Aksaray Gelenek Ve Görenekleri

HALlCILlK




Çatal Höyük'te ortaya çıkarılan duvar resimlerinde; av, ölü törenleri yanında geometrik dokuma kumaş motiflerine rastlanmıştır

Doğal ihtiyaçlardan doğan dokumacılık, çok eski çağlardan beri Aksaray'da sürdürülen bir uğraştır Aksaray Acemhöyük (Sarıkaya Sarayı’nda) de yapılan kazılarda taban üzerinde küçük parçalar halinde ele geçen beyaz renkli keten bezin bir yüzüne altın iplikle koyu ve açık mavi fayans boncuklar işlenmiştir Bez yangının etkisiyle bir curuf görünümünü almasına karşın MÖ 1800’lü yıllarda Aksaray’daki dokumacılığı göstermesi açısından son derece önemli bir buluntudur









Geleneksel Türk el sanatları içerisinde halı dokumacılığının ayrı bir yeri vardır Orta Asya’da başlamış Türk-halı dostluğunun bugün Anadolu’da halen devam ettirildiği pek çok noktadan birisi de Aksaray yöresidir Aksaray, Selçuklu devrinden beri ünlü bir halı merkezidir Bu gelenek Osmanlılar devrinde de sürmüştür

Geleneksel Aksaray halı tarihi gelişimine ışık tutan müzemizde dört halı vardır Bunlardan birisi 17 yüzyılda dokunmuştur İkincisi 18 yüzyıldan kalmadır Üçüncüsü Aksaray yöresinin "Yatak Halıları”nı andıran modeldir ve yine 18 yüzyılda dokumuştur Aksaray geleneklerini taşıyan dördüncü halı ise 19 yüzyıl eseri olarak tarihlendirilmiştir

Günümüz halıları adını verdiğimiz 1950 yıllarından beri devam eden Aksaray yöresi halıları ilimize bağlı "Ova Köyleri" (Armutlu, Yenikent, Eskil, Eşmekaya, Kutlu Köyü, Sultanhanı, Yeşilova) "Bayıraltı Köyleri" (Altınkaya, Ulukışla, Yeşiltepe) "Hasandağı Köyleri" Elmacık, Koçpınar, incesu, Karataş, Gözlükuyu, Taşpınar Kasabalarında dokunmaktadır Dokunan bu halıların hammadesi yündür Taşpınar halılarının atkı, çözgü ve düğüm iplerinin yün olması geleneği günümüze kadar titizlikle korunmuştur Yün ipler doğal kök boyalarla, yenilerde de kısmen sentetik boyalarla boyanmaktadır

Aksaray yöresi halılarında günümüze kadar gelen en eski nakış "Üç Göbekli Halı" bezemesidir Günümüz Taşpınar halısı desenleri özgün bir karaktere sahiptir Desenlerin büyük bir bölümünün nasıl ortaya çıktığı bilinmemektedir Aksaray halıları "Taşpınar Halısı" ismiyle tanınmaktadır Halılarımızda kaliteyi belirleyen bir öğe de düğüm sayılarıdır Eski Taşpınar’larda 1OX1O cm2'lik alanda 40X45 düğüm vardır Günümüzde elle eğrilmiş iple dokunan bir halıda 1OX1O cm2’de 30X35 düğüm görülmektedir

Halılarımızda ana renkler koyu kırmızı ve koyu mavi (Iacivert)'dir Bu renkler dışında yerel deyişle kırbız (al), yavşan yeşili (kına rengi), tetir (tarçın rengi), pisi tüyü (gri mavi), erikipi (krem) ve siyah da ana renk olarak kullanılır

Taşpınar halıları taban, kelle, çift somya, minder, namazlık, yastık, heybe ve eğerlik örtüsü adı verilen çeşitlerde dokunmuştur

Yörede bordürlere "ayak", dikdörtgen çerçeveye "sandık", sütunceye "sallama", köşe bağlantılarına "tug", üçgen köşelerdeki dar sulara "sızı" kompozisyonun merkezine yerleştirilen madalyona "göbek" adı verilir

Bir yüzey süslemesi olan halıda Taşpınar desenleri, motif/eri ve renkleri derinlik hissi uyandırarak sonsuzluk çağrısı yapar Bu özelliğiyle engin Türk halı sanatından kopmadığını gösterir

Geleneksel el sanatlarından bahsederken Aksaray'ımızda da bir zamanlar meşhur olup da şimdilerde kaybolmaya yüz tutmuş kimi sanatlardan bahsetmek yerinde olur