Ebü'l-Abbâs-İ Mürsî

EBÜ'L-ABBÂS-I MÜRSÎ

On üçüncü yüzyılda Endülüs'te ve Mısır'da yetişmiş olan büyük velîlerden Mâlikî mezhebi fıkıh âlimi İsmi, Ahmed bin Ömer bin Muhammed, künyesi Ebü'l-Abbâs'tır Endülisî, Mürsî, Ensârî nisbeleriyle meşhûr olmuştur 1219 (H616) senesinde Endülüs'ün Mürsiyye kasabasında doğdu 1287 (H686) senesinde Mısır'ın İskenderiye şehrinde vefât etti Kabri, Humeyter denilen yerdedir

Küçük yaşından îtibâren ilim tahsîline yönelen Ebü'l-Abbâs-ı Mürsî, zamânındaki Endülüs âlimlerinden ilim tahsîl ettiBüyüklük halleri ve kerâmetleri daha çocuk yaşlarında görülmeye başladı Kendisi anlatıyor: "Küçük bir çocuk idim Mektebe yeni başlamıştım Bir defâsında, bir levhaya bâzı yazılar yazarken, yanıma bir kimse gelerek; "O beyaz levhayı karalama!" dedi Ben de; "İş senin zannettiğin gibi değil Ben buraya mühim şeyler yazıyorum Asıl mühim olan, amel defterlerinin günah lekeleriyle karalanmamasıdır" dedim

Aklî ve naklî ilimlerde kendini yetiştirdi Bilhassa Mâlikî mezhebi fıkıh ilminde mütehassıs, büyük âlim oldu Âlim ve velîlerin ilim meclislerinde ve sohbetlerinde bulunup akranlarından üstün oldu Bu hususta hocası ve mânevî rehberi olacak olan Ebü'l-Hasan-ı Şâzilî onun ismini duymuş ve kendisini medhetmişti

Ebû Zekeriyyâ Yahyâ Belensî rahmetullahi aleyh şöyle anlattı: "Bir müddet, Ebü'l-Hasan-ı Şâzilî hazretleri ile berâber kaldım SonraEndülüs'e gitmem îcâb etti Hocam Ebü'l-Hasan, vedâlaşacağımız zaman bana; "Endülüs'e varınca, Ebü'l-Abbâs-ı Mürsî ile görüş ve hizmetinde bulun!Çünkü o, yüksek makamlara kavuştu İnsanlar, onun bu durumunu bilmezler Onu gördükleri gibi sıradan biri zannederler" dedi Yanından ayrılıp, uzun bir yolculuktan sonra, Endülüs'e geldim Doğruca Ebü'l-Abbâs'ın yanına gittim Ebü'l-Abbâs beni görünce, ben bir şey söylemeden; "Henüz senden önce beni kimse tanımadı Ey Yahyâ! Elhamdülillah zamânın kutbu ile görüştün Hocam Ebü'l-Hasan'ın sana söylediklerini kimseye söyleme!" dedi

Ebü'l-Abbâs'ı Mürsî, ilmini ilerletmek için memleketinden ayrılıp Tunus'a geldi Oradaki çeşitli âlimlerden ilim öğrendi Tasavvuf yoluna karşı alâkası iyice arttı Zâhirî ilimlerin yanında, mânevî ilimlerdeki derecesini yükseltmek için kendisine yol gösterecek bir rehber, âlim ve velî aradı Bu sırada İskenderiye'de bulunan büyük velî Ebü'l-Hasan-ı Şâzilî hazretlerinin isim ve şöhretini duydu Onunla görüşmek istedi Bundan sonrasını kendisi şöyle nakletti: "Bir kimse bana, kendisiyle berâber gidebileceğimizi söyledi Ertesi günü gidecektik O gece rüyâmda kendimi, bir dağın tepesine doğru çıkıyor gördüm Tepeye varınca, üzerinde yeşil hırka giymiş bir zâtı orada oturur gördüm Sağında ve solunda iki kişi vardı Ben ortadaki oturan heybetli zâta baktım Bana zamânın halîfesi ile karşılaşıyorsun, buyurdu Sonra uyandım Sabah olunca, sözleştiğimiz kimse ile buluşup, Ebü'l-Hasan-ı Şâzilî'nin huzûruna gittik Bir de ne göreyim, Ebü'l-Hasan hazretleri, gece rüyâmda gördüğüm zât idi Aynen rüyâmda gördüğüm gibi oturuyordu Çok hayret ettim O vakit bana; "Zamânın halîfesi ile karşılaşıyorsun" buyurdu Sonra ismimi sordu İsmimi ve nesebimi söyledim "Sen bana, on sene evvel arzedilmiş idin" buyurdu ve beni talebeliğe kabûl etti

Ebü'l-Abbâs-ı Mürsî, Ebü'l-Hasan-ı Şâzilî hazretlerinin hizmet ve sohbet meclisinde bulundu Onun huzûrunda bulunmakla tasavvuf yolunda ilerledi

Uzun müddet Ebü'l-Hasan-ı Şâzilî hazretlerinin sohbetlerinde bulunan, yüksek makam ve derecelere ulaşan Ebü'l-Abbâs-ı Mürsî, hocasının sağlığında talebe yetiştirmeye başladı Hocasıyla olan berâberliklerinden şöyle bahsetti:

"Bir defâsında, sohbetlerinde bulunmak niyetiyle hocamın yanına girmiştim Bana; "Konuş evlâdım! Allahü teâlâ seni mübârek eylesin" buyurdu Bundan sonra, Allahü teâlânın izni ile çok fasîh ve beliğ olarak konuşmaya, insanlara tesirli sözler söylemeye başladım"

Ebü'l-Hasan-ı Şâzilî onun üstünlüğünü bildirerek buyurdu ki: "Aralarında şu dört kimseden biri bulunan bir topluluk helâk olmaz: İmâm, velî, sıddîk ve üstâd Ebü'l-Abbâs-ı Mürsî, imâmdır"

Hocasının kendisine icâzet vererek talebe yetiştirmekle ve insanlara İslâmiyetin emir ve yasaklarını anlatmakla vazîfelendirdiği Ebü'l-Abbâs-ı Mürsî, Mukassim denilen yere gitti Hem talebe yetiştirdi, hem de akşamları Ebü'l-Hasan-ı Şâzilî hazretlerinin sohbetlerine devâm etti

Ebü'l-HasanCerîrî anlattı: "Bir gece Ebü'l-Hasan-ıŞâzîlî'nin yanında idim Onun huzûrunda, Hakîm-i Tirmizî'nin Hatm-ül-Evliyâ kitâbı okunuyordu Bu sırada orada oturan birini gördüm Geldiğimizde orada yoktu ve bizimle de gelmemişti Yakınında oturan birisine onu sordum Bana, mevcut görünen cemâattan başka kimse olmadığını söyledi O zaman ben sustum Onun, kastettiğim, oturan zâtı görmediğini anladım Cemâat dağılıp gidince, Ebü'l-Hasan-ıŞâzilî'ye onun kim olduğunu sordum "Efendim, burada birisi var, geldiğimizde de yoktu Bizim ile berâber de gelmiş değildi Bu kimdi" dedim O zaman Ebü'l-Hasan-ı Şâzilî; "O, Ebü'l-Abbâs-ı Mürsî'dir Her gece Mukassim denen yerden gelir, sohbeti dinler, yine oraya döner" dedi Ebü'l-Hasan rahmetullahi aleyh ise o zaman İskenderiye'de idi Arada çok uzak mesâfe vardı

Ebü'l-Abbâs anlattı: "Hocam Ebü'l-Hasan ile denizde gemideydik Şiddetli rüzgâr vardı Hocam: "Semâyı gördüm Semâdan iki melek indi Birisi, Mûsâ aleyhisselâm Hızır aleyhisselâmdan daha âlimdir diyor, diğeri ise, Hızır aleyhisselâm, hazret-i Mûsâ'dan daha âlimdir, diyordu Sonra semâdan başka bir melek indi O şöyle söyledi: "Vallahi hazret-i Mûsâ'nın ilmi yanında, hazret-i Hızır'ın ilmi, Süleymân'ın ilmi yanında, Hüdhüd'ün ilmi gibidir" O böyle deyince, ben anladım ki, Allahü teâlâ bize bu seferimizde selâmetle kurtulmayı nasîb edecek Çünkü, Mûsâ'ya deniz musahhar kılınıp emrine verilmiş ve denizi kolayca geçmişti" buyurdu

Ebü'l-Hasan'ı Şâzilî'nin hayatta iken, talebe yetiştirmekle vazîfelendirdiği ve insanlara İslâmiyetin emir ve yasaklarını anlatmak husûsunda icâzet, diploma verdiği Ebü'l-Abbâs-ı Mürsî, kerâmet sâhibi bir velî oldu Ebü'l-Hasan-ıŞâzilî hazretleri sağlığında talebelerine, kendisinden sonra Ebü'l-Abbâs-ı Mürsî'ye tâbi olmalarını işâret ederek; "Ebü'l-Abbâs'a bağlanınız Allahü teâlâya yemin ederim ki, kendini temiz tutmaktan âciz, yürüyemeyen bir köylü ona gelse, huzûrunda bulunmakla, Allahü teâlânın izni ile evliyâlık yolunda çok yükseklere çıkar Yine Allahü teâlâya yemin ederim ki, şimdiye kadar ne kadar velî zât gelmiş ve bundan sonra ne kadar velî gelecek ise, hepsinin isimlerini, sayılarını, hallerini, Allahü teâlâya olan yakınlıklarını, evliyâlık yolundaki derecelerini, Allahü teâlâ hem ona, hem de bana bildirdi" buyurdu

Ebü'l-Hasan-ı Şâzilî'nin vefâtından sonra onun halîfesi oldu Hocasının yolu olan Şâziliyye yolunu anlattı ve yayılmasına çalıştı Birçok talebe yetiştirdi Tâcüddîn-i İskenderî, İmâm-ı Busayrî ve Abdullah-ı İsfehânî gibi meşhûr velîler onun talebelerindendir Ebü'l-Abbâs-ı Mürsî hazretleri mensûb olduğu Şâziliyye yolunun hazret-i Hasan'a dayandığını bildirerek; "Bizim bu yolumuz, hazret-i Hasan'a dayanmaktadır Hocalarımız silsile yoluyla hazret-i Hasan'a ulaşmaktadır Her insanın da, kendilerinden ilim öğrendiği hocalarının silsilesini bilmesi elbette lâzımdır" buyurdu

Ebü'l-Abbâs-ı Mürsî, zamânında bulunan evliyânın en büyüklerinden, kerâmetler ve hârikalar hazînesi çok yüksek bir zât idi Onun sohbetlerine devâm etmekle, huzûrunda yüksek derece ve makam sâhibi pek çok velî olup, bunların sayısı bilinmemektedir İnsanlar dört bir yandan sohbetine koşar, çok kıymetli ve tesirli sözlerinden istifâde etmeye çalışırdı

Ebü'l-Abbâs-ı Mürsî, sohbetlerinde hep; "Hocam Ebü'l-Hasan-ı Şâzilî buyurdu ki Hocam şöyle anlattı" şeklinde söze başlar, hep hocasından nakiller yapardı Bir gün biri; "Hep hocanızdan nakil yapıyorsunuz Hiç kendinizden bir şey söylemiyorsunuz Kendinizden bir şey söylediğinizi hiç görmedik" dedi Bunun üzerine Ebü'l-Abbâs; "Eğer istesem; "Allahü teâlâ buyurdu ki, Allahü teâlâ buyurdu ki" diyerek, nefesler adedince pekçok şey anlatırım Eğer istesem; "Resûlullah sallallahü aleyhi ve sellem buyurdu ki, Resûlullah efendimiz buyurdu ki" diyerek, nefesler adedince pekçok şey anlatırım Eğer istesem; "Ben diyorum ki, ben diyorum ki" diyerek nefesler adedince, pekçok şey anlatırım Yâni Allahü teâlânın izni ile ilmim o kadar genişledi O kadar çok şey biliyorum, fakat bütün bunları öğrenmeme, bu dereceye yükselmeme vesîle, vâsıta olan mübârek hocama karşı edebe riâyet ederek, edepte noksanlık olmaması ve daha çok ihsânlara kavuşmak için, hep hocamdan naklederek konuşuyorum Lâyık ve uygun olan da budur" buyurdu

İnsanların uzaktan yakından koşarak gelip istifâde ettikleri sohbetlerinin birinde buyurdu ki:

"Bir gece rüyâmda hazret-i Ömer bin Hattâb'ı gördüm "Ey müminlerin emîri! Dünyâ sevgisinin alâmeti nedir?" dedim Şöyle cevap verdi: "Kötülenme korkusu ve övülmeyi sevmektir" Dünyâyı sevmenin alâmeti bunlar olunca, zühdün (dünyâyı terk etmenin) alâmeti, doğru yolda bulunmakta kötülenmekten korkmamak ve övülmeyi sevmemektir"

"Dünyâsını veya âhiretini düzeltmek için değil de, yalnız Allahü teâlânın rızâsı için çalışan kimseyi, Allahü teâlâ ıslâh edip düzeltir"

"Zâhid dünyâda gurbettedir Çünkü onun asıl vatanı âhirettir Yâni o âhirete yönelmiştir Zâhidin dünyâda gurbette olması, kendisi gibi âhirete yönelmiş olanların yok denecek kadar az olup, insanların çoğunun dünyâya dalmış olması sebebiyledir Kendisi gibi olanlar bulunmadığı için, dünyâda gurbette sayılmıştır"

"Allahü teâlâya yemin ederim ki, üstünlük ve şerefi, mahluklardan bir şey beklememekte buldum Bir gün bir köpek gördüm Yanımdaki ekmeği, yemesi için önüne koydum Hiç iltifât etmedi Bu hâline hayret ederek, ekmeği ağzına yaklaştırdım, yine iltifât etmedi Yâni mahluklardan bir şey beklemiyor ve mahlûklardan gelen bir şeyi kabûl etmiyordu Bu sırada gizliden bir ses duydum "Köpeğin, kendisinden daha zâhid olduğu kimseye yazıklar olsun!" diyordu"

"Yağcıdan yağ satın alırken, normalinden kıl kadar fazla yağ isteyen, satın aldığı mikdârdan fazla olarak, satıcının elindeki malda gözü olan kimsenin dîninin kuvveti kıl gibi zayıftır Bunun gibi, kömürcüden kömür alan kimse, normal alacağı tamam olduktan sonra; "Biraz daha ver!" diyen, yâni aldığı ile yetinmeyen, kalanda gözü olan kimsenin kalbi, o kömürden daha karadır"

Ebü'l-Abbâs-ı Mürsî rahmetullahi aleyh kerâmet sâhibi olup, kendisine gelenlerin hallerini, derecelerini, Allahü teâlâ indindeki mertebelerini, Allahü teâlânın izni ile bilirdi Gelenlere de hallerine göre iltifât ve ikrâmda bulunurdu Bâzan huzûruna, görünüşte dînin emirlerine çok bağlı birisi gelir, ona hiç iltifât etmez, daha sonra görünüş îtibâriyle günahkâr bir kimse gelir ona iltifât eder, yakınlık gösterirdi Birincisinin, ibâdetine ve ilmine güvenerek geldiğini, ikincisinin ise, aşağı gönüllülükle, kırıklıkla geldiğini, dolayısı ile ikinci gelenin birinciden hayırlı olduğunu bildirirdi

Ebü'l-Abbâs-ı Mürsî hazretleri şöyle anlattı: "Mevkı ve makam sâhibi, varlıklı, zengin bir kimse, büyüklerden birisine; "Sana iyilikte bulunabilirim Arzu ve ihtiyaçlarını bana bildirebilirsin" dedi O zât da; "Sen, bana böyle söylüyorsun ama, benim iki tâne kölem var Ben onlara hâkimim ve onlar benim emrim altındadır Sen ise, bu ikisinin hâkimiyeti altındasın Onlar sana hükmediyorlar Ben, o iki şeyi kahrettim Seni ise, o ikisi kahretti O iki şeyden birisi şehvet, diğeri ise hırstır (Şehvet; nefsin, aşırı ve zararlı istekleridir Hırs; azgınlık, kızgınlık, sonu gelmeyen arzu demektir) Yâni sen, benim kölelerimin kölesisin Kölelerimin kölesi olan birine ihtiyaçlarımı bildirip, ondan fayda ve menfaat beklemem doğru olur mu?"

Ebü'l-Abbâs-ı Mürsî'nin vücûdunda on iki çeşit hastalık; bâsûr hastalığı, başka hastalıklar ve böbreklerinde taş vardı Bununla berâber, meclisinde oturur, gelenlerle sohbet ederdi Otururken hiçbir zaman ah, of diye inlemezdi Onda çeşitli hastalıkların bulunduğunu da kimse bilmezdi Sohbet esnâsında, bedenindeki rahatsızlıkların elem ve şiddetinden dolayı, istemiyerek de olsa yüzü kızarırdı Ve buyururdu ki: "İnsanlara sohbet etmek için, kendi arzum ile meclis kurup oturmadım Bilakis teşvik ve tehdid olunup, âdetâ bu iş için zorlandım Bana: "Eğer İslâmiyet bilgilerini anlatmak için meclis kurup oturmazsan, hîbe ettiğimiz ilimleri geri alırız" denildi Ben, onun için meclis kurup insanlara sohbet ediyorum Benim sohbetlerime devâm ediniz! Benden başka bir zâtın sohbetinde bulunmaktan da sizi men etmiyorum Bu kaynaktan daha tatlı bir kaynak bulursanız, ona koşunuz!" buyururdu

Bir ihtiyâcı olup, bunun devlet adamları tarafından görülebileceğini bilen kimseler, Ebü'l-Abbâs'a gelerek, bu hâcetinin görülmesi için devlet adamlarına bir mektup yazmasını istirhâm ettikleri zaman, mektup yazmaz; "Ben, senin bu işinin hallolmasını Allahü teâlâdan istiyorum O'na duâ ediyorum" buyururdu

Ebü'l-Abbâs, her hâliyle İslâmiyetin bildirdiği güzel ahlâk ile hareket eder, yanına ziyârete her gelen kimse, kendisinden memnun ayrılırdı Talebelerine; "Ziyâretimize bir kavmin büyüğü gelirse, bizi haberdar ediniz! Onlarla alâkadâr olalım" derdi Böyle kimseler, gelip ziyâret ettikten sonra ayrılırlarken, dışarıya kadar çıkarak onları uğurlar; "Onlar, uzaklardan bizi ziyârete geliyorlar Biz ise onları ziyâret edemiyoruz Hiç olmazsa bu şekilde yapalım" buyururdu Kendisine gelenler yanından ayrıldıkları zaman, onlara duâ eder Müslümanın, müslüman kardeşinin gıyâbında, arkasından yaptığı duânın kabûl olacağını bildirirdi

Kendisine az bir şey hediye edilse, güler yüzle karşılar, kabûl ederdi Çok fazla bir şey hediye edilse, karşıdakine külfet olmamak için, kabûl etmekten çekinirdi Hased edilmek tehlikesi olmaması için, talebelerinden birini, diğer talebeleri arasında övmezdi Her hâli edebe tam uygun idi Allahü teâlânın, Resûlullah'ın ve bu yolun büyüklerinin muhabbeti ve aşkı ile yanardı Bunlara karşı lüzumlu edebi göstermeye her zaman gayret ederdi Bu güzel hasletleri ile evliyâlık yolunda çok yüksek derecelere kavuştu "Kur'ân-ı kerîmi okuduğum zaman, Allahü teâlânın huzûrunda okuyor gibi oluyorum" buyururdu Bir kimseden, Allahü teâlânın veya Resûlullah'ın (sallallahü aleyhi ve sellem) mübârek isimlerini işitse, hemen ağzını o kimsenin ağzına yaklaştırır, öyle dinlerdi O mübârek ismi anlatan, bildiren sesin, o kimsenin ağzından çıktıktan sonra havaya değil, kendi ağzına, dolayısı ile kalbine girmesini ister gibi bir hâl alırdı Bir kimseden, "Bu geceKadir gecesidir" sözünü duysa, "Allahü teâlâya hamdolsun ki, bizim her ânımız Kadir gecesidir" buyururdu Yâni, diğer insanların sâdece Kadir gecesinde yapabildikleri ibâdetleri, tâat ve zikri, Ebü'l-Abbâs hazretleri her vakitte yapmaya devâm ederdi

Ebü'l-Abbâs-ı Mürsî hazretleri, sohbetlerinde daha çok, akl-ı ekber denilen en büyük akıldan, İsm-i a'zamdan ve isimlerden, harflerden bahsederdi Evliyâlık derecelerini, Allahü teâlâya yakîn olanların makamlarını, Arş-ı âlâya yakın olanların sâhib oldukları üstünlükleri, evliyâdan yardım istendiği zaman imdâda yetiştiğini ve yardım ettiğini, sır ilimlerini, kader (kıyâmet) gününü, kişilerin ilimlerini, kıyâmet günü neler olacağını, Allahü teâlânın kullarına yumuşaklık, nîmet vermek, cömertlik ve intikam bakımından neler yapacağını ve bunun gibi yüksek ilimleri anlatırdı "Akıllar zayıf olmasaydı (anlayamayacaklarından ve anlaşılamayacağından korkmasaydım) Allahü teâlânın rahmetinden çok haberler verirdim" buyurdu

Evliyânın halleri ve üstünlükleri husûsunda buyurdu ki:

"Allahü teâlânın velî kulu, O'nun katında, ana kucağındaki arslan yavrusu gibidir Acabâ o yavruya kötülük etmeyi kasdedene, anası imkân ve fırsat verir mi? Allahü teâlâ dostlarını muhâfaza eder"

"Velîler, peygamberlerin makamlarını görebilirler, ancak varamazlar"

"Evliyânın büyüklüğüne îtirâz ettikleri için helâk olanlar, velîlik yoluna girerek kurtulanlardan daha çoktur"

"Evliyâlık yolunda bulunan bir kimse, ortaya çıkmak, meşhûr olmak, herkes tarafından tanınmak isterse, şöhretin kölesi olur Gizli kalmayı, bilinmemeyi isteyen, gizliliğin kölesi olur Kim de Allahü teâlâya kul olmak arzusunda ise ve başka bir niyeti yoksa, yâni evliyâlık yolunda bulunmak dâvâsında samîmî ise, o kimse için, meşhûr olmak ile gizli kalmak aynıdır"

"Zâhirî ilimlerde âlim bir kimse, sıdk ile evliyânın sohbetinde bulunursa, o kimsenin ilmi artar"

"Allahü teâlânın evliyâsından, sizi hatırlamasını, hatırında tutmasını taleb etmeyiniz Bilâkis, siz devamlı olarak o velîyi hatırınızda tutmaya gayret ediniz Çünkü, sizin yanınızda o ne ise (siz onu ne kadar çok hatırlar iseniz), onun yanında siz de öylesiniz (o da sizi o kadar hatırlar)"

"Allahü teâlânın bir velî kulu, kendisine eziyet, sıkıntı veren bir kimseye darılsa, o kimse o anda helâk olur Fakat velînin, Allahü teâlâyı tanıması, mahluklara merhameti pek fazla olduğundan, kendisine eziyet ve sıkıntı da verse, bir kimsenin helâk olmasını istemediği için, insan ve cinlerden kendisine eziyet verenlerin sıkıntılarına tahammül eder Kendisine sıkıntı verenlerden hiçbir kimseye de hiçbir zararı dokunmaz"