Mehmed Emîn Tokâdî

MEHMED EMÎN TOKÂDÎ

İstanbul evliyâsının büyüklerinden İsmi Mehmed Emin bin Hasan bin Ömer Nakkâş Tokâdî, lakabı Cemâleddîn, künyesi Ebü'l-Emâne ve Ebû Mansûr'dur Aziz Mahmûd Ermevî dervişlerinden bir zâtın oğludur 1664 (H1075) târihinde Tokat'ta doğdu 1745 (H1158) târihinde İstanbul'da vefât etti Kabr-i şerîfi, Unkapanı'na inen cadde ile Zeyrek Yokuşunun kesiştiği tepe üzerinde, Soğukkuyu Pîrî Paşa Medresesi kabristanındadır Kendisini vesîle ederek, kabri başında yapılan duâ müstecâbdır, makbûldür Tanıyıp sevenler kabrini ziyâret ederek feyz almakta, murâdlarına kavuşmaktadırlar

Mehmed Emîn Efendi, ilim tahsîline memleketinde başlayıp, bir müddet ilim öğrendikten sonra, 1698 senesinde İstanbul'a geldi Şeyhülislâm Mirzâzâde Muhammed Efendiden uzun müddet ders alıp, ilim öğrendi ve çok iyi yetişti SonraMekke'de Ahmed Yekdest Cüryânî hazretlerinden tasavvuf ilmini öğrenip, tasavvufda talebe yetiştirebilecek duruma geldi İkinci Hicaz seferinde hadîs âlimlerinden Ahmed Nahlî'den hadîs ilmini öğrenip icâzet aldı Ayrıca İstanbul'a ilk geldiğinde, ilim tahsili sırasında, hat yâni yazı sanatını Yedikuleli hattat Abdullah Efendiden öğrendi Değişik hat çeşitlerinde mahâret sâhibiydi

Mehmed Emîn Tokâdî hazretleri, İstanbul'a ilk geldiğinde, birkaç ay Pîrî Paşa Medresesinde ikâmet etti Bu sırada Başrûznâmeci (Günlük gelir ve masrafların defterini tutan, ayniyât kaydı amiri) Ali Efendi adında bir zâtın oğluna ders vermeye başladı Ayrıca kendisine Reîs-ül-Küttâb (Hâriciye vekili) makâmının yazı işlerinde kâtiplik vazifesi de verildi Bu vazifede iken Başrûznâmeci Ali Efendi, kendi evinde bir yer ayırıp, kalması için dâvet etti Bunun üzerine Rûznâmeci Ali Efendinin evinde kalmaya başladı Hem kaldığı bu evde, hem de Şehzâde Câmiinde talebelere ders vermeğe başladı İstanbul'da bulunan meşhûr âilelere mensûb kimseler de onun derslerine devâm etti Ali İzzet Paşa ve Yeğen Muhammed Paşa bunlardandır Etrâfında çok talebe toplandı Üstün ve olgun hâllerini görenler, ona; "Ârif-i Muhlisi" lakabını verdiler

Kâtiplik vazifesine ve talebelere ders vermeye bir müddet devâm ettikten sonra, Başrûznâmeci Ali Efendinin, 1702 senesinde vazifeli olarak Edirne'ye gönderilmesi üzerine, onunla birlikte Edirne'ye gitti Orada ileri gelen birçok kimseyle görüşüp sohbet etti Edirne'de bulundukları sırada, ders vermekte olduğu Başrûznâmeci Ali Efendinin oğlu vefât etti Bunun üzerine ders vermekten vazgeçerek, bulunduğu vazifeden de ayrılıp, hacca gitmeğe karar verdi Karar verdiği günün sabâhı, Edirne'deSaraçhâne yakınındaki çalıştığı dâiresine gitmek üzere evden çıkmıştı Yolu meşhûr Kâdirî şeyhi ve büyük bir zât olanKasabzâde Muhammed Efendinin dergâhına uğradı Oraya yaklaşınca, Muhammed Efendinin oğlu Abdülkâdir Efendinin, dergâhın önünde beklediğini gördü Abdülkâdir Efendi, yanına yaklaşıp; "Babam sizi dergâhta bekliyor, buyursun bir kahve içelim diyor" dedi Bu dâvet üzerine Kasabzâde Muhammed Efendinin yanına gidip elini öptü O da; "Safâ geldiniz Hacı Emîn Efendi" dedi ve elinden tutup odasına götürdü Oturup sohbete başladıkları sırada, Mehmed Emîn Efendi; "Elhamdülillah bizi hacc-ı şerîf ile müjdelediniz" deyince, Muhammed Efendi; "Evet, siz bu gece hacca gitmeye niyet ettiniz biz de tebrik ettik" deyip sohbete başladı Sohbet sırasında Mehmed Emîn Efendiye, fıtraten yüksek bir kâbiliyete sâhib olduğunu ve çok büyük nîmetlere kavuşacağını müjdeledi Mekke'ye varınca, evliyânın büyüklerinden İmâm-ı Rabbânî hazretlerinin üçüncü oğlu Muhammed Ma'sûm Fârûkî hazretlerinin yetiştirdiği yedi bin büyük evliyâdan biri olan Ahmed Yekdest Cüryânî'nin huzûruna gitmesini, kendisinin de selâmını ve hürmetlerini arzederek, onun talebesi olmasını tavsiye etti

Mehmed Emîn Efendi, bu zâtın yanından ayrıldıktan sonra,Başrûznâmeci Ali Efendiye de gidip hacca gideceğini söylediAli Efendi memnun olup, ona yolda harcaması için bir miktar para verdi Mehmed Emîn Efendi, bundan sonra birkaç gün içinde bütün dostlarıyla vedâlaşıp, İstanbul'a gitmek üzere yola çıktı İstanbul'a ulaşınca, hacıları götürecek gemiye bindi On günde Kâhire'ye vardı Oradan da bir kâfile ile Mekke'ye hareket etti Mehmed Emîn Efendinin, hayâtının önemli bir safhası, Mekke'ye bu ilk gidişi ile başladı Çünkü, orada madde ve mânâ ilimlerinde yükselmiş, büyük rehber ve zamânının en kıymetli âlimlerinden biri olan Ahmed Yekdest Cüryânî'yi tanıyıp, ona talebe olduDerslerine ve sohbetine üç yıl devâm edip, kemâle ulaştı Bu hususta o zâttan icâzet, diploma aldı

Hayâtında önemli bir dönüm noktası olan bu hocasıyla tanışmasını bizzat kendisi şöyle anlatır: "Mekke'ye varınca, ilk gün, Kâbe'yi tavâf ve ziyâretle geçti Ertesi gün sabah namazını Harem-i şerîfde (Kâbe'nin yanında) kıldıktan sonra dışarı çıkacağım sırada, Harem-i şerîfin bir köşesinde otuza yakın kimsenin bir halka hâlinde oturduklarını gördüm Niçin böyle halka olmuşlar acabâ, ders için hocalarını mı bekliyorlar diyerek yanlarına yaklaşıp oturdum Hepsinin başlarını eğip edeble oturduklarını gördüm Ben de oturup başımı eğerek bekledim Bir ara başımı kaldırıp baktığımda, halkanın ortasında duran bir zâtı karşımda gördüm Dikkatle bana bakıyordu Bakışlarından ve heybetinden ürperip başımı eğip gözlerimi yumdum Bir müddet daha öyle durduktan sonra yine dikkatle bana baktığını gördüm Sonra o zât ellerini kaldırıp duâ etti Duâdan sonra Fâtiha okundu ve herkes kalkıp dağılmağa başladı Ben de kalkıp giderken o mübârek zât bana yaklaştı, yanıma gelip selâm verdi ve; "Hoş geldin Emîn Efendi" dedi Hâlimi hatırımı sordu Sonra beni yanına alıp, Harem-i şerîfin yakınında bulunan evine götürdü İçeri girip oturduktan biraz sonra hizmetçisi sofrayı kurdu Sofrada sıcak bir ekmek ve fincan içinde içecek bir şey vardı O mübârek zât ellerini ekmeğe uzatınca, bir elinin bileğinden kesik olduğunu gördüm Hemen Edirne'deki Şeyh Muhammed Efendinin tavsiyesi aklıma geldi ve bahsettiğinin bu mübârek zât olduğunu anladım Fakat o anda selâmını söylemeyi unutmuşum Yemekten sonra yolculuğumdan, geçip geldiğim yerlerden sorup cevap aldıktan sonra; "Edirne'de size emânet edilen şeyi unuttunuz" buyurdu Hemen Edirne'deki Muhammed Efendinin selâmını hatırladım ve söyledim O da muhabbet ve sürûr içinde selâmı aldı Artık beni talebeliğe kabûl edip, ders vermeye başladı ve Allahü teâlânın ismini zikretmemi söyledi Sonra da şu beyti okudu:

Otuz kırk yıl geçince eylemiş tahkîk Hâkânî
Ki bir dem Hakkı zikretmek değer mülk-i Süleymânı

Bundan sonra dille anlatılmaz hâllere ve nîmetlere kavuştum Fârisî bildiğim için, ekseriyetle Fârisî kelimelerle konuşurdu Benden iki sene önce huzûruna gelen Tatar Ahmed Efendi adında bir zât ona hizmet etmekteydi Ben huzûruna kavuşunca, Tatar Ahmed Efendiyi Medîne'de bulunan ve orada insanlara rehberlik yapan talebesi Abdürrahîm Buhârî'nin hizmetine gönderdi Sonra benim İstanbul'a döneceğim sırada, Tatar Ahmed Efendiyi tekrar Mekke'ye çağırıp, icâzet verip, Anadolu'ya insanları irşâd için gönderdi

1702 senesi hac mevsiminden, 1705 senesi hac mevsimine kadar, üç sene, Ahmed Yekdest Cüryânî hazretlerinin hizmetinde, derslerinde ve sohbetlerinde bulundum Nihâyet 1705 senesinde hacıların dönmesi sırasında, hocamın izni üzerine İstanbul'a döndüm" (Bkz Ahmed Yekdest Cüryânî)

Mehmed Emîn Tokâdî hazretleri, hocası Ahmed Yekdest hazretlerinin sohbetlerinde yetişip, tasavvufda yüksek derecelere ulaştıktan sonra İstanbul'a dönünce, hocasının talebelerinden Muhammed Kumul Efendinin evine yerleşti ve İstanbul'da beş sene daha kaldı Bu sırada Nakşibendî, Kâdirî, Şâzilî, Şettârî yollarında yetişmiş bulunuyordu İstanbul'da kaldığı bu beş sene müddetince Şehzâde Câmiinde ve Sultan Mahmûd Câmiinde talebelere ders verdi Nakşibendiyye yolunun büyüklerinden Muhammed Kumul Efendi, Mevlânâ Hâce Ziyâüddîn, Halvetî büyüklerinden Mevlânâ Şeyh Îsâ-yı Mahvî ve Sünbüliyye meşhûrlarından Seyyid Nûreddîn Sünbülî ile sohbet etti Sonra Muhammed Kumul Efendi ile önce Habeş eyâletine sonra Kudüs'e gitti Oradan da Mekke ve Medîne'ye gitti Bu esnâda hocası Ahmed-i Yekdest hazretleri vefât etmiş ve dört sene geçmiş idi

Mehmed Emîn Tokâdî hazretleri altı sene süren bu seferi esnâsında, Kudüs'te Ahmed Nahlî'den hadîs ilminde icâzet aldı Medîne-i münevverede Abdürrahîm Buharî ve Beşîr Ağa ile sohbetlerde bulundu Ayrıca Şeyh Ahmed el-Benâî Dimyâtî'den, Mevlânâ Hüseyin Alemî er-Rufâî'den de hadîs rivâyeti icâzeti aldı Remle şehrinde Kutbülebdâl Şeyh Cumâ hazretleri ile de sohbette bulundu 1717 senesinde Hicaz'dan İstanbul'a döndü İstanbul'a dönünce, Muhammed Kumul Efendinin evinde üç sene daha ikâmet etti Bundan sonra Muhammed Kumul Efendinin vefâtı üzerine Filyokuşu'nda bir ev kirâladı ve evlenip orada oturdu İlim ve mârifet yaymaya devâm etti Bir ara Ebû Eyyûb-i Ensârî hazretlerinin türbesinde türbedârlık yaptı Bu sırada âlim, fâdıl ve sâlih zâtlar onun sohbetine koştular Bundan sonra da Peygamber efendimizin türbesinde, Ravda-i mutahherada hizmet etme vazifesi verildi Bu vazifeye tâyin edilince, kavuştuğu nîmete şükrederek; "İki cihan sultânının türbesinde bekçi ve hizmetçi oldun O'nun yüksek kapısının süpürgecisini, Mevlâ mahrûm eylemez, zarara uğratmaz Cihânın sultânı olan Resûlullah'ın hizmetçisini kimse incitmez Ey Emîn (sana müjdeler olsun)! Resûlullah efendimizin kapısında zâhiren ve bâtınen hizmetçi olmakla şereflendin" mânâsında da bir şiir söyledi

Mehmed Emîn Tokâdî hazretlerinin talebesi Seyyid Yahyâ Efendiden naklen, talebesi Seyyid Hasîb Efendi anlatır: "Bursa'da bulunan Şeyh İsmâil Hakkı Bursevî hazretleri, vefâtına yakın bir zamanda, talebelerinden; İvaz Mehmed Paşayı, Yeğen Mehmed Paşayı ve el-Hâc Ahmed Paşayı Mehmed Emîn Tokâdî hazretlerine gönderip, tasavvufta yetiştirilmesini ricâ etmişti Mehmed Emîn Tokâdî hazretleri bu ricâyı kabûl edip, gönderdiği bu üç talebeyle ilgilendi Bunlardan YeğenMehmed Paşa, çeşitli vazîfelerde bulunduktan sonra, 1737 senesinde Nemçe (Avusturya) seferini yapmakla görevlendirildi Yeğen Mehmed Paşa bu sırada Sultan Birinci Mahmûd Hânın vezîr-i âzamı idi

Yeğen Mehmed Paşa, İstanbul'dan hareket etmeden önce, Aksaray civârında oturmakta olan kızının evini MehmedEmîn Tokâdî hazretlerine tahsis edip, oraya dâvet etti Mehmed Emîn Tokâdî de kabûl edip, orayı teşrif etti Burada ikâmet ettiği sırada Yeğen Mehmed Paşa sık sık ziyâretine gidip, sohbetinde bulunurdu Huzûruna girerken pâdişâhın huzûruna girer gibi edeb ve hürmet gösterirdi Mehmed Emîn Efendi, ona latîfe yollu takılırdı Fakat o dâimâ edeb ve hürmetle huzûrunda dururdu Yeğen Mehmed Paşa, çıkacağı Avusturya seferi ile ilgili yaptığı hazırlıkları anlatıp duâ istediMehmed Emîn Efendi de, gözyaşı dökerek zafere kavuşması için duâ etti