarında Çanakkale'den Antalya'ya kadar Ege ve Akdeniz Bölgesi'nin çeşitli yörelerinden allanıp pullanıp getirilen develer, mağrur ve yavaş adımlarla güreşlerin yapılacağı günün bir öncesinde ilçede gezdiriliyor Gün boyu olduğu gibi gecede sabaha dek devam eden eğlencelerde davul ve zurnalar susmak bilmiyor, folklorik oyunlar oynanıyor Bir yandan yakın şehirlerden getirilen dansözler ve saz ekipleri, neredeyse her lokantada sazlı, sözlü, danslı eğlencelere eşlik ederken, diğer yandan sokaklarda halay çekip yağlıklara, deveci şallarına bürünenler deve sahipleri ile koyu sohbetlere dalıp hasret gideriyorlar Konuklar gün ağarırken bu defada Efes Antik Kenti'nin stadyumuna akın etmeye başlıyorlar Güreşleri ön sırada izleyip rakı sofralarını kurmak isteyenlerin telaşına sucuk ve yörenin ünlü çöp kebabı satıcılarının mangal kokuları da karışınca, tarihi stadyumun içi kadar dışı da hınca hınç doluyor Şafakla başlayan hazırlıklarla birlikte geleneksel deve güreşleri için gelen yerli turistlere çevre köylerden gelenler ve yabancı turistler katılınca, Selçuk'un nüfusu bir anda ikiye hatta üçe katlanıyor Üstüne üstlük bu harekete amatör, profesyonel fotoğraf ve kamera tutkunları ile basın mensupları da eklenince nüfus adeta patlıyor Ege'nin ünlü çöp kebabının yoğun kokusu ve dumanı altında tıklım tıklım dolmuş olan hipodromda güreşlerin başlamasını sabırsızlıkla bekleyenlere göz alıcı etkinlikler hazırlanıyor Selçuk Belediyesi tarafından organize edilen deve güreşleri için her yıl artarak rekor derecede bir katılım sağlanıyor Bir fiyaka bir caka
Güreş için bir gün öncesinden ayaklarının çözülüp kamyonlardan indirilen yaklaşık 100'e yakın deve renk renk kolyelerle süsleniyor Boncuklar, deve çanları ve derilerden oluşan zengin aksesuarlarla meydana doğru yola çıkan develere iki yandan 400'e yakın zilin sesi de eşlik ediyor Böyle bir atmosferde ağır ağır adımlarla tozu dumana katan develer, hipodroma giriyorlar
Ve nihayet güreşleri idare edecek cazgırın anonsu ile güreşlere başlanıyor Devenin geldiği bölgenin taraftarları heyecanla tezahüratlar yapıyorlar Tribün desteğini arkasına alan develerin amansız kapışması görülmeye değer özellikler taşıyor Ağırlıkları bir tona yaklaşan develer ağızlarından köpükler saçarak kıyasıya mücadele ederlerken, hakem heyeti dikkat kesilerek müsabakayı izliyor Develerin başında bazen bir eşek bazen bir köpek rehberlik ediyor Güreşçi develerin ağızlarından akan ve köpüğü andıran salya güreş kızıştıkça ve uzadıkça artarken develeri kontrol edenlere ve ayırmaya çalışanları bulanıyor Deveciler güreşler için hazırladıkları kıyafetlerini ve Aydın'da özel olarak yaptırdıkları körüklü deveci çizmeleriyle develerini kontrol etmeye çalışıyorlar Develerden birinin meydandan kaçışıyla nihayetlenen güreşlerin bir çoğu berabere bitiyor Birbirlerine sarılarak adeta yumak olup yere çöken develeri ayırmak ise, omuzlarında ip taşıyan 20 ayırıcı görevlinin işi Bu arada güreşmek istemeyen develer de oluyor tabii Böyle durumlarda develerden birinin eşi sahaya sokuluyor Eşini rakibe kaptırmak istemeyen kıskanç deve bu defa rakibini kaçırmak için olanca gücüyle saldırıyor Birbirlerini ısırmamak için ağızları bağlana develer "çengel", "sarma" gibi güreş oyunlarını deneyerek rakibini bağırtma, kaçırma, yıkma yolunu deniyorlar Bazıları da sahipleri tarafından güreşten çekilmeyi tercih ediyor
Dozer, Çakar, Rambo, Nuh gibi çarpıcı isimleri olan develerin güreşleri Selçuk'tan sonra çeşitli yörelerde mart ayı başına dek tekrarlanıyor Develerin güreşmesi için en uygun olan zaman "zemheri" aralık sonu mart başı arası develerin çiftleşme döneme rastlıyor
Geleneksel kurallar Tüm dünyada vahşi olmayan tek hayvan güreşi olarak kabul edilen deve güreşlerinde kazanan yada kaybeden yok aslında Seyircilerin develer için bahse girmesi haram kabul edilirken hipodrom giriş ücretinden ve bağışlardan elde edilen gelir Selçuk Belediyesi tarafından hayır kurumlarına bırakılıyor Zekaya dayandığı ileri sürülen güreşlerde develerin 11 çeşit oyunu bulunuyor Güreşe sadece 7 yaşına gelmiş erkek develer katılıyor Rüştünü ispatladığı 7 yaşına kadar "Daylak" adıyla anılan deve, bu yüzden ancak 7 yaşında erkek sayılıyor 35 yıl güreşebilen bu tür develer kutsal sayıldığı için binek hayvanı olarak kullanılmıyor, yük taşıtılmıyor Güreşemez hale gelince de pek makbul olan etinden sucuk yapılıyor